Παράδειγμα προς αποφυγή η Ελλάδα.
Γράφει ο Στέργιος Μεχτίδης
Η κλιματική αλλαγή είναι εδώ και πολύ καιρό γεγονός. Αυτό διαφαίνεται μέσα από τα αλλόκοτα καιρικά φαινόμενα, το ογκώδες κομμάτι πάγου που αποκολλήθηκε από τον βόρειο Καναδά τα τελευταία δύο χρόνια και την άνοδο της στάθμης των θαλασσών. Περισσότερο ανησυχητική, όμως, είναι η στάση του προέδρου των Η.Π.Α., Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος αρνείται το φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής. Με αφορμή τις κινητοποιήσεις μαθητών και φοιτητών για το περιβάλλον που έλαβαν χώρα σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη, στις 20 Σεπτέμβρη 2019, αναπτύσσονται παρακάτω η περιβαλλοντική πολιτική που ακολουθεί η Ελληνική κυβέρνηση και το κατά πόσο αυτή συμμορφώνεται με το Ευρωπαϊκό περιβαλλοντικό δίκαιο.
Η περιβαλλοντική πολιτική της Ελλάδας καθορίζεται στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Πιο συγκεκριμένα, η νομολογία γύρω από τo περιβάλλον άρχισε να θεσπίζεται το 1972, από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο με τη Σύμβαση των Παρισίων. Πλέον, οι στόχοι βιώσιμης ανάπτυξης 2020 του Ο.Η.Ε. αποτελούν τον βασικό πυλώνα δράσεων της περιβαλλοντικής πολιτικής της Ε.Ε. Έτσι, οι Ευρωπαίοι πολίτες απολαμβάνουν τα υψηλότερα πρότυπα περιβαλλοντικής ανάπτυξης.
Το βασικό θεσμικό πλαίσιο βάση του οποίου ορίζεται η Ευρωπαϊκή περιβαλλοντική πολιτική χωρίζεται σε πέντε επιμέρους μέρη. Πρώτο είναι αυτό των προγραμμάτων δράσης για το περιβάλλον, όπου η Ευρωπαϊκή Επιτροπή συντάσσει προγράμματα τα οποία καθορίζουν μελλοντικές πολιτικές και νομοθετικές δράσεις, καθώς και τους αντίστοιχους στόχους της Ε.Ε. Τέτοια προγράμματα έχουν ως στόχο την προστασία της φύσης, τη μεγαλύτερη ανθεκτικότητα των οικοσυστημάτων και την βιώσιμη οικονομική μεγέθυνση, με αποδοτική χρήση των φυσικών πόρων και χαμηλές εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα. Δεύτερο μέρος είναι αυτό της θέσπισης οριζόντιων στρατηγικών, όπως αυτή της αειφόρου ανάπτυξης (2001), οι οποίες επιδιώκουν τη συνεχή βελτίωση της ποιότητας ζωής μέσω της προώθησης της ευημερίας, την κοινωνική συνοχή και την προστασία του περιβάλλοντος.
Τρίτο, κατά σειρά μέρος αποτελεί η σύναψη διεθνών συμφωνιών και συνεργασιών σε περιβαλλοντικά θέματα. Καθώς η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει κεντρικό ρόλο σε διεθνείς διαπραγματεύσεις, μέσω της συμμετοχής της σε διεθνή, περιφερειακά και τοπικά φόρουμ, προσπαθεί να επιτύχει συμφωνίες με τρίτα κράτη για θέματα προστασίας της βιοποικιλότητας, την κλιματική αλλαγή όπως και την ελάττωση της ρύπανσης των διεθνών υδάτων και του αέρα. Τέταρτο μέρος του βασικού πλαισίου της περιβαλλοντικής πολιτικής της Ένωσης είναι η εκτίμηση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων (ΕΠΕ). Αυτό συνεπάγεται πως πριν την πραγματοποίηση ορισμένων έργων, δημόσιων σχεδίων και προγραμμάτων λαμβάνεται υπόψη η πιθανή περιβαλλοντική επιβάρυνση και υπόκεινται, τα έργα αυτά, σε εκτίμηση περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Τέλος, σειρά έχει η εφαρμογή-επιβολή του νόμου και η εποπτεία από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για τυχόν παραβιάσεις του νόμου. Για τον σκοπό αυτό, έχει ιδρυθεί το 1990 ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Περιβάλλοντος, αρμοδιότητες του οποίου είναι η στήριξη, η εκπόνηση, η εφαρμογή και η αξιολόγηση της περιβαλλοντικής πολιτικής της Ένωσης.
Στην περίπτωση της Ελλάδας οι πολιτικές προστασίας και διαφύλαξης του περιβάλλοντος βασίζονται σε διάφορες αρχές, όπως αυτές της προφύλαξης, της πρόληψης και της επανόρθωσης των καταστροφών του περιβάλλοντος. Σημαντική αρχή, επίσης, είναι και αυτή του «ο ρυπαίνων πληρώνει», στην οποία η Ελλάδα δεν δείχνει να συμμορφώνεται, πράγμα που έχει αποδειχθεί πολύ δαπανηρό για την χώρα μας. Ενδεικτικό είναι το παράδειγμα ότι η Ελλάδα μέσα σε τρία μόλις χρόνια (2015-2018) βρέθηκε να χρωστάει 105 εκατομμύρια ευρώ στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όπως αναλύεται και παρακάτω.
