Γράφει η Σοφία Σάνταρ
Από τα όργανα που πλαισιώνουν τη λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο αποτελεί το μόνο άμεσα εκλεγμένο όργανό της. Οι πρώτες εκλογές για τη συγκρότηση του Ευρωκοινοβουλίου έλαβαν χώρα το 1979 και έκτοτε καθιστούν τον κύριο δίαυλο έκφρασης της γνώμης του λαού της ΕΕ. Παρόλο που το άλλο κύριο όργανο της ΕΕ, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, παραμένει ανεξάρτητο από το Κοινοβούλιο, στην περίπτωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, το Κοινοβούλιο διορίζει τον Πρόεδρό της και έχει δικαίωμα υποβολής πρότασης μομφής, η οποία δύναται να οδηγήσει στην παραίτηση της Επιτροπής (Mudde, 2024, σ. 61).
Τα μέλη του Ευρωκοινοβουλίου εκπροσωπoύν την ιδεολογία του κόμματός τους, με τους ευρωβουλευτές να κατηγοριοποιούνται βάσει κόμματος και όχι εθνικότητας. Ο αριθμός των εδρών σε κάθε κράτος μέλος απονέμεται με βάση τον πληθυσμό της χώρας. Επομένως χώρες όπως η Γερμανία, η Γαλλία και η Ιταλία έχουν και τη μεγαλύτερη εκπροσώπηση. Τη δεδομένη στιγμή, υπάρχουν επτά κόμματα στο Κοινοβούλιο, τα οποία διεκδικούν τις 720 έδρες του, το κεντροδεξιό ‘European People’s Party’ (EPP), το κεντροαριστερό ‘Progressive Alliance of Socialists and Democrats’ (S&D), το φιλελεύθερο ‘Renew Europe’ (Renew), το κόμμα των Πρασίνων ‘Group of the Greens/European Free Alliance’ (Greens/EFA), το κεντροδεξιό ‘Identity & Democracy’ (ID) και το συντηρητικό και επίσης ακροδεξιό ‘European Conservatives and Reformists’ (ECR) (Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, 2023).
Οι Ευρωπαϊκές εκλογές, στην πραγματικότητα, απαρτίζονται από 27 διακριτές εθνικές εκλογές, με διαφορετικά κόμματα και εκλογικά συστήματα. Καθώς οι εκλογές αυτές δεν καθορίζουν τη διαμόρφωση της εθνικής κυβέρνησης, παρατηρείται μία τάση έλλειψης ενδιαφέροντος από τους ψηφοφόρους, καθώς δεν επηρέαζουν άμεσα το πολιτικό προσκήνιο της εκάστοτε χώρας.
Από την αρχή της προηγούμενης δεκαετίας, έχει ενταθεί η παρουσία ακροδεξιών κομμάτων στο ευρωπαϊκό πολιτικό προσκήνιο. Ζωτικής σημασίας αποτελεί η σκιαγράφηση του ευρύτερου πολιτικού υπόβαθρου, στο οποίο διαδραματίζονται οι εκλογές. Από το 2010, η ΕΕ έχει κληθεί να αντιμετωπίσει μία πληθώρα κρίσεων, αρχικά με την οικονομική κρίση του 2008, το μεταναστευτικό κύμα που ακολούθησε την Αραβική Άνοιξη του 2011, την παγκόσμια πανδημία του 2019, την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, δηλαδή στον άμεσο γεωγραφικό περίγυρο της Ευρώπης, και προσφάτως την ένοπλη σύρραξη στη Γάζα, η οποία φαίνεται να έχει διχάσει την ευρωπαική γερουσία (Mudde, 2023, σ. 62). Οι εκτεταμένες πολεμικές συρράξεις αδιαμφισβήτητα διεκδίκησαν ένα σημαντικό μέρος του προϋπολογισμού της ΕΕ, ενώ η όξυνση του στεγαστικού ζητήματος και τα υψηλά ποσοστά ανεργίας ενισχύουν το αίσθημα οικονομικής ανασφάλειας του Ευρωπαίου πολίτη. Παράλληλα, τα υψηλά ποσοστά μεταναστών ενισχύουν, για ορισμένους, τον φόβο της απώλειας της εθνικής ταυτότητας και συνοχής. Ο περιορισμός της μετανάστευσης αποτέλεσε σημαντικό μέρος της προεκλογικής εκστρατείας αρκετών ακροδεξιών κομμάτων, όπως της Μελόνι, του Ορμπάν και της Λε-Πεν, τα οποία εκμεταλλεύτηκαν αυτό το δίλημμα ασφαλείας που βιώνουν αρκετοί ψηφοφόροι τους, οι οποίοι τρέφουν εθνικιστά συναισθήματα και συνδέουν τη μετανάστευση με την εγκληματικότητα (Cunningham et al., 2024).
Συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης το 2014, σημειώθηκε η χαμηλότερη συμμετοχή στις ευρωεκλογές, με ποσοστό μόλις 42,61%. Εκτότε, έχει παρατηρηθεί μία σταδιακή, αλλά μικρή αύξηση, ενώ στις φετινές εκλογές η προσέλευση στις κάλπες άγγιξε το 51,01%, το μεγαλύτερο ποσοστό των τριάντα τελευταίων ετών, αλλά ακόμη ελάχιστα πάνω από το ήμισυ των Ευρωπαίων πολιτών. Ειδικότερα, η πλειοψηφία των κρατών μελών αντίκρισε πτώση στα ποσοστά προσέλευσης στις κάλπες, με την Κροατία να φτάνει μόλις το 21,35%, την Ελλάδα στο 41,39%, ενώ το Βέλγιο συγκέντρωσε το υψηλότερο ποσοστό με 80,82% (European Parliament, 2024).
Στις φετινές εκλογές, την πρωτοκαθεδρία διεκδίκησε για ακόμη μία φορά το κεντροδεξιό κόμμα EPP, το οποίο εξασφάλισε 189 θέσεις, σημειώνοντας τη μεγαλύτερη αύξηση με επιπλέον δεκατρείς έδρες, σε σχέση με τις εκλογές του 2019. Έπειτα, ακολούθησε το κεντροαριστερό κόμμα των Σοσιαλιστών και Δημοκρατών με 135 θέσεις και εν συνεχεία το κόμμα Renew με 79 έδρες, με τη μεγαλύτερη πτώση που παρατηρήθηκε φέτος, καθώς έχασε 83 έδρες. Τις λιγότερες θέσεις συγκέντρωσαν τα κόμματα των Πρασίνων με 53 έδρες, σημαντική μείωση συγκριτικά με τις 71 έδρες του 2019 και της Αριστεράς, με μόλις 36 έδρες. Αντιθέτως, τα κόμματα της ακροδεξιάς, το ECR και το ID, σημείωσαν αύξηση, με 76 και 58 έδρες αντίστοιχα, καθιστώντας πιο ηχηρό το πλήγμα για το στρατόπεδο της αριστεράς (European Parliament, 2024).
Ωστόσο, η ανατροπή αυτή δε θεωρείται απροσδόκητη, καθώς από τις τελευταίες εκλογές στην ΕΕ το 2019, διάφορα ακροδεξιά κόμματα έχουν αναλάβει τα ηνία των κυβερνήσεων πολυάριθμων κρατών μελών και αποτελούν μέρος κυβερνητικών συνασπισμών σε πολλά άλλα. Στη Γερμανία, το πρώτο κόμμα παραμένει το κόμμα των Χριστιναδημοκρατών CDU, με μικρή αύξηση, ενώ το ακροδεξιό κόμμα AFD σημείωσε σημαντική αύξηση σχεδόν 5% το 2024. Σε αντιδιαστολή, το κόμμα Die Grune σημειώσε σχεδόν 10% πτώση, ενώ το κεντροαριστερό και κυβερνών κόμμα SPD συγκέντρωσε μόλις το 13,9%, λιγότερο του ήμισυ σε σχέση με το CDU, κλονίζοντας την ακεραιότητα του Γερμανού Καγκελάριου Όλαφ Σολτς ενόψει των επικείμενων εκλογών του 2025 (European Parliament, 2024).
Στη Γαλλία, ο Πρόεδρος Μακρόν αποτελεί έναν από τους πιο ένθερμους υποστηρικτές της ευρωπαϊκής προσέγγισης και συγκεντρώνει την πλειονότητα της υποστήριξης των νεότερων ψηφοφόρων. Ωστόσο, συντριπτική ήταν η ήττα του από το ακροδεξιό κόμμα Rassemblement Νational της Μαρί Λε-Πεν, το οποίο απέσπασε το 31,37% των ψήφων, ποσοστό υπερδιπλάσιο από το κόμμα Renessaince του Μακρόν. To LE – EELV Les Écologistes – Europe Ecologie Les Verts των Πρασίνων έχασε, επίσης, περισσότερες από τις μισές έδρες του στις φετινές εκλογές (European Parliament, 2024). Ως απάντηση στα ανατρεπτικά αποτελέσματα, ο Πρόεδρος της Γαλλίας κήρυξε έκτακτες εκλογές το βράδυ των εκλογών για τις 7 Ιουλίου, για τις οποίες δηλώνει βέβαιος ότι δεν θα επαναληφθεί το εκλογικό αποτέλεσμα των ευρωπαϊκών εκλογών και ότι θα κερδίσει για ακόμη μία φορά την εμπιστοσύνη του γαλλικού λαού (Euroactiv with AFP, 2024).
Στην Ιταλία η επιλογή των ψηφοφόρων επιβεβαίωσε τη νίκη του κόμματος Fratelli d’Italia στις εθνικές εκλογές του 2022. Το κόμμα της Πρωθυπουργού Georgia Meloni κέρδισε την πλειονότητα των ψήφων, με ποσοστό 28,76%, σε αντίθεση με το 6,44% στις εκλογές του 2019 (European Parliament, 2024).
