Γράφει η Αικατερίνη Παπαδημήτρη
Είναι γνωστό πως η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) πάλεψε για δεκαετίες προκειμένου να εδραιώσει τον εαυτό της στην διεθνή σκηνή. Σήμερα, έχει επιτυχώς αναδειχθεί ως μια οικονομική υπερδύναμη, άξια συναγωνιστής των ΗΠΑ και της Ιαπωνίας και ικανή να ασκεί μεγάλη επιρροή σε θέματα της παγκόσμιας οικονομίας. Η Οικονομική Ένωση, όμως, είναι μόνο το πρώτο βήμα προς τον απώτερο στόχο της ΕΕ, την Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση. Χωρίς την εγκαθίδρυση μιας Κοινής Ευρωπαϊκής Άμυνας και μίας Κοινής Ευρωπαϊκής Εξωτερικής Πολιτικής, η Ευρωπαϊκή Ένωση θα παραμείνει ένας «οικονομικός γίγαντας», αδύναμος, όμως, να προστατεύσει τον εαυτό του. Κρίσιμο, λοιπόν, για το μέλλον της ΕΕ αν μπορεί να εξελιχθεί και σε μια πολιτική και στρατιωτική υπερδύναμη (που κυρίως θα βασίζεται στην «ήπια ισχύ»), με τις δικές της στρατιωτικές δυνάμεις, με τον δικό της Ευρωπαϊκό Στρατό.
Στην πραγματικότητα, η συζήτηση για την δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Στρατού δεν αποτελεί γέννημα των τελευταίων εξελίξεων. Αντίθετα, το 2021 έκλεισε τα 73 της χρόνια! Πιο συγκεκριμένα, την πρώτη της εμφάνιση κάνει μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, με την Συνθήκη των Βρυξελλών (1948) που προέβλεπε τη συλλογική αυτοάμυνα μεταξύ του Ηνωμένου Βασιλείου, της Γαλλίας και των χωρών της Benelux (Βέλγιο, Ολλανδία, Λουξεμβούργο). Ωστόσο, οι προαναφερθέντες φοβούμενοι τη Σοβιετική απειλή, στράφηκαν, τελικά, στις ΗΠΑ για προστασία και μαζί δημιούργησαν το ΝΑΤΟ (Οργανισμός Βορειοατλαντικού Συμφώνου). Ως αποτέλεσμα, οι ελπίδες για έναν Ευρωπαϊκό Στρατό άρχισαν να σβήνουν ενώ λίγο αργότερα, κατέρρευσαν και επισήμως, καθώς η Γαλλική Εθνοσυνέλευση απέρριψε την επικύρωση της Συνθήκης για την ίδρυση της Ευρωπαϊκής Αμυντικής Κοινότητας (EDC).
Παρόλα αυτά, τα τελευταία χρόνια υπήρξε μια αναζωπύρωση των εκκλήσεων υπέρ ενός Ευρωπαϊκού Στρατού. Πράγματι, στον 21ο αιώνα, σε έναν κόσμο που κυριαρχείται από πολιτικές και οικονομικές μονάδες ηπειρωτικών διαστάσεων, τα Ευρωπαϊκά Έθνη δεν μπορούν να ελπίζουν πως θα επιβιώσουν στη βάση της πολιτικής και οικονομικής ανεξαρτησίας. Όπως o 7ος Γενικός Γραμματέας των Ηνωμένων Εθνών Kofi Annan κάποτε δήλωσε «μπορείς να κάνεις πολλά με την διπλωματία. Μπορείς όμως να κάνεις ακόμα περισσότερα με την διπλωματία που συνοδεύεται από σταθερότητα και δύναμη». Η περίοδος, λοιπόν, που η Ευρωπαϊκή Ένωση μπορούσε ακόμα και ως «πολιτικός νάνος» να επιβιώσει στην διεθνή σκηνή πλησιάζει στο τέλος της, αν δεν έχει ήδη παρέλθει. Τρανή απόδειξη πως τα χρονικά όρια στενεύουν και πως οι μέχρι τώρα ισορροπίες εύκολα ανατρέπονται, αποτελεί η πρόσφατη αποχώρηση των Αμερικανικών στρατευμάτων από το έδαφος του Αφγανιστάν, η οποία, ρίχνοντας μια πρώτη σκιά στην διατλαντική ασφάλεια, απέδειξε πως η ΕΕ δεν μπορεί να πλέον να βασίζεται μονοδιάστατα στις ΗΠΑ για την άμυνα της αλλά ούτε και για την διαχείριση των παγκόσμιων κρίσεων, συγκρούσεων και προκλήσεων. Αντίθετα, πρέπει να αποκτήσει «Στρατηγική Αυτονομία», τα μέσα δηλαδή και τις ικανότητες ώστε να διαδραματίζει ανεξάρτητο και αυτόνομο ρόλο. Κοινό μυστικό, λοιπόν, πως η δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Στρατού αποτελεί πλέον μάλλον αναγκαιότητα παρά επιθυμία.
Πως θα δημιουργηθεί ένας τέτοιος στρατός και ποια θα είναι η δομή του;
Οι ηγέτες της ΕΕ εξακολουθούν να μην είναι σίγουροι πως να διαμορφώσουν μια τέτοια δύναμη, ούτε κάτω από ποιο πλαίσιο αυτή, σε περίπτωση δημιουργίας, θα λειτουργήσει. Για αυτή τους, όμως, την αβεβαιότητα δεν ευθύνονται αποκλειστικά οι ίδιοι!
Όσο παράδοξο και αν ακούγεται, η έννοια του «Ευρωπαϊκού Στρατού» σχεδιάστηκε να είναι ασαφής, γιατί σκοπός της ήταν να εμπνεύσει! Η ιδέα πίσω από όρους όπως αυτός του «Ευρωπαϊκού Στρατού» ή της «Ευρωπαϊκής Στρατηγικής Αυτονομίας» είναι να αφήσουν σκόπιμα χώρο για ερμηνεία, ώστε οι πιθανοί υποστηρικτές τους να μπορούν να προβάλλουν τις ιδέες τους και να τους υποστηρίξουν.
Πρώτο βήμα, ώστε η Ένωση να προχωρήσει μελλοντικά στη σύσταση Ευρωπαϊκού Στρατού, είναι για πολλούς, η δημιουργία μιας στρατιωτικής «Δύναμης Ταχείας Αντίδρασης» (rapid reaction force) ή αλλιώς μίας «Δύναμης Πρώτης Εισόδου» 5.000 στρατιωτών τουλάχιστον που θα έχει την ικανότητα να λειτουργεί αυτόνομα σε περιπτώσεις κρίσεων ή συγκρούσεων (π.χ. αποχώρηση από την Καμπούλ). Η πρόταση αυτή χαίρει ευρείας υποστήριξης κυρίως από τα παλαιότερα κράτη-μέλη της ΕΕ (Γαλλία, Γερμανία, Ιταλία και Ισπανία), περιτριγυρίζεται όμως και από ισχυρές επιφυλάξεις προερχόμενες κυρίως από νέα κράτη-μέλη όπως οι Βαλτικές χώρες, η Πολωνία κα. Οι τελευταίες φοβούνται, από την μια πλευρά, ότι η ανάπτυξη της ευρωπαϊκής άμυνας στο πλαίσιο της ΕΕ θα υπονομεύσει το ΝΑΤΟ, το οποίο θεωρούν ως τον κύριο πυλώνα της ασφάλειάς τους, πρωτίστως απέναντι στη Ρωσία, και από την άλλη ότι θα βαθύνει ακόμη περισσότερο το χάσμα ανάμεσα στην Ευρώπη και τις Ηνωμένες Πολιτείες τις οποίες θεωρούν επίσης ως αναγκαίο συντελεστή για την άμυνα της Ευρώπης.
Πέρα, όμως, από τις επιφυλάξεις που εκφράζουν τα νέα Κράτη-μέλη, ελλοχεύει και ο κίνδυνος η παραπάνω πρόταση να ερμηνευθεί από τους υποστηρικτές της μινιμαλιστικά, δηλαδή ως πρόσκληση για την δημιουργία μίας μόνο Ενιαίας Πολυεθνικής Ταξιαρχίας. Κάτι τέτοιο, θα αποβεί κατά πάσα πιθανότητα αναποτελεσματικό, δεδομένου ότι μία μεμονωμένη ταξιαρχία μπορεί προφανώς να αντιμετωπίσει μια κρίση την φορά ενώ η ΕΕ θα πρέπει να είναι σε θέση να αντιμετωπίσει ταυτόχρονα περισσότερες. Λαμβάνοντας, μάλιστα, υπόψη πως μια Ταξιαρχία δεν διασπάται και πως τα 5.000 άτομα είναι περισσότερο «ονομαστική τιμή», καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως απαιτείται κάτι περισσότερο. Αυτό επιβεβαιώνεται και από το γεγονός ότι μια «Δύναμη Πρώτης Εισόδου» θα πρέπει να διαθέτει και «Ακολουθούσες Δυνάμεις», δηλαδή δυνάμεις αντικαταστάσεως για την συνέχιση της Επιχείρησης, δεδομένου πως μια Ταξιαρχία μπορεί να αναπτυχθεί κατά τα διεθνώς ισχύοντα μόνο για 4-6 μήνες τη φορά και το προσωπικό δεν μπορεί να μένει σε πραγματική ετοιμότητα ή σε ανάπτυξη για το υπόλοιπο της ζωής του. Συνεπώς, η ανάπτυξη μίας Ταξιαρχίας απαιτεί την ύπαρξη τουλάχιστον άλλων δυο επιπλέον Ταξιαρχιών (τρεις Ταξιαρχίες σύνολο) για την ίδια αποστολή, όπου «η μια θα εκπαιδεύεται για να αναπτυχθεί, η δεύτερη θα είναι ανεπτυγμένη και η τρίτη έχοντας επιστρέψει θα ανασυγκροτείται και θα αναπαύεται».
Εφόσον, λοιπόν, το παραπάνω σχέδιο κρίνεται ελαττωματικό, πως μπορεί ο Ευρωπαϊκός Στρατός να γίνει πραγματικότητα;
Πολλοί ισχυρίζονται, πως μέσω ενός πολυεθνικού Σώματος Στρατού, που θα περιλαμβάνει αριθμό εθνικών Ταξιαρχιών (συνήθως πολλαπλάσιο του 3), μόνιμα διατιθέμενο στο Πολυεθνικό Σώμα, ο Ευρωπαϊκός Στρατός μπορεί να αποτελέσει απτή πραγματικότητα. Το πρότυπο, μάλιστα, για ένα τέτοιο σχήμα υπάρχει ήδη, παραμένει, όμως, σε μεγάλο βαθμό άγνωστο, καθώς η ηγεσία της ΕΕ δεν αναφέρεται σε αυτό. Είναι το CROC (Crisis Response Operational Core), ένα από τα προγράμματα της Μόνιμης Διαρθωρμένης Συνεργασίας (PESCO) υπό την ηγεσία της Γερμανίας, που έχει ως στόχο την αντιμετώπιση κρίσεων στην ΕΕ. Το πρόγραμμα αυτό δύναται, αν διευρυνθεί, να αποτελέσει μια πραγματική δύναμη Σώματος Στρατού.
