Γράφει ο Μιχάλης Σοφικίτης
Τα τελευταία χρόνια στην Ευρώπη παρατηρείται σημαντική άνοδος ακροδεξιών και φασιστικών μορφωμάτων με συνωμοσιολογικά χαρακτηριστικά και με αποχρώσεις εθνικισμού και ξενοφοβίας. Το μίσος και ο ρατσισμός έχουν βγει πλέον στην επιφάνεια πολλών κοινωνιών. Η συνεχής και μεγάλη εκλογική άνοδος της ακροδεξιάς σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες οφείλεται σε ποικίλους λόγους.
Η ρητορική των ακροδεξιών κομμάτων ερείδεται κυρίως στον λαϊκισμό και τον εθνικισμό, δύο παράγοντες που υπονομεύουν και διαβρώνουν τα θεμέλια της δημοκρατίας. Ο λαϊκισμός είναι ένα αντιδημοκρατικό και αντιλαϊκό φαινόμενο, σύμφωνα με το οποίο ο λαός ουσιαστικά δεν συμμετέχει στην διαδικασία λήψης αποφάσεων και στη διαμόρφωση της πολιτικής ζωής. Όπου επικρατεί ο λαϊκισμός, ο λαός περιθωριοποιείται. Οι πολιτικές δυνάμεις με ακροδεξιές καταβολές ή νεοναζιστικές ρίζες εκμεταλλεύονται τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι πολίτες όπως η ανεργία, η ένδεια, η αβεβαιότητα και η ανασφάλεια, υποσχόμενες ότι θα τα επιλύσουν ριζικά. Επιπλέον, αιτίες που οδήγησαν σε αυτήν την άνοδο είναι το μεταναστευτικό-προσφυγικό ζήτημα, οι οικονομικές ανισότητες και βέβαια η κρίση εμπιστοσύνης προς τα κόμματα που κατέχουν την εξουσία.
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της ανόδου αποτελεί η περίπτωση της Ιταλίας. Στις 25 Σεπτεμβρίου 2022 διεξήχθησαν πρόωρες γενικές εκλογές, στις οποίες το κόμμα της Τζόρτζια Μελόνι «Αδέλφια της Ιταλίας» αναδείχθηκε πρώτο με 238 έδρες στην Βουλή των Αντιπροσώπων και 115 στην Γερουσία της Δημοκρατίας. Ως πολιτικός έχει χαρακτηριστεί λαϊκίστρια, εθνικίστρια, με νεοφασιστικές πεποιθήσεις, διότι υπήρξε μέλος της νεολαίας του Ιταλικού Κοινωνικού Κινήματος (MSI), ενός νεοφασιστικού κόμματος. Αργότερα, συμμετείχε στο φοιτητικό κίνημα της Εθνικής Συμμαχίας, ενός μεταφασιστικού κόμματος που διαδέχθηκε το MSI το 1995. Θεωρείται μία από τις πιο σκληροπυρηνικές εκδοχές της ακροδεξιάς στην Ιταλία και παρουσιάζεται ως θιασώτης του ευρωσκεπτικισμού και του Μουσολίνι. Επιπρόσθετα, έχει εκφράσει δημόσια την αντίθεσή της στην άμβλωση, την ευθανασία, τους γάμους μεταξύ των ομόφυλων ζευγαριών και από την πολιτική που ακολουθεί κατά την διάρκεια διακυβέρνησής της τεκμαίρεται ότι δεν δίνει ιδιαίτερη έμφαση στα δικαιώματα των μειονοτήτων και των μεταναστών αλλά επικεντρώνεται στον εθνικό συντηρητισμό και όπως έχει δηλώσει και η ίδια υπερασπίζεται το τρίπτυχο Θεός-πατρίδα-οικογένεια. Οι πολιτικές επιλογές και ο τρόπος άσκησης της εξουσίας από το κυβερνών κόμμα έχουν προκαλέσει ένα μαζικό κύμα διαμαρτυρίας και αποδοκιμασίας, το οποίο εκδηλώνεται με απεργιακές κινητοποιήσεις και διαδηλώσεις από μεγάλα συνδικάτα, τον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα με κύρια αιτήματα την αύξηση των μισθών και των κοινωνικών δικαιωμάτων.