Ωστόσο, παρ’ όλη την σύγχρονη νομοθεσία της Ε.Ε. γύρω από το περιβάλλον και την προστασία του, η Ελλάδα έχει κληθεί σε πολλές περιπτώσεις ανά τα έτη προς απολογία της για παραβιάσεις της νομοθεσίας και μη συμμόρφωση της σε αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου. Τα πρόστιμα που καλείται να πληρώσει η Ελλάδα εν μέσω κρίσης αποτελούν απόδειξη έλλειψης περιβαλλοντικής κουλτούρας από τη χώρα μας. Τέτοια πρόστιμα ανέρχονται, σύμφωνα με την WWF Ελλάδος, το έτος 2017, σε 37.3 εκατομμύρια ευρώ για μόνο για τις περιπτώσεις των χωματερών. Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί στο ποσοστό των ποσών που δεν έχουν εισπραχθεί από το κράτος, από πρόστιμα που έχουν επιβληθεί από το ίδιο για παραβίαση της περιβαλλοντικής νομοθεσίας σε διάφορες βιομηχανικές περιφέρειες της χώρας. Ενδεικτικά αναφέρεται το παράδειγμα του έτους 2015 όπου τα ποσά των προστίμων μόνο για αυθαίρετη δόμηση ανέρχονταν στα 183.440.155,84 ευρώ. Από αυτό το ποσό εισπράχθηκε μόνο το 1.7%, δηλαδή 3.118.482,64928 ευρώ.
Η Ελλάδα κατέχει την πρώτη θέση σε μία λίστα χωρών για υποθέσεις μη συμμόρφωσης σε αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου, 11 στο σύνολο. Κατέχει, όμως, και την δεύτερη θέση σε αντίστοιχη λίστα ανοιχτών υποθέσεων παραβίασης του Ενωσιακού περιβαλλοντικού δικαίου, 27 στο σύνολο. Βάση της 14ης Έκθεσης της WWF Ελλάδος, η χώρα μας έχει πληρώσει το ποσό των 105 εκατομμυρίων ευρώ μόνο για υποθέσεις διαχείρισης αποβλήτων. Τεράστιο φορέα προβλημάτων, ακόμη, αποτελούν οι χωματερές (ΧΑΔΑ). Ενδεικτικό είναι το γεγονός πως το Δικαστήριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης έχει επιβάλει αρκετά βαριές χρηματικές ποινές, από το 2015 έως και σήμερα, λόγω της μη συμμόρφωσης της Ελλάδας με την απόφαση C-378/13, που αφορά τη διαχείριση υγρών και στερεών αποβλήτων. Το γεγονός αυτό έχει κοστίσει στην Ελλάδα το ποσό 104.232.715 ευρώ. Ένας από τους πιο ρυπογόνους ΧΥΤΑ της χώρα μας, αν όχι ο πιο ρυπογόνος, είναι αυτός της Φυλής, ο οποίος από το 1991 δέχεται το 98% των απορριμμάτων όλου του λεκανοπεδίου της Αττικής, ενώ ήδη λειτουργεί από το 1959. Σε ειδική έκθεσή της το 2014, η Επιτροπή Αναφορών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου χαρακτήρισε τον ΧΥΤΑ Φυλής ως μνημείο περιβαλλοντικού χάους, ασθενειών και ανθρώπινης δυστυχίας για τουλάχιστον 3 γενιές.
Εν κατακλείδι, γίνεται αντιληπτό πως απουσιάζει κάθε είδους περιβαλλοντικής στρατηγικής από την χώρα μας. Οι παγκόσμιες κινητοποιήσεις για το περιβάλλον, ωστόσο, και πιο συγκεκριμένα αυτή των μαθητών και φοιτητών σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη δείχνει πως η περιβαλλοντική κουλτούρα κάθε άλλο παρά απουσιάζει από τους Έλληνες, κι έτσι αυτό που μένει να πραγματοποιηθεί είναι η συμμόρφωση της Ελληνικής περιβαλλοντικής πολιτικής με το αντίστοιχο Ευρωπαϊκό περιβαλλοντικό δίκαιο.
ΠΗΓΕΣ
Η περιβαλλοντική νομοθεσία και η εφαρμογή της στην Ελλάδα,WWF Ελλάδος Οκτώβριος 06,2019, Διαθέσιμο σε : https://www.wwf.gr/images/pdfs/InductionPack_EnvironmentalLawWWF.pdf,
Tina Ohliger, Περιβαλλοντική πολιτική: γενικές αρχές και βασικό πλαίσιο, Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, Μάιος 2019, Διαθέσιμο σε: http://www.europarl.europa.eu/factsheets/el/sheet/71/environment-policy-general-principles-and-basic-framework
Για μία πιο πράσινη και βιώσιμη Ευρώπη, Ευρωπαϊκή Ένωση, Απρίλιος 25 2019, Διαθέσιμο σε: https://europa.eu/european-union/topics/environment_el
WWF: Έλλειμμα εφαρμογής περιβαλλοντικού δικαίου στην Ελλάδα, Energy Press, Οκτώβριος 23, 2017, Διαθέσιμο σε: https://energypress.gr/news/wwf-elleimma-efarmogis-perivallontikoy-dikaioy-stin-ellada
Στο βάθρο της ντροπής για το περιβάλλον η Ελλάδα, WWF Ελλάδος, Οκτώβριος 23, 2017, Διαθέσιμο σε: https://www.wwf.gr/news/2022-sto-vathro-tis-dropis-gia-to-perivallon-i-ellada
Τράτσα Μάχη,105 εκατ. Ευρώ έχει πληρώσει σε χρηματικές ποινές για τα σκουπίδια η Ελλάδα, Το Βήμα, Δεκέμβριος 03, 2018, Διαθέσιμο σε: https://www.tovima.gr/2018/12/03/society/105-ekat-eyro-exei-plirosei-se-xrimatikes-poines-gia-ta-skoupidia-i-ellada/
ΑΛΛΗ ΔