Loading...
Latest news
Κρίσεις και Ζητήματα Ασφαλείας

Ευρωστρατός και ενιαίο αμυντικό δόγμα

Γράφει ο Γιώργος Τσότρας

Λίγα χρόνια μετά την ολοκλήρωση του Β Παγκοσμίου Πολέμου, ένας νέος πόλεμος θα ξεσπούσε. Χωρίς ένοπλες συγκρούσεις, η διαμάχη αυτή είχε πολύ διαφορετικό χαρακτήρα από οτιδήποτε είχε ζήσει η ιστορία. Ο ψυχρός πόλεμος ανάμεσα στις ΗΠΑ και την ΕΣΣΔ ήταν μια πραγματικότητα η οποία διήρκησε μέχρι την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991. Κατά την περίοδο αυτή, οι ευρωπαϊκές χώρες παρότι αποτελούσαν μέρη του διπόλου, βρίσκονταν σε μια διαρκή οικονομική και πολιτισμική άνθηση. Τα κράτη που ήταν φίλα προσκείμενα στο δυτικό άρμα, δηλαδή κράτη-μέλη του ΝΑΤΟ, βασίζονταν για κρίσιμη στρατιωτική αρωγή, κυρίως, στην Αμερική.

Το αίσθημα ασφάλειας και στρατιωτικού εφησυχασμού οξύνθηκε ακόμη περισσότερο μετά την κατάρρευση της ΕΣΣΔ. Πλέον, το δίπολο είχε μετατραπεί σε αυτό που αποκαλούν οι αγγλοσάξονες the Unipolar moment, δηλαδή σε έναν πόλο, αυτό των Αμερικανών. Οι Ηνωμένες Πολιτείες είχαν αναλάβει το ρόλο του προστάτη για τους συμμάχους, προσφέροντάς τους ταυτόχρονα ειρήνη και οικονομική ευρωστία. Κατά την περίοδο εκείνη, οι περισσότερες χώρες του κόσμου γνώρισαν έντονη εμπορική ακμή ενώ, παράλληλα, η παγκοσμιοποίηση αποτελούσε την κυρίαρχη τάση.

Ωστόσο, το 2016, ο Donald Trump έγινε πρόεδρος των ΗΠΑ και 2 χρόνια αργότερα, γνωστοποίησε στα υπόλοιπα μέλη του ΝΑΤΟ, την πρόθεση της κυβέρνησής του να αποχωρήσει από τη συμμαχία, σε περίπτωση που οι υπόλοιποι σύμμαχοι δεν αυξήσουν δραστικά τις εξοπλιστικές δαπάνες των χωρών τους στο όριο του 2% του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ) τους.

Συνεπώς, το οικοδόμημα που είχε διαμορφωθεί από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα και μετά, βρισκόταν υπό καθεστώς αμφισβήτησης. Το αίσθημα ανασφάλειας είχε προκαλέσει πλέον, μια συζήτηση σχετικά με την ύπαρξη ενός ενιαίου ευρωπαϊκού στρατού. Δεν ήταν όμως η πρώτη φορά που είχε τεθεί σε δημόσια διαβούλευση αυτό το θέμα.

Τι είναι ο ευρωστρατός και το ενιαίο αμυντικό δόγμα:

Πρόκειται για έναν όρο, που αφορά στη δημιουργία ενός υποθετικού στρατού της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο οποίος θα υλοποιούσε την Κοινή Πολιτική Ασφάλειας και Άμυνας και θα υπερέβαινε τις αρμοδιότητες της προτεινόμενης Ευρωπαϊκής Αμυντικής Ένωσης.

Αποτελεί μια έννοια που σχετίζεται άμεσα με την ύπαρξη ενός ευρωπαϊκού ενιαίου αμυντικού δόγματος. Δηλαδή, την κοινή πολιτική-στρατηγική που θα εφαρμόζουν όλες – μηδεμιάς εξαιρουμένης – χώρες της ΕΕ, όσον αφορά στην άμυνα και προστασία των συνόρων της ηπείρου.

Στην προκειμένη περίπτωση, δεν υφίσταται εθνικός στρατός αλλά κοινός και ευρωπαϊκός. Τα σύνορα των χωρών που βρίσκονται στα άκρα, όπως αυτά της Ελλάδος, της Ισπανίας, της Πολωνίας, της Φινλανδίας κ.α. πλέον θα αποτελούν σύνορα όλων των κρατών της Ε.Ε. και συνεπώς θα φυλάσσονται όπως και τα εθνικά τους.

Ενιαίο αμυντικό δόγμα επίσης, σημαίνει και συμπόρευση αν όχι και ταύτιση των εξωτερικών πολιτικών που εφαρμόζουν τα κράτη-μέλη, καθότι, η κοινή διπλωματία αποτελεί προέκταση της κοινής στρατηγικής σε θέματα ασφαλείας.

Ποιοι είναι όμως οι παράγοντες που καθιστούν επιτακτική την ανάγκη για σχηματισμό ευρωπαϊκού ενιαίου κοινού αμυντικού δόγματος;

Brexit

Το Brexit αποτελεί βασικό λόγο για τον οποίο η ευρωπαϊκή άμυνα επανήλθε στο προσκήνιο. Πρώτον, η Αγγλία ήταν κάθετα αρνητική στην σύσταση ευρωστρατού. Δεύτερον, το Ηνωμένο Βασίλειο αποτελούσε την μεγαλύτερη ευρωπαϊκή στρατιωτική δύναμη αλλά και σε επίπεδο συλλογής πληροφοριών. Η αποχώρησή της αφαίρεσε από την ευρωπαϊκή αμυντική φαρέτρα το βρετανικό όπλο. Συνεπώς, οι στρατιωτικές δυνατότητες της ΕΕ εξασθένισαν σημαντικά από τότε και στο εξής.

Η αμερικανική στάση

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, η στάση των Ηνωμένων Πολιτειών έχει αλλάξει από το 2016 και μετά. Η αμερικανική διπλωματία έχει στρέψει κυρίως τα φώτα της στην Ασία και τον Ειρηνικό Ωκεανό. Η Κίνα, η οποία αδιαμφισβήτητα αποτελεί το αντίπαλο δέος, είναι ο λόγος για αυτή την μεταστροφή. Μάλιστα, πριν από τον πόλεμο στην Ουκρανία και τη Γάζα, η Ευρώπη και η Μέση Ανατολή για την αμερικανική εξωτερική πολιτική, θεωρούντο περιοχές χαμηλού ενδιαφέροντος. Απόδειξη, αποτελεί η ομιλία του διεθνούς φήμης καθηγητή διεθνών σχέσεων του πανεπιστημίου του Chicago, John Mearsheimer στο think tank Centre for Independent Studies στις 30 Οκτωβρίου 2023. Στην ανάλυσή του επισήμανε ότι η προσοχή των Αμερικανών τα τελευταία χρόνια, ορθώς είναι συγκεντρωμένη στην Κίνα και ότι οι πόλεμοι στην Ουκρανία και τη Γάζα δεν θα πρέπει να το επηρεάζουν αυτό.

Συνεπώς, η αμερικανική αρωγή στην οποία βασίζονταν και υπολόγιζαν παραδοσιακά τα κράτη της ΕΕ για την άμυνά τους παρουσιάζεται ολοένα και λιγότερο διαθέσιμη.

Το μειωμένο γεωπολιτικό εκτόπισμα της Ευρώπης

Το γεωπολιτικό εκτόπισμα της Ευρώπης αποδεικνύεται, μέσα από μια σειρά περιφερειακών και παγκόσμιων προκλήσεων, αμελητέο. Οι δύο πόλεμοι που μαίνονται έξω από την πόρτα της είναι δύο απτά παραδείγματα, καθώς οι Ευρωπαίοι ηγέτες παρέμειναν πρακτικά θεατές στις δύο κρίσεις, δίχως να αναλαμβάνουν κάποια δράση ουσιαστικής αποκλιμάκωσης. Επίσης, η δημιουργία της AUKUS επέδειξε με τον πιο τρανταχτό τρόπο την απαξίωση και περιθωριοποίηση της ευρωπαϊκής διπλωματίας, αφού Μεγάλη Βρετανία και Ηνωμένες Πολιτείες συμμάχησαν με την Αυστραλία για τη δημιουργία πυρηνικών υποβρυχίων, αφήνοντας εκτός τη Γαλλία, η οποία είχε ήδη συμφωνήσει με την προτελευταία σε αντίστοιχο εξοπλιστικό πρόγραμμα.