Αντίστοιχα κρούσματα αύξησης της δημοφιλίας ακροδεξιών κομμάτων εντοπίζονται και στην Γερμανία, την μεγαλύτερη οικονομία της ΕΕ. Σε μια περίοδο έντονων αναταράξεων σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο, η κομματική παράταξη AFD «Εναλλακτική για την Γερμανία» φαίνεται να ανεβαίνει δημοσκοπικά, πλησιάζοντας τα ποσοστά των Σοσιαλδημοκρατών του καγκελάριου Όλαφ Σολτς, ενώ αποδυναμωμένοι παρουσιάζονται οι Χριστιανοδημοκράτες, οι Πράσινοι και οι Φιλελεύθεροι. Η άνοδος αυτή μπορεί να εξηγηθεί από το γεγονός ότι η συντριπτική πλειονότητα του γερμανικού λαού είναι δυσαρεστημένη από τον τρόπο διαχείρισης κρίσεων εκ μέρους της κυβέρνησης Σολτς, ενώ παράλληλα μείζον ρόλο διαδραματίζουν η αύξηση του πληθωρισμού και το χάσμα μεταξύ των ανατολικογερμανικών και δυτικογερμανικών κρατιδίων. Ανησυχητικό είναι το γεγονός ότι στο κρατίδιο της Σαξονίας το AFD βρίσκεται στην πρώτη θέση, ξεπερνώντας και την Χριστιανοδημοκρατική Ένωση της Γερμανίας (CDU). Διαπιστώνεται, λοιπόν, ότι οι ακροδεξιοί λαϊκιστές με εξτρεμιστικές θέσεις αποκτούν όλο και περισσότερη επιρροή στην γερμανική επικράτεια, προωθώντας τον σωβινισμό, τον συντηρητισμό και τον αντι-ισλαμισμό.
Ανάλογη ανησυχία προκαλεί η εντυπωσιακή άνοδος της Μαρίν Λεπέν, επικεφαλής του γαλλικού ακροδεξιού κόμματος «Εθνική Συσπείρωση». Έχει ταχθεί υπέρ της αποχώρησης της Γαλλίας από την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Ζώνη Σένγκεν και υπέρ της επαναφοράς των συνοριακών ελέγχων. Επιπρόσθετα, υιοθετεί μια σκληρή στάση στο μεταναστευτικό και θεωρεί την πολυπολιτισμικότητα προβληματική για την γαλλική κοινωνία, έχοντας μάλιστα δηλώσει και δημόσια ότι αν κατείχε τον προεδρικό θώκο θα απαγόρευε το χιτζάμπ σε εξωτερικούς χώρους. Η δήλωση αυτή αναδεικνύει ένα κοινό χαρακτηριστικό πολλών ακραίων πολιτικών προσώπων, την ισλαμοφοβία, τον ρατσισμό και την μισαλλοδοξία. Οι νέες οικονομικές συνθήκες που διαμορφώνονται λόγω του πολέμου στην Ουκρανία με την εκτίναξη του πληθωρισμού σε συνδυασμό με τους εσωτερικούς τριγμούς και την αδυναμία του προέδρου Μακρόν να αντιμετωπίσει τα προβλήματα της κοινωνίας δημιουργούν πρόσφορο έδαφος για να προελάσουν τα ακραία στοιχεία του γαλλικού πολιτικού συστήματος. Ένας καίριος παράγοντας, εν προκειμένω, είναι η μεταρρύθμιση του Μακρόν για το συνταξιοδοτικό, η οποία προκάλεσε αντιδράσεις από συνδικάτα και ενώσεις εργαζομένων με μόνη ωφελημένη να είναι η Λεπέν.
