Γράφει ο Γεώργιος Τσότρας
Η ραγδαία ανάπτυξη της Κίνας τις τελευταίες δεκαετίες, αποτελεί αντικείμενο έρευνας και βαθιάς ανάλυσης των κορυφαίων θεωριών σκέψης των διεθνών σχέσεων. Παρόλα αυτά, η αλματώδης εξέλιξη της ασιατικής χώρας σε παγκόσμιο γεωπολιτικό δρώντα, δεν έχει πλήρως αποκωδικοποιηθεί. Οι προθέσεις της και οι επιδιώξεις της διεγείρουν ερωτήματα και αμφιβολίες ως προς το αν η ανάπτυξη αυτή έχει ειρηνικό, επιθετικό ή μεικτό χαρακτήρα. Ως εργαλείο προσέγγισης, ανάλυσης και ερμηνείας της σινοαμερικάνικης γεωπολιτικής αλληλεπίδρασης, θα αξιοποιηθεί η θεωρία του ρεαλισμού. Η ρεαλιστική σχολή σκέψης χαίρει ευρείας αποδοχής στους ακαδημαϊκούς που ασχολούνται με τα διεθνή τεκταινόμενα και ταυτόχρονα, προωθεί μία ξεκάθαρη άποψη για το ενδεχόμενο σύγκρουσης των δύο υπερδυνάμεων. Επιπλέον, στην ανάλυση αυτή, θα παρατεθούν τα κυριότερα σημεία του ανταγωνισμού μεταξύ της Κίνας και των ΗΠΑ, τα οποία διαφέρουν σημαντικά από κάθε προηγούμενη διαμάχη μεταξύ δύο παγκόσμιων πόλων. Δεύτερον, είναι απαραίτητο να γίνουν αντιληπτοί οι λόγοι για τους οποίους μια κορύφωσή με στρατιωτικά χαρακτηριστικά είναι σχεδόν αναπόφευκτη. Τέλος, παρατίθενται τα 4 γεωπολιτικά μπλοκ τα οποία σύμφωνα με τους ερευνητές και τους ακαδημαϊκούς, μπορούν να λειτουργήσουν ως επιταχυντές εξελίξεων στην εμπόλεμη σύγκρουση μεταξύ των δύο χωρών-πόλων.
Η ανάλυση της θεωρίας του ρεαλισμού αποτελεί αρωγό στην συνειδητοποίηση των λόγων που η Κίνα αποτελεί πιθανό αντίπαλο των ΗΠΑ και των συμμάχων τους. Στις διεθνείς σχέσεις, η σχολή της σκέψης του ρεαλισμού δίνει έμφαση στην ισορροπία των δυνάμεων. Συγκεκριμένα, ο ρεαλισμός ή πολιτικός ρεαλισμός αντιμετωπίζει τα κράτη ως τους βασικούς δρώντες οι οποίοι είναι υπεύθυνοι για τα παγκόσμια γεωπολιτικά τεκταινόμενα, εντός ενός αναρχικού πλαισίου της διεθνούς πολιτικής. Οι υπόλοιποι δρώντες, όπως οι διεθνείς οργανισμοί, οι επιχειρήσεις και οι individuals συνυπάρχουν αλλά η επιρροή τους δεν είναι σημαντική (Notre Dame International Security Centre, 2022). Επίσης, τα κράτη διέπονται από ανταγωνιστικές και συγκρουσιακές τάσεις και βασικός τους στόχος αποτελεί η επίτευξη της ασφάλειας άρα και της επιβίωσης τους(Stanford Encyclopedia of Philosophy,2023). Σε αντίθεση με άλλες σχολές σκέψης όπως η «securitization» και ο φεμινισμός, ο ρεαλισμός προωθεί την ανάπτυξη της ασφάλειας κυρίως μέσω της στρατιωτική υπεροχής.
Σε αυτό το σημείο είναι σημαντικό να τονιστεί ότι η σχολή του ρεαλισμού διαιρείται σε 2 κατηγορίες με βάση τον τρόπο με τον οποίο επιτυγχάνεται η ασφάλεια του κράτους. Η πρώτη κατηγορία στην οποία εντάσσονται οι κλασικοί ρεαλιστές, όπως ο Henry Kissinger και ο Hans Morgenthau, επισημαίνουν ότι η δημιουργία της ισορροπίας των δυνάμεων προκύπτει από την ανθρώπινη φύση και τα ιδιοτελή συμφέροντα ενός κράτους έναντι ενός άλλου. Η δεύτερη κατηγορία είναι οι δομικοί ρεαλιστές (“structural realists”), οι οποίοι χωρίζονται σε επιθετικούς και αμυντικούς ρεαλιστές, με κριτήρια την επιθυμητή ποσότητα και κατανομή ισχύος (Patrick James, 2022).
Οι αμυντικοί ρεαλιστές, όπως ο Kenneth Waltz υποστηρίζουν ότι τα κράτη δεν θα πρέπει να επιδιώκουν την μεγιστοποίηση της δύναμής τους σε παγκόσμιο επίπεδο, αφού μία τέτοια προσπάθεια θα τα φέρει αντιμέτωπα με συνέπειες από το διεθνές σύστημα. Ο Waltz χρησιμοποιεί τα παραδείγματα της Ναζιστικής Γερμανίας και της Ναπολεόντειας Γαλλίας, οι οποίες κατέρρευσαν λόγω αυτής της στρατηγικής. Αντιθέτως, στόχο των κρατών θα πρέπει να αποτελεί η απόκτηση της «κατάλληλης ποσότητας» ισχύος, η οποία θα τους επιτρέψει να εξασφαλίσουν την ασφάλειά τους εντός του υφιστάμενου διεθνούς συστήματος (Kenneth Waltz,1988). Τέλος, η στρατηγική αυτή θα μειώσει την πιθανότητα πρόκλησης πολέμου, δεδομένου ότι η ισορροπία των δυνάμεων θα παραμείνει σταθερή.
Σε αντίθεση με τους αμυντικούς ρεαλιστές, ο επιθετικός ρεαλισμός προωθεί την θεωρία της συνεχούς επιδίωξης για μεγιστοποίηση της στρατιωτικής ισχύος. Στόχος δεν είναι άλλος από την ενίσχυση της ασφάλειας του κράτους. Όπως επισημαίνει ο καθηγητής John J. Mearsheimer, το κράτος είναι απαραίτητο να εξασφαλίσει όσο το δυνατόν περισσότερη στρατιωτική δύναμη προκειμένου να εξασφαλίσει είτε περιφερειακή είτε παγκόσμια ηγεμονία. Μόνο με αυτό τον τρόπο επιτυγχάνεται η επιβίωση του.( John J. Meirsheimer, 2016).
Κλείνοντας, η πολιτική απόκτησης του μεγαλύτερου δυνατού μεριδίου από το παγκόσμιο σύστημα, αποτελεί και διαχρονική στάση της αμερικανικής πολιτικής. Αυτή είναι η στρατηγική που τη δεδομένη στιγμή, προκαλεί την ανησυχία των ΗΠΑ σχετικά με την απότομη κινεζική ανάπτυξη. Η αντίδραση αυτή, σύμφωνα με τον ρεαλισμό είναι λογική, αφού η Κίνα ως αναδυόμενη δύναμη επιδιώκει την παγκόσμια πρωτοκαθεδρία στο παγκόσμιο σύστημα και την εγκαθίδρυση ενός νέου που θα εξυπηρετεί εξ ολοκλήρου τα δικά της συμφέροντα. Από την πλευρά τους οι ΗΠΑ επιδιώκουν να διατηρήσουν το υφιστάμενο status quo και να αποτελέσουν εμπόδιο σε ένα ενδεχόμενο αναθεώρησής του (Ikenberry, G. John, 2008).
Είναι απαραίτητο, προκειμένου να γίνουν απολύτως κατανοητοί οι λόγοι για τους οποίους μια σύγκρουση μεταξύ ΗΠΑ-Κίνας αποτελεί σοβαρό ενδεχόμενο, να γίνει μια εκτεταμένη αναφορά και στον ιδιότυπο χαρακτήρα της σχέσης των δύο χωρών.
Κίνα και ΗΠΑ διατηρούν μια παράλληλη σχέση αλληλεξάρτησης και ανταγωνισμού. Αλληλεξάρτησης σε εμπορικό και οικονομικό επίπεδο και ανταγωνισμού σε πολιτικό, στρατιωτικό και τεχνολογικό επίπεδο. Η αλληλεξάρτηση αυτή φανερώνεται ξεκάθαρα μέσα από την συνολική αξία του διμερούς εμπορίου.
Σύμφωνα με το Office of the United States Trade Representative το εμπόριο αμερικανικών προϊόντων και υπηρεσιών με την Κίνα ανήλθε στα $758.4 δις δολάρια το 2022. Αντίστοιχα, οι κινεζικές εξαγωγές στις ΗΠΑ για το 2022 ανήλθαν σε 551 δις δολάρια (Office of the United States Trade Representative, 2023). Δυστυχώς, δεν βρέθηκε αντίστοιχο στατιστικό δεδομένο και για τη συνολική αξία παρεχόμενων κινεζικών υπηρεσιών. Επιπλέον, αξίζει να υπογραμμιστεί ότι η Αντιπροσωπεία Εμπορίου των Ηνωμένων Πολιτειών συμπληρώνει ότι για τα αμερικανικά προϊόντα η Κίνα αποτελεί τον τρίτο μεγαλύτερο εισαγωγέα, ενώ, για τα κινεζικά προϊόντα η Αμερική αποτελεί τον μεγαλύτερο εισαγωγέα (United States Trade Representative, 2024). Παρατηρείται επομένως ότι τόσο οι ΗΠΑ όσο και η Κίνα έχουν αξιοποιήσει τους μεταξύ τους εμπορικούς δεσμούς, προκειμένου να γιγαντώσουν τις εθνικές τους οικονομίες. Είναι οξύμωρο παρόλα αυτά ότι, η συνεργασία τους σε εμπορικό επίπεδο δεν έχει τον ίδιο χαρακτήρα και στην γεωπολιτικής τους αλληλεπίδραση, αντιθέτως είναι ιδιαίτερα ανταγωνιστική.
Ο ανταγωνισμός, όπως αναφέρεται παραπάνω αποτελεί φυσική εξέλιξη της αλλαγής του παγκόσμιου status quo. Η ασιατική χώρα αναπτύσσεται οικονομικά με εκπληκτικούς ρυθμούς. Μάλιστα από το 1970, όπου και θεσπίστηκαν οι εμπορικές μεταρρυθμίσεις το μέγεθος της οικονομίας της έχει τετραπλασιαστεί (Ikenberry, G. John, 2008). Η εξέλιξη αυτή είναι αναπόφευκτο να μετουσιωθεί και σε στρατιωτική ισχυροποίηση. Αξίζει να σημειωθεί ότι, προτεραιότητα της Κίνας εκτός από την οικονομική μεγέθυνση αποτελεί και η προστασία της κυριαρχίας της. Ο «αιώνας της ταπείνωσης» αποτελεί χαρακτηριστικό παράδειγμα.
Ο αιώνας αυτός διήρκησε από το 1839, με τον Πόλεμο του Οπίου και ολοκληρώθηκε το 1945 με τον τερματισμό του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Στο διάστημα αυτό, η Κίνα δέχτηκε στρατιωτικές παρεμβάσεις στο εσωτερικό της, από δυτικές δυνάμεις, την Ρωσία και την Ιαπωνία γεγονός που κατέδειξε την αδυναμία της να προστατέψει τα δικά της εδάφη (Adcock Kaufman, Alison, 2010). Ο αιώνας αυτός αποτελεί υπενθύμιση στην κινεζική ελίτ, ότι η έλλειψη στρατιωτικής δύναμης οδηγεί σε εθνική «ταπείνωση». Επομένως, η Κίνα εκτός από στρατηγικό στόχο, έχει και ιστορική παρακαταθήκη ώστε να αναπτύξει ισχυρές ένοπλες δυνάμεις.
Από την πλευρά τους οι Ηνωμένες Πολιτείες κατέχουν την παγκόσμια ηγεμονία. Από τον τερματισμό του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου κι έπειτα έχουν διαμορφώσει τη λεγόμενη Pax Americana, δηλαδή ένα παγκόσμιο σύστημα στο οποίο οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι η ηγέτιδα δύναμη που υπερέχει, σε οικονομικό, στρατιωτικό και πολιτισμικό επίπεδο, από οποιαδήποτε άλλη χώρα του κόσμου. Επίσης, στο διάστημα αυτό εξασφαλίστηκε μια μακρά περίοδος ειρήνης και οικονομικής ευημερίας στη Δυτική Ευρώπη και μια μείωση των γενικευμένων ενόπλων συγκρούσεων παγκοσμίως.
Ιδιαιτέρως από την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης και έπειτα, το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης άνθισε και αποτέλεσε ένα από τα βασικά εργαλεία ενίσχυσης της αμερικανικής «μονοπολικότητας» μέσω της εφαρμογής ήπιας ισχύος στο εξωτερικό. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια είναι ευρέως αποδεκτό ότι η Pax Americana βρίσκεται σε παρακμή. Οικονομικά, είναι σχεδόν δεδομένο ότι τα επόμενα χρόνια η Κίνα θα ξεπεράσει τις ΗΠΑ σε επίπεδο Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ). Στρατιωτικά, το αγεφύρωτο χάσμα των προηγούμενων δεκαετιών έχει συρρικνωθεί εντυπωσιακά γρήγορα και τεχνολογικά. Μέσα ενημέρωσης όπως το Reuters επισημαίνουν ότι η Κίνα σε ορισμένους τομείς όπως στην ανάπτυξη δικτύου 5G στους κβαντικούς υπολογιστές και στις επικοινωνίες, βρίσκεται ήδη στην πρώτη θέση (Reuters,2020).
Οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής έχουν, ως παγκόσμιος ηγεμόνας, κάθε κίνητρο προκειμένου να παραμείνουν για όσο το δυνατόν περισσότερο διάστημα σε αυτή τη θέση. Απαραίτητη προϋπόθεση είναι να εμποδίσουν την κινεζική άνοδο. Οι κυρώσεις που επιβλήθηκαν από τον πρόεδρο Donald Trump, στον κινεζικό τεχνολογικό κολοσσό Huawei αποτελούν ξεκάθαρο παράδειγμα εμπορικού και τεχνολογικού πολέμου όπως και προσπάθειας παρεμπόδισης της κινεζικής ανάπτυξης στην αγορά της Αμερικής. Στρατιωτικά επίσης, είναι εμφανής η τοποθέτηση και συγκέντρωση του αμερικανικού ναυτικού στην νότια και ανατολική σινική θάλασσα. Επιπλέον, οι ΗΠΑ συνεργάζονται στενά με χώρες τις περιοχής όπως η Ταιβάν, η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα προκειμένου να συνεχίσουν να παρέχουν βάσεις στο αμερικανικό ναυτικό (U.S. Department of Defense, 2024). Απώτερος σκοπός είναι ο περιορισμός της κινεζικής κυριαρχίας σε αυτές τις περιοχές και η υπενθύμιση ότι οποιαδήποτε προσπάθεια αναθεωρητισμού από πλευράς Κίνας, θα τύχει άμεσης και αποφασιστικής αντίδρασης.
Βιβλιογραφία/Πηγές
Adcock Kaufman, Alison. (2010). The “Century of Humiliation, Then and Now: Chinese Perceptions of the International Order”. Pacific Focus. Σελίδες: 1–33
Ikenberry, G. John. (2008). The Rise of China and the Future of the West: Can the Liberal System Survive?.Foreign Affairs,
John Mearsheimer. (2014).The Tragedy of Great Power Politics. W. W. Norton and Company
Kenneth Waltz. (1988). The Origins of War in Neorealist Theory. Journal of Interdisciplinary History.
Roger Cliff. (2015). China’s military power. Cambridge University Press. σελίδες 244-246.
Congressional Research Service. (2023). U.S.-South Korea Alliance: Issues for Congress. Διαθέσιμο σε:https://crsreports.congress.gov/product/pdf/IF/IF11388
Council on Foreign Relations, ‘’Dispute in the East China Sea in 2016. CFR.org. Διαθέσιμο σε:https://education.cfr.org/learn/simulation/dispute-east-china-sea-2016-nsc/role-of-united-states
John Ikenberry. (2014). The Rise of China and the Future of Liberal World Order. ChathamHouse. Διαθέσιμο σε: https://www.youtube.com/watch?v=Lv7TVg1Cfvs
Kurlantzick, J. (2024). Why tensions in the South China Sea are bolstering the U.S.-Philippines alliance. Council on Foreign Relations. Διαθέσιμοσε:https://www.cfr.org/expert-brief/why-tensions-south-china-sea-are-bolstering-us-philippines-alliance
Lee Nicol Turner. (2020). Navigating the US-China 5G Competition. Brookings. Διαθέσιμοσε:Navigating the US-China 5G competition
Letzter, Rafi. (2022). China Claims Fastest Quantum Computer in the World. Livescience.Com. Διαθέσιμο σε: https://www.livescience.com/china-quantum-supremacy.html
Navarro, P. (2016). Crouching Tiger: John Mearsheimer on strangling China and the Inevitability of war. RealClearDefense. Διαθέσιμο σε: https://shorturl.at/IRY9x
Notre Dame International Security Center. (2022). An Introduction to Realism in International Relations. University of Notre Dame. Διαθέσιμο σε: https://ndisc.nd.edu/news-media/news/an-introduction-to-realism-in-international-relations/
Office of the United States Trade Representative. (2023).People’s Republic of China. Διαθέσιμο σε:https://ustr.gov/countries-regions/china-mongolia-taiwan/peoples-republic-china
Patrick James. (2022). Realism and International Relations: A graphic Turn Toward Scientific Progress. Oxford University Press. Διαθέσιμο σε: https://academic.oup.com/book/44928/chapter/385048010?login=true
Reuters. (2010). Factbox: Malacca Strait Is a Strategic Chokepoint. Reuters.com. Διαθέσιμο σε: http://in.reuters.com/article/idINIndia-46652220100304
Samantha Lu et al. (2023). Is China a Leader in Quantum Technologies?.ChinaPower Project, CSIS. Διαθέσιμο σε: https://chinapower.csis.org/china-quantum-technology/
Shambaugh D. (2018). U.S.-China rivalry in Southeast Asia. International Security.σελίδες85–127. Διαθέσιμο σε: https://www.jstor.org/stable/26777839
Shepardson, D., & Freifeld. (2020). Trump administration hits China’s Huawei with one-two punch. Reuters. Διαθέσιμο σε:https://www.reuters.com/article/business/trump-administration-hits-chinas-huawei-with-one-two-punch-idUSKCN1SL2QX/
Stanford Encyclopedia of Philosophy. (2023). Political Realism in International Relations. Stanford Encyclopedia of Philosophy. Διαθέσιμο σε: https://plato.stanford.edu/entries/realism-intl-relations/
United States Trade Representative. Countries & Regions. Διαθέσιμο σε: https://ustr.gov/countries-regions
U.S. Department of Defense. (2024). Allies, Partners Conduct Operations in South China Sea. Διαθέσιμο σε:https://www.defense.gov/News/News-Stories/Article/Article/3926061/allies-partners-conduct-operations-in-south-china-sea/
ΠΗΓΗ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑΣ: DALL·E, OpenAI