Γράφει η Θεοδώρα Χαρίτου
Τα τελευταία χρόνια, ο δυτικός κόσμος έχει κληθεί να αντιμετωπίσει μια πληθώρα προβλημάτων. Ένα από αυτά είναι και ο ευρωσκεπτικισμός, ο οποίος ως πολιτικό και κοινωνικό φαινόμενο, έχει λάβει αυξημένη προσοχή. Μάλιστα, θα μπορούσε κανείς να πει ότι η ένταση αυτού του φαινομένου δοκιμάζει την υπόσταση και λειτουργία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (στο εξής: ΕΕ).
Τι ορίζουμε, όμως, ως ευρωσκεπτικισμό; Ευρωσκεπτικισμός, λοιπόν, είναι το φαινόμενο στο οποίο αντανακλάται η δυσαρέσκεια όλο και περισσότερων ανθρώπων όσον αφορά τη λειτουργία της ΕΕ. Το φαινόμενο αυτό χωρίζεται σε δύο κατηγορίες: α) τον σκληρό ευρωσκεπτικισμό (hard euroscepticism), του οποίου οι υποστηρικτές εναντιώνονται πλήρως στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, και β) τον ήπιο ευρωσκεπτικισμό (soft euroscepticism), του οποίου οι υποστηρικτές αμφιβάλλουν για μερικούς τομείς της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης (Ray, 2010). Τι προκαλεί όμως αυτό το φαινόμενο; Πού μπορεί να εντοπιστεί και πώς είναι δυνατό να αντιμετωπιστεί ώστε να μην αποτελεί απειλή για τη βιωσιμότητα της Ένωσης;
Ο ευρωσκεπτικισμός παρατηρείται κυρίως ανάμεσα στις πολιτικές ομάδες των κρατών. Μερικά κράτη εστιάζουν στο γεγονός ότι πηγή του προβλήματος είναι τα οικονομικά θέματα της Ένωσης, ενώ άλλα εστιάζουν περισσότερο στον εθνικισμό και τη μετανάστευση. Έτσι, παρατηρείται ότι η δεύτερη κατηγορία κρατών παραθέτει ως πρόβλημα την εθνική κυριαρχία. Οι υποστηρικτές του Ευρωσκεπτικισμού πιστεύουν ότι η διαδικασία της ολοκλήρωσης υποβαθμίζει σημαντικά την αξία της εθνικής κυριαρχίας και του κράτους δικαίου, καθώς προβάλλεται ο ελιτιστικός χαρακτήρας της Ένωσης, το δημοκρατικό έλλειμμα και η απουσία διαφάνειας. Τέλος, η θεωρία αυτή πηγάζει και από την άποψη ότι η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση ενθαρρύνει τη μετανάστευση, αυξάνοντας την αλλοίωση της εθνικής ταυτότητας κάθε κράτους μέλους (European Commission, 2023).
Στα παραπάνω θα μπορούσε να προστεθεί ότι αυτά τα κράτη βλέπουν το παρόν φαινόμενο ως συνέπεια της επανεμφάνισης ζητημάτων ταυτότητας. Επιπλέον, αναγνωρίζουν την προσπάθεια της ΕΕ για περαιτέρω ολοκλήρωση, χωρίς όμως να νιώθουν ότι η Ένωση έχει επιτύχει να δημιουργήσει στους κατοίκους της το αίσθημα της ευρωπαϊκής ταυτότητας. Αυτό το γεγονός παρατηρείται κυρίως στις πολιτιστικές διαφορές που διατρέχουν τις μεγάλες πόλεις σε σχέση με κάποιες επαρχιακές. Οι μεγάλες πόλεις, όντας περισσότερο ανεπτυγμένες και αντανακλώντας την εικόνα ενός μεγάλου κέντρου της Ένωσης, αποπνέουν μεγαλύτερη αίσθηση ευρωπαϊσμού συγκριτικά με μικρότερες πόλεις στην επαρχία, όπου οι άνθρωποι τις περισσότερες φορές δεν λαμβάνουν την ίδια ποιότητα εκπαίδευσης, λόγω ελλείψεων των κρατικών υποδομών. Εδώ, είναι δυνατό να προστεθεί η δυσκολία γεφύρωσης του κενού ενημέρωσης ανάμεσα στους πολίτες και ο τρόπος λειτουργίας των μηχανισμών της Ένωσης, κάτι που πολλές φορές προκύπτει από την έλλειψη διαφάνειας και τη μη εύρεση υποστήριξης ορισμένων πολιτικών από τα κράτη μέλη (Alibert, 2015, σ. 5).
Προχωρώντας στην πρώτη κατηγορία, ο ευρωσκεπτικισμός προκύπτει από τα μακρά σε διάρκεια οικονομικά προβλήματα που υπάρχουν σε διάφορες περιοχές της Ευρώπης ανάμεσα σε κράτη, τα οποία έχουν πασχίσει για να βρουν έναν ρυθμό ένταξης στην αγορά, στο εμπόριο αλλά και στην πράσινη και ψηφιακή μετάβαση. Οι ευρωσκεπτικιστές πολίτες βρίσκουν ως αίτιο την ανικανότητα της ΕΕ να ανταπεξέλθει σε κρίσεις στον οικονομικό τομέα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελούν οι αμφιβολίες που γεννήθηκαν για την ικανότητα της Ένωσης να παράσχει βοήθεια στα κράτη μέλη της κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα το διάστημα 2009-2018 και να διαχειριστεί επιτυχώς τα χρέη των χωρών της Ανατολικής Μεσογείου (Σαμαράς, 2017).
Για να αντιμετωπιστεί η έξαρση αυτού του φαινομένου, αρχικά, είναι σημαντικό να δημιουργηθεί μια συμπαγής ευρωπαϊκή ταυτότητα με σκοπό να ενισχυθεί η περαιτέρω ολοκλήρωση, ώστε να ισχυροποιηθούν οι δεσμοί όχι μόνο των κρατών, ως μονάδες, αλλά και των λαών τους ως πολίτες της ΕΕ. Έπειτα, είναι απαραίτητη η υιοθέτηση μέτρων για την ενημέρωση και την εκπαίδευση των Ευρωπαίων πολιτών σχετικά με τον μηχανισμό λειτουργίας της Ένωσης, καθώς και για τα οφέλη και τα κόστη που προκύπτουν από την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Αυτές οι ιδέες απαιτούν τολμηρές δράσεις από την ΕΕ, μερικές από τις οποίες θα αφορούσαν την αναπροσαρμογή των χρηματοδοτήσεων της Ένωσης, ώστε να επιτευχθεί η άμεση χρηματοδότηση των πολιτών. Επιπλέον, η ΕΕ θα μπορούσε να συμβάλει στη δημιουργία προγραμμάτων, τα οποία αναπτύσσουν τον συμβολισμό της ευρωπαϊκής ταυτότητας και ενισχύουν το αίσθημα του ευρωπαίου πολίτη (προγράμματα όπως το Erasmus+), δίνοντας ευκαιρίες στους νέους να γνωρίσουν καλύτερα τους επιμέρους τόπους της Ένωσης αλλά και την ίδια στο σύνολό της (Alibert, 2015, σ. 6).
Ωστόσο, δεν αρκούν μόνο οι ενέργειες σε κεντρικό επίπεδο για να επιτευχθούν αυτοί οι στόχοι. Τα κράτη μέλη είναι αναγκαίο να συμβάλλουν σε αυτό το έργο, όχι μόνο με την εφαρμογή των συστάσεων της Ένωσης, αλλά και με την ανάπτυξη επικοινωνιακών και εκπαιδευτικών στρατηγικών για την παρουσίαση των οφελών της ΕΕ, με πολιτιστικά δρώμενα, αλλά και κυρίως στα σχολεία, ώστε η νεολαία να έρθει σε μεγαλύτερη επαφή και να γνωρίσει αυτό το πολύπλοκο οικοδόμημα που λέγεται Ένωση (Alibert, 2015, σ. 7). Αυτό, βέβαια, θα βοηθήσει και στην αντιμετώπιση του προβλήματος του «ευρωπαϊκού αναλφαβητισμού», που πλήττει και τις μεγαλύτερες ηλικίες σε πολλά κράτη μέλη της ΕΕ.
Συνοπτικά, ο ευρωσκεπτικισμός αποτελεί ένα σύνθετο και πολυδιάστατο φαινόμενο που συναντάται στην οικονομική, πολιτική και κοινωνική πραγματικότητα της Ευρώπης. Τα αίτια που τον προκαλούν μπορούν να αντιμετωπιστούν σε βάθος χρόνου με μία ολιστική προσέγγιση, που θα περιλαμβάνει πληθώρα μέτρων για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής ταυτότητας, μέσω της προώθησης της εκπαίδευσης και της ενημέρωσης. Επομένως, η άμεση αντιμετώπισή τους θα εμπνεύσει εμπιστοσύνη από τους πολίτες για την Ένωση και θα οδηγήσει σε μια καλύτερη και περισσότερο στοχοποιημένη διακυβέρνηση στο μέλλον.
Πηγές:
Alibert, J., Szczerbiak, P. A., Taggart, 2002, Leconte, C., Kauffmann, & Sorensen, C. (2015). Euroscepticism: The Root Causes and How to Address Them.
Σαμαράς, Γ. (2017, May 25). Ο Ευρωσκεπτικισμός και οι κύριες αιτίες ανόδου του. MAXMAG. Διαθέσιμο σε: https://maxmag.gr/%CE%B1%CF%84%CE%B1%CE%BE%CE%B9%CE%BD%CF%8C%CE%BC%CE%B7%CF%84%CE%B1/o-evroskeptikismos-ke-kyries-eties-anodou-tou/
Ray, M. (2024, June 10). Euroskepticism | Brexit, Immigration & Sovereignty. Encyclopedia Britannica. Διαθέσιμο σε: https://www.britannica.com/topic/Euroskepticism
European Commission. (2023, September 6). The development trap: a cause of Euroscepticism? Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/regional_policy/whats-new/panorama/2023/09/09-06-2023-the-development-trap-a-cause-of-euroscepticism_en
Πηγή εικόνας:
Ανέστης Πολίτης. (n.d.). ΕΥΡΩΣΚΕΠΤΙΚΙΣΜΟΣ. Διαθέσιμο σε: https://schoolpress.sch.gr/alma/archives/314