Αναμφίβολα, μια προσωπικότητα-σύμβολο της ευρωπαϊκής ακροδεξιάς είναι ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας, Βίκτορ Όρμπαν. Ο αυταρχικός πολιτικός έχει δεχτεί πληθώρα μύδρων για υπονόμευση της ανεξαρτησίας της δικαιοσύνης, που αποτελεί πυλώνα της δημοκρατίας, έλεγχο των ΜΜΕ και περιστολή των δικαιωμάτων των μειονοτήτων και της ΛΟΑΤΚΙ-κοινότητας από την ΕΕ και τη Διεθνή Αμνηστία. Είναι ένθερμος αντίπαλος της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, καθώς έχει κατηγορήσει την ΕΕ ότι επιδιώκει να αφαιρέσει την ταυτότητα των Ούγγρων και να επιβάλει ένα μοντέλο φιλελεύθερης δημοκρατίας το οποίο δεν αποδέχονται οι Ούγγροι, ενώ δεν κρύβει τις στενές του σχέσεις με την Μόσχα και τον Βλαντιμίρ Πούτιν. Υιοθετεί μια άτεγκτη στάση στο μεταναστευτικό και η ρητορική του χαρακτηρίζεται αντιευρωπαϊκή, με ξενοφοβικά και ρατσιστικά χαρακτηριστικά. Ο τρόπος διακυβέρνησής του από το 2010 έχει προκαλέσει θύελλα αντιδράσεων από τους Ούγγρους πολίτες αλλά και από την αντιπολίτευση, η οποία τον κατηγορεί ότι προωθεί αντιδημοκρατικές μεταρρυθμίσεις και δεν σέβεται τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις θεμελιώδεις ελευθερίες που απορρέουν από το ενωσιακό κεκτημένο. Αξιοσημείωτο είναι ότι κατά την διάρκεια της προσέλευσης του Όρμπαν στη Σύνοδο Κορυφής τη Λετονίας το 2015 ο τότε πρόεδρος της Κομισιόν Ζαν Κλοντ Γιούνκερ τον καλωσόρισε με τη φράση«Γεια σου Δικτάτορα!».
Η τεράστια επιρροή που ασκούν τα ακροδεξιά κόμματα στην πολιτική ζωή λαμβάνει ενδημικές διαστάσεις, γεγονός που έρχεται να επιβεβαιώσει η νίκη του Γκέερτ Βίλντερς στις ολλανδικές εκλογές με το κόμμα PVV(Κόμμα της Ελευθερίας). Στην προεκλογική του ατζέντα είχε πολύ ψηλά το μεταναστευτικό και το στεγαστικό, θέματα που απασχολούν τους Ολλανδούς πολίτες, ενώ η ακρίβεια και τα ζητήματα της υγειονομικής περίθαλψης συνέβαλαν στην εντυπωσιακή εκλογική άνοδο του Βίλντερς. Είναι γνωστός για την αντι-ισλαμική ρητορική του, δηλώνει ακραιφνής ευρωσκεπτικιστής και έχει δεσμευτεί πως θα διεξαγάγει δημοψήφισμα για έξοδο της χώρας από την ΕΕ. Ο «Ολλανδός Τραμπ» όπως τον αποκαλούν τα διεθνή μέσα είναι ένας πολιτικός προβοκάτορας που υπόσχεται μια Ολλανδία με κλειστά σύνορα, με περιορισμό των αιτούντων άσυλο. Σημειωτέον ότι πολιτικοί ομοϊδεάτες του Βίλντερς όπως η Λεπέν και ο Όρμπαν έσπευσαν να τον συγχαρούν για την νίκη του στις εκλογές και επέχαιραν διότι ενισχύθηκε μια ακόμη εθνικιστική φωνή στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή.
Ακόμη μια από τις μεγαλύτερες χώρες της Ευρώπης που βιώνει την άνοδο ακροδεξιών παρατάξεων είναι η Ισπανία. Το ακροδεξιό κόμμα Vox αποδεικνύεται στην πορεία του χρόνου ότι βρίσκει όλο και μεγαλύτερη απήχηση στην ισπανική κοινωνία και ανεβάζει αδιαλείπτως τα εκλογικά του ποσοστά χωρίς να έχει συγκεκριμένο πολιτικό πρόγραμμα. Ο πρόεδρος του κόμματος, ο Σαντιάγο Αβασκάλ στο παρελθόν έχει επικρίνει σφοδρότατα την πρώην καγκελάριο της Γερμανίας, την Άνγκελα Μέρκελ, για την πολιτική που ακολούθησε η ΕΕ, η οποία προκάλεσε μαζική μετανάστευση. Το Vox έχει σαφείς θέσεις κατά της αυτονομίας της Καταλονίας και της πολιτιστικής παγκοσμιοποίησης, χρησιμοποιεί μια αντι-μεταναστευτική και αντι-ισλαμική ρητορεία και προτάσσει την αυστηροποίηση της νομοθεσίας για τις αμβλώσεις, την ποινικοποίηση των αποσχιστικών κομμάτων και την απέλαση των μη νόμιμων μεταναστών. Το Vox αποτελεί το πρώτο ακροδεξιό κόμμα που εισήλθε σε περιφερειακό κοινοβούλιο, κερδίζοντας 12 έδρες στις εκλογές της Ανδαλουσίας το 2018, μετά την αποκατάσταση της δημοκρατίας στην Ισπανία.
