Στην σημερινή εποχή αποκτά ολοένα και περισσότερο ενδιαφέρον ο δημόσιος διάλογος περί δημοκρατίας. Και αυτό που προβληματίζει όχι μόνο την ακαδημαϊκή κοινότητα αλλά και τον απλό Ευρωπαίο πολίτη είναι το κατά πόσο έχει αλλάξει το «πρόσωπο» της Δημοκρατίας, εάν έχει αλλάξει, τόσο σε γενικότερα πλαίσια όσο και στα στενά πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στην συγκεκριμένη περίπτωση ασχολούμαστε με την Ευρώπη, επειδή η ίδια έχτισε από την αρχή της δημιουργίας της τα θεμέλια της πάνω στα δημοκρατικά ιδεώδη αποτελώντας έτσι το κατεξοχήν παράδειγμα για την μελέτη της Δημοκρατίας.
Όντας μία οικογένεια Ευρωπαϊκών δημοκρατικών χωρών που έχουν δεσμευτεί να συνεργάζονται για την ειρήνη και την ευημερία, αξιοποιεί ακόμα περισσότερο τις αρχές του δημοκρατικού πολιτεύματος μέσα από την θέσπιση κοινών θεσμικών οργάνων στα οποία το κάθε κράτος – μέλος εκχωρεί ορισμένες εξουσίες του, έτσι ώστε να λαμβάνονται δημοκρατικές αποφάσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο για θέματα κοινού ενδιαφέροντος.
Με την πάροδο των χρόνων η ένταση της φιλελευθεροποίησης του περιεχομένου και των ισχυουσών συνθηκών της Ευρώπης κατάργησαν τα σύνορα σε πολλούς τομείς της καθημερινής δραστηριότητας και πρακτικής, όπως για παράδειγμα το εμπόριο, η βιομηχανία, η εκπαίδευση, η τηλεόραση και οι μεταφορές. Μέσα από την αναθεώρηση των Όρων, Συνθηκών, και Συμβάσεων η Ευρώπη έκανε τις πρώτες της απόπειρες να επιβιώσει στα νέα δεδομένα που διαμορφώνονταν από το Παγκόσμιο Σύστημα. Η Ένωση των πολλών και διαφορετικών ταχυτήτων ανάπτυξης βρισκόταν μπροστά σε νέες προκλήσεις. Ο υποσχόμενος εκσυγχρονισμός σήμαινε ταυτόχρονα και την αλλαγή πολλών σταθερών αξιών. Η καθημερινότητα του Ευρωπαϊου έπρεπε να προσαρμοστεί στην Νέα Κατάσταση, αφού πλέον οποιαδήποτε δραστηριότητα και συναλλαγή του γίνεται με εντελώς διαφορετικό τρόπο.
Και ενώ η ρευστή και μεταβαλλόμενη κοινωνικοοικονομική κατάσταση ήταν το κυρίαρχο χαρακτηριστικό της Ευρώπης, το 2007 μετέβη τις πύλες της ένα γεγονός που θα έβαζε σε δοκιμασίες έναν από τους βασικότερους πυλώνες της, την Δημοκρατία. Η έλευση της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, προερχόμενης από τις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, διάβρωσε πολλούς ευρωπαϊκούς θεσμούς και προκάλεσε απανωτές πιέσεις για ιστορικές αλλαγές στις δομές ακόμα και των ισχυρότερων οικονομικών χωρών. Η εφαρμογή των πολιτικών λιτότητας σε όλη σχεδόν την Γηραιά Ήπειρο υποβάθμισε το βιοτικό επίπεδο των ανθρώπων, ενώ παράλληλα παραβίασε πολλά ανθρώπινα δικαιώματα και επιδείνωσε την κοινωνική κατάσταση απειλώντας την ασφάλεια και την Δημοκρατία.
Όπως αποδείχτηκε, η κρίση ανέδειξε τα θεσμικά και πολιτικά αδιέξοδα του ευρωπαϊκού εγχειρήματος, φέρνοντας στην επιφάνεια τα πολυεπίπεδα ελλείμματα της ενωσιακής αυτής αρχιτεκτονικής. Η Δημοκρατία δοκιμάσθηκε, ενώ έχει αρχίσει να αμφισβητείται από διάφορους κύκλους για το αν υφίσταται επί της ουσίας της σε έναν πλανήτη, όπου οι όλων των μορφών ανισότητες εμφανίζονται εντονότερα και οι «ισχυροί» επικρατούν των ασθενέστερων. Άλλωστε, σε μία εποχή ύφεσης αυτό που διαπιστώθηκε ήταν η αύξηση του ιδιωτικού πλούτου και η παράλληλη αύξηση της ακραίας φτώχειας. Κράτη, όπως η Γερμανία έχουν συγκεντρώσει το μεγαλύτερο οικονομικό κεφάλαιο της Ευρωζώνης, ενώ την ίδια στιγμή χώρες, όπως η Ελλάδα έχουν συρρικνώσει το ΑΕΠ τους κατά 30% περίπου και έχουν παρουσιάσει βαθύτατα δημοκρατικά ελλείμματα με τους πολίτες τους να μην μπορούν να καθορίσουν ακόμα και την ίδια τους τη ζωή.
Επομένως, το συμπέρασμα στο οποίο οδηγούμαστε είναι πως η Δημοκρατία βιώνει, ίσως, μία από τις πιο κρίσιμες φάσεις της σε όλη την ιστορία της ύπαρξής της. Βασικά ανθρώπινα δικαιώματα καταπατώνται, ο δημόσιος διάλογος για κοινωνικά προβλήματα έχει χάσει κάθε σημασία του με την δημοκρατία να χαρακτηρίζεται εντός και εκτός της Ευρωπαϊκής Ένωσης έως και καχεκτική. Τέλος, αυτό που θα πρέπει να επιτευχθεί σε εθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο είναι η έκδοση ενός ή κάποιων προγραμμάτων που διαπραγματεύονται νέους όρους σύστασης της Ένωσης και διαρθρωτικές ρυθμίσεις που θα αφορούν από τους στόχους έως το κεντρικό περιεχόμενο της Ευρώπης.