Με λίγα λόγια, «η Ευρώπη αποτελεί έναν οικονομικό γίγαντα και ταυτόχρονα, έναν στρατιωτικό νάνο». Ωστόσο, οι διεθνείς εξελίξεις απαιτούν συμπόρευση της οικονομικής δύναμης με την αμυντική ισχύ.

Γύρω από τους δύο παγκόσμιους γεωπολιτικούς πόλους της Κίνας και της Αμερικής, συσσωρεύονται υπέρογκες στρατιωτικές δυνάμεις, οι οποίες παρομοιάζονται με ένα ηφαίστειο το οποίο, αν δεν είναι έτοιμο να εκραγεί, σίγουρα βράζει.

Η Ευρώπη οφείλει να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων, όπως παραδοσιακά και ιστορικά πράττει. Η σύσταση ευρωστρατού θα συντείνει αποφασιστικά σε αυτή την κατεύθυνση, διότι θα επιτρέπει στη δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου να ενισχύσει το δικό της γεωπολιτικό και στρατιωτικό αποτύπωμα για πρώτη φορά στα χρονικά, σε αυτό το βαθμό.

Ποια εμπόδια εμφανίζονται στη δημιουργία Ευρωπαϊκής Αμυντικής Ένωσης;

Αντικρουόμενα εθνικά και ευρωπαϊκά συμφέροντα

Ορισμένα κράτη επωφελούνται πολύ περισσότερο από την συνεργασία πάσης φύσεως (οικονομική, διπλωματική και στρατιωτική), με κράτη εκτός Ε.Ε., όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα. Πρόκειται για μεμονωμένες χώρες και όχι ενώσεις κρατών, όπως είναι η Ε.Ε.. Η συνεργασία σε αυτές τις περιπτώσεις είναι άμεση, αφού δεν απαιτείται η σύμπραξη και των υπόλοιπων μελών της ένωσης, για την επίτευξή της. Λόγου χάριν, η αμυντική συμφωνία μεταξύ Ισπανίας και Τουρκίας. Η ευρωπαϊκή χώρα είναι ο ανάδοχος για την κατασκευή αεροπλανοφόρων πλοίων της ασιατικής χώρας, δίχως να λαμβάνει σοβαρά υπόψιν τις απειλές πολέμου του Τούρκου προέδρου προς την Ελλάδα («Θα έρθουμε μια νύχτα ξαφνικά»), η οποία και αποτελεί μέλος της ΕΕ και σύμμαχο στο ΝΑΤΟ.

Επιπλέον, η γεωγραφική θέση των κρατών δεν είναι η ίδια, άρα και οι ανάγκες διαφέρουν. Χώρες που βρίσκονται στα σύνορα της Ε.Ε. αντιμετωπίζουν πολύ μεγαλύτερο κίνδυνο από εξωτερικούς παράγοντες σε σχέση με αυτές που βρίσκονται στο εσωτερικό της. Κράτη, όπως η Ολλανδία και το Βέλγιο, έχουν μικρό συμφέρον στην επένδυση σε αμυντικές υποδομές και εξοπλισμούς (1,5% και 1.3% του ΑΕΠ αντίστοιχα), σε σχέση με την Ελλάδα και την Πολωνία (3.1% και 4.3% του ΑΕΠ αντίστοιχα).

Πολιτισμικό και οικονομικό χάσμα

Η πολιτισμική και οικονομική διαφορετικότητα που επικρατεί ανάμεσα στις χώρες αποτελούν τροχοπέδη για την εξασφάλιση διακρατικής συνοχής. Για παράδειγμα, στην Ε.Ε. υπάρχουν 24 επίσημες γλώσσες, ενώ σε οικονομικό επίπεδο το χάσμα που κυριαρχεί, από τις πιο πλούσιες στις λιγότερο, είναι τεράστιο. Χαρακτηριστικά, σύμφωνα με την Eurostat, για το 2022, το Λουξεμβούργο παρουσίασε κατά κεφαλήν ΑΕΠ 38% πάνω από το μέσο όρο της ΕΕ, ενώ η Βουλγαρία παρουσίασε αντίστοιχα, 33% κάτω από τον μέσο όρο.

Τα αμερικανικά συμφέροντα και ο ρόλος του ΝΑΤΟ

Η ευρωπαϊκή άμυνα είναι κατά κύριο λόγο εξαρτημένη από το ΝΑΤΟ και τις Ηνωμένες Πολιτείες.

Από τη μία, το ΝΑΤΟ δημιουργήθηκε και για την παροχή στρατιωτικής προστασίας στην Ευρώπη. Η δημιουργία ευρωστρατού θα υποβαθμίσει δραματικά την επιρροή και το ρόλο του, καθώς η πλειονότητα των κρατών που το αποτελούν θα έχουν ένα ανεξάρτητο στρατό για την εξασφάλιση της άμυνάς τους.

Από την άλλη, ευρωστρατός σημαίνει και αυτόνομη ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία, γεγονός που θα περιορίσει σημαντικά την εξάρτηση από τον αμερικανικό εξοπλισμό. Πέρα από το γεωπολιτικό αντίκτυπο, το οικονομικό πλήγμα για τις Ηνωμένες Πολιτείες θα είναι δυσβάσταχτο. Μόνο από αμερικανικά εξοπλιστικά προγράμματα με αποδέκτη κράτος της Ε.Ε., τα έσοδα ξεπερνούν τα 84 δις δολάρια τα τελευταία 5 χρόνια, σύμφωνα με το yahoo news. Δεδομένου του τεράστιου γερμανικού εξοπλιστικού προγράμματος, αξίας 100 δις δολαρίων σε βάθος πενταετίας και της γενικότερης τάσης που επικρατεί για αύξηση αμυντικών δαπανών, (12,5% σε σχέση με το 2022 και 26,1 % σε σχέση με το 2021), τα αμερικανικά οφέλη προβλέπεται να ενισχυθούν ακόμη περισσότερο.

Συνοψίζοντας, η επόμενη παγκόσμια κρίση, κατά πάσα πιθανότητα, δεν θα έχει χαρακτήρα οικονομικό, όπως το 2008, αλλά στρατιωτικό. Λαμβάνοντας υπόψιν τη γεωπολιτική σκακιέρα που έχει στηθεί μέσα από τους δύο πολέμους και τις πολλαπλές περιφερειακές προκλήσεις, η Ευρώπη καλείται να σταθεί στο ύψος των περιστάσεων: να αντιμετωπίσει το ραντεβού της με την Ιστορία, αξιοποιώντας όλες τις δυνατότητές της.   

Πηγές

Chatelain R. (2023). Trump reportedly open to pulling U.S. out of NATO, drawing rebukes from Democrats. Spectrum News ΝΥ1. Διαθέσιμο σε: https://ny1.com/nyc/all-boroughs/politics/2023/10/24/trump-reportedly-open-to-pulling-u-s–out-of-nato

Τσίχλης Χ.-Η. (2023). Ο ευρωστρατός και η αμυντική ολοκλήρωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Zougla.gr. Διαθέσιμο σε: https://www.zougla.gr/apopseis/o-evrostratos-kai-i-amyntiki-oloklirosi-tis-evropaikis-enosis/

Mearsheimer J. (2023). Israel-Hamas, Ukraine-Russia and China: John Mearsheimer on why the US is in serious trouble. Centre for Independent Studies. Διαθέσιμο σε: https://www.cis.org.au/commentary/video/israel-hamas-ukraine-russia-and-china-john-mearsheimer-on-why-the-us-is-in-serious-trouble/

McLeary P., Lynch S. (2023). The US wants Europe to buy American weapons; the EU has other ideas. Politico. Διαθέσιμο σε: https://www.politico.eu/article/us-europe-buy-american-weapons-military-industry-defense/

Σταμούλης Δ. (2023). EE: «Ουραγός» η Ελλάδα σε κατά κεφαλήν AΕΠ και κατανάλωση το 2022. Οικονομικός Ταχυδρόμος. Διαθέσιμο σε: https://www.ot.gr/2023/06/20/oikonomia/ee-ouragos-i-ellada-se-kata-kefalin-katanalosi-kai-aep/

Πηγή εικόνας εξωφύλλου:

Hornyák V. (2023). The European Union’s Evolving Military Capability.Center for European Policy Analysis. Διαθέσιμο σε: https://cepa.org/article/the-european-unions-evolving-military-capability/