Από την άλλη, οι Ευρωπαίοι μπορούν πρακτικά να τον υλοποιήσουν γιατί αθροιστικά διαθέτουν πολύ μεγάλες ένοπλες δυνάμεις και ξοδεύουν για την άμυνα το ποσό των 200 δις ευρώ, δεύτεροι μετά τις ΗΠΑ. Επιπλέον, οι υποστηρικτές της ιδέας, προκειμένου να μην υπάρξει σύγκρουση συμφερόντων της ΕΕ με το ΝΑΤΟ, προτείνουν αυτός να ενταχθεί υπό προϋποθέσεις και μόνο σε περίπτωση κηρύξεως του άρθρου 5, στην «Δύναμη Ταχείας Αντίδρασης» του ΝΑΤΟ ως ένα από τα Σώματα Στρατού που προβλέπει ο αμυντικός σχεδιασμός του. Τα κ-μ που δεν ανήκουν στο ΝΑΤΟ (21 κ-μ συμμετέχουν και στους δυο οργανισμούς) και δεν επιθυμούν θα έχουν την δυνατότητα να αποσύρουν αυτόματα τις δυνάμεις τους. Έτσι, το CROC της ΕΕ, δηλαδή ο Ευρωστρατός, θα αποτελέσει αρωγό και όχι εμπόδιο την επίτευξη των στόχων του ΝΑΤΟ. Συνεπώς, η δημιουργία ενός Ευρωπαϊκού Στρατού δεν είναι αδύνατη. Είναι όμως και θεμιτή;
Είναι γνωστό πως κύριο εμπόδιο για την επίτευξη του εγχειρήματος αποτέλεσε ήδη από τις απαρχές της ΕΕ η έλλειψη πολιτικής βούλησης των Κρατών-μελών που διαθέτουν τις δυνάμεις, να επωμιστούν το υψηλό πολιτικό-οικονομικό κόστος της ανάπτυξης τους. Αυτό οφείλεται, πρώτον, στο γεγονός πως εντός της ΕΕ υπάρχουν διαφορετικά οράματα για στρατιωτική ανάπτυξη και δεύτερον στην ανησυχία πως η συγκρότηση ενός Ευρωπαϊκού Στρατού θα κοστίσει στην Ευρώπη την μοναδική θέση της ως «Πολιτισμένη Δύναμη».
Συμπερασματικά,η ιδέα της δημιουργίας ενός Ευρωπαϊκού Στρατού τουλάχιστον μέσα στις επόμενες δύο δεκαετίες είναι πιθανότατα πρόωρη και μη ρεαλιστική. Ωστόσο, είναι ακόμη πιο παράλογο να υποθέσουμε ότι ένας ευρωπαϊκός στρατός, υπό κάποια μορφή, δεν θα υπάρξει ποτέ. Όπως δήλωσε ο Schuman στην Διακήρυξη της 9ης Μαΐου του 1950, η Ευρώπη «δεν θα οικοδομηθεί μονομιάς, ή σύμφωνα με ένα ενιαίο σχέδιο», παρομοίως και ένας ευρωπαϊκός στρατός θα θεμελιωθεί σε σταδιακά επιτεύγματα και στην ενισχυμένη αλληλεγγύη μεταξύ των μελών του. Μόνο μέσω αυτών των σταδιακών τομέων συνεργασίας θα μπορέσει η ΕΕ να αντιμετωπίσει τις νέες προκλήσεις άμυνας και ασφάλειας που την απειλούν.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
- Στρατηγός Κωσταράκος, “Ευρωπαϊκός Στρατός: Πως μπορεί να γίνει πραγματικότητα;”, amryvoice.gr, 31 Σεπτεμβρίου 2021, διαθέσιμο εδώ
- Ιωακειμίδη Π.Κ., “Ευρωπαϊκός Στρατός: Είναι εφικτός;”, ΕΛΙΑΜΕΠ (Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής), 12 Σεπτεμβρίου 2021, διαθέσιμο εδώ
- “Ευρωπαϊκός Στρατός: Μύθος ή Πραγματικότητα΄”, Επικαιρότητα: Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Ασφάλεια, δημιουργήθηκε στις 4 Ιουλίου 2019 και η τελευταία τροποποίηση του έγινε στις 4 Μαΐου 2021, διαθέσιμο εδώ.
- Trevor C. Salmon and Alistair J. K. Shepherd, “Toward a European Army: A Military Power in the Making?, Lynne Rienner Publishers, 2003, pages 1-15.
- Vasko Naumovski, Milena Apostolovska Stepanoska and Leposava Ognjanoska, “European Army: Reality of Fiction?”, page 15, διαθέσιμο εδώ.
- Eric Engle, “The Eurocorps: Toward a European Army?”, SSRN, 31 January 2009, page 15-16, διαθέσιμο εδώ.
- Mathias Avezou, “Looking Towards A European Army: A Once Impossible Idea Becomes A Growing Necessity”, NATO Association of Canada, 31 August 2021, διαθέσιμο εδώ.
- Frithjof Schmidt and Reinhard Bütikofer, “The Myth of the European Army”, Green European Journal, 18 May 2015, διαθέσιμο εδώ.
- Robert Schuman, “Declaration of 9 May 1950”, Foundation of Robert Schuman: The Research and Studies Centre on Europe, διαθέσιμη εδώ.