Στην περίπτωση της Ελλάδας, παρότι η υποχρεωτική συμμετοχή στις εκλογές προβλέπεται από το Σύνταγμα, η υποχρέωση αυτή δεν εφαρμόζεται. Συγκεκριμένα, σημειώθηκε ραγδαία πτώση στα ποσοστά συμμετοχής στις Ευρωεκλογές φέτος, με προσέλευση μόλις 41,39%— η χαμηλότερη έως σήμερα στη χώρα. Η πλειονότητα των εδρών μοιράστηκαν, όπως και στις προηγούμενες εκλογές, μεταξύ του κυβερνώντος κόμματος της Νέας Δημοκρατίας, της αξιωματικής αντιπολίτευσης του Συνασπισμού Ριζοσπαστικής Αριστεράς — Προοδευτική Συμμαχία (ΣΥΡΙΖΑ) και του Πανελλήνιου Σοσιαλιστικού Κινήματος (ΠΑΣΟΚ). Ωστόσο, ανατρεπτική ήταν η εκλογή τριών ακροδεξιών κομμάτων, της Ελληνικής Λύσης, του Δημοκρατικού Πατριωτικού Κινήματος «Νίκη» και της Φωνής λογικής, τα οποία συγκέντρωσαν συνολικά πάνω από το 15% των εθνικών ψήφων (European Parliament, 2024). Η εξέλιξη αυτή επιβεβαίωσε τα αποτελέσματα των εθνικών κοινοβουλευτικών εκλογών, στις οποίες τα ακροδεξιά κόμματα της Ελληνικής Λύσης, της Νίκης και των Σπαρτιατών εισήλθαν στη Βουλή (Υπουργείο Εσωτερικών, 2023).
Αυτή η γενικότερη «στροφή προς τα δεξιά», η οποία καθίσταται ολοένα και πιο αισθητή σε όλη την ΕΕ, προβλέπεται να επηρεάσει σημαντικά τη διαμόρφωση της ευρωπαϊκής πολιτικής ατζέντας, ιδιαιτέρως σε θέματα εξωτερικής πολιτικής που αφορούν το περιβάλλον και τη μετανάστευση. Παρότι το Κοινοβούλιο δεν πρωτοστατεί στη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ, ο τρόπος με τον οποίο ευθυγραμμίζονται οι πολιτικές ομάδες μετά τις εκλογές και ο αντίκτυπος που έχει η επικράτηση ορισμένων κομμάτων στις ευρωπαϊκές εκλογές σε εθνικό επίπεδο, πρόκειται να επηρεάσουν ουσιωδώς την Επιτροπή και το Συμβούλιο ως προς τη χάραξη της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ. Η άνοδος της ακροδεξιάς στην Ευρώπη ενδέχεται να έχει ζοφερό αντίκτυπο στη διεθνή πολιτική σκηνή και να διαταράξει εύθραυστες ισορροπίες που καθορίζουν το μέλλον, όχι μόνο σε ευρωπαϊκό, αλλά και παγκόσμιο επίπεδο.
Βιβλιογραφία
Cunningham, K., Hix, S., Dennison, S., & Learmonth, I. (2024). A sharp right turn: A forecast for the 2024 European Parliament elections. ECFR. Διαθέσιμο σε: https://ecfr.eu/publication/a-sharp-right-turn-a-forecast-for-the-2024-european-parliament-elections/
Euractiv with AFP. (2024). France’s Macron rules out resigning “whatever the result” of snap elections. EURACTIV. Διαθέσιμο σε: https://www.euractiv.com/section/politics/news/frances-macron-rules-out-resigning-whatever-the-result-of-snap-elections/
European Parliament. (2024). Comparative tool | 2024 European election national results | France. Διαθέσιμο σε: https://results.elections.europa.eu/en/tools/comparative-tool/
European Parliament. (2024). Comparative tool | 2024 European election national results | Germany. Διαθέσιμο σε: https://results.elections.europa.eu/en/tools/comparative-tool/
European Parliament. (2024). Comparative tool | 2024 European election national results | Italy. Διαθέσιμο σε: https://results.elections.europa.eu/en/tools/comparative-tool/
European Parliament. (2024). Comparative tool | 2024 European election national results | Greece. Διαθέσιμο σε:https://results.elections.europa.eu/en/tools/comparative-tool/
European Parliament. (2024). Comparative tool | 2024 European election results. Διαθέσιμο σε: https://results.elections.europa.eu/en/tools/comparative-tool/
European Parliament. (2024). Turnout by country | Provisional results. Διαθέσιμο σε: https://results.elections.europa.eu/en/turnout/
European Parliament. (2024). Turnout by year | Provisional results. Διαθέσιμο σε: https://results.elections.europa.eu/en/turnout/
Mudde, C. (2024). The Far Right and the 2024 European Elections. Intereconomics, 59(2), 61-65.
Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. (2023). Οι 7 πολιτικές ομάδες του Κοινοβουλίου. Διαθέσιμο σε: https://www.europarl.europa.eu/topics/el/article/20190612STO54311/oi-7-politikes-omades-tou-koinovouliou
Υπουργείο Εσωτερικών. (2023). Αποτελέσματα Εθνικών εκλογών – Ιούνιος 2023. Ekloges.ypes.gr. Διαθέσιμο σε: https://ekloges.ypes.gr/current/v/home/