Συνεπώς, η ακροδεξιά παρουσιάζει μια πολύ μεγάλη άνοδο, δημιουργώντας ρωγμές στο δημοκρατικό τείχος προστασίας της Ευρώπης και οδεύει προς μια κανονικοποίηση. Ο ακροδεξιός λόγος βρίσκει γόνιμο έδαφος όταν τα παραδοσιακά πολιτικά κόμματα δεν απαντούν στα ερωτήματα που θέτει η κοινωνία και δεν αντιμετωπίζουν αποτελεσματικά τα προβλήματά της. Η απαξίωση και η έλλειψη εμπιστοσύνης προς τους θεσμούς και τα κόμματα, στρέφουν πολλούς ανθρώπους σε συντηρητικές και ακροδεξιές επιλογές και για την διαμόρφωση αυτής της κατάστασης έχουν ευθύνη και οι πολιτικές δυνάμεις των κρατών που αδυνατούν να κατανοήσουν την κοινωνία και να εκφράσουν τις ελπίδες και τις προσδοκίες τους. Κοινός παρονομαστής των ακροδεξιών κομμάτων και των ηγετών τους είναι ο εθνικισμός, η ξενοφοβία, ο ευρωσκεπτικισμός, ο συντηρητισμός και η αντι-μεταναστευτική ρητορική. Εκμεταλλεύονται τον φόβο, την ανασφάλεια και την αγανάκτηση της κοινωνίας για να εδραιωθούν και επιδίδονται στην πολιτική του «βαρελιού», υποσχόμενοι στους πολίτες εύκολες λύσεις εμβαλωματικής φύσεως. Προκρίνουν την διασφάλιση της εθνικής ταυτότητας και την πολιτισμική συνοχή και αγνοούν τις συνταγματικά κατοχυρωμένες εγγυήσεις της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, του σεβασμού των θεμελιωδών δικαιωμάτων και της διαφορετικότητας, την δημοκρατία και το κράτος δικαίου. Για να αντιμετωπιστεί αυτή η νοσηρή κατάσταση, τα φιλο-ευρωπαϊκά κόμματα οφείλουν να προσηλωθούν στον άνθρωπο και να αφουγκραστούν την κοινωνία και τα προβλήματά της. Οφείλουν να βρίσκονται διαρκώς σε εγρήγορση και να υπερασπίζονται την δημοκρατία, την ελευθερία και τα ανθρώπινα δικαιώματα, αξίες που δεν είναι και δεν πρέπει να θεωρούνται δεδομένες.
Πηγές:
Ιουστίνη Α. (2023). Ευρώπη: Ανασφάλεια και φόβος οδηγούν στη ακροδεξιά-Βαθιές ρωγμές στο δημοκρατικό πρόσωπο από την προσφυγική και οικονομική κρίση. Parapolitika.gr. Διαθέσιμο σε: https://www.parapolitika.gr/diethni/article/1287087/europi-anasfaleia-kai-fovos-odigoun-stin-akrodexia-bathies-rogmes-sto-dimokratiko-prosopo-/
Κωνσταντίνου Π. (2023). Άνοδος της ακροδεξιάς σε όλη την Ευρώπη-Η λίστα διαρκώς μεγαλώνει. Newsbeast. Διαθέσιμο σε: https://www.newsbeast.gr/world/arthro/9817920/anodo-tis-akrodexias-se-oli-tin-evropi-i-lista-diarkos-megalonei
Καράγιωργας Ι. (2023). Ευρώπη: Η άνοδος της ακροδεξιάς και η καταπίεση της διαφορετικότητας. Euronews. Διαθέσιμο σε: https://gr.euronews.com/2023/06/30/europe-i-anodos-tis-akrodexias-kai-i-katapiesi-tis-diaforetikotitas
Βεργολιά Μ. (2023). Ανάλυση: Γιατί η ακροδεξιά επελαύνει στην Ευρώπη; In.gr. Διαθέσιμο σε:https://www.in.gr/2023/06/27/world/analysi-giati-akrodeksia-epelaynei-stin-eyropi/
Πηγή εικόνας:
Banking news (2022). Politico: Ένα ακροδεξιό κύμα σαρώνει την Ευρώπη; – Από περιθωριακές… mainstream δυνάμεις. Διαθέσιμο σε: https://www.bankingnews.gr/diethni/articles/644826/politico-ena-akrodeksio-kyma-saronei-tin-evropi-apo-perithoriakes-mainstream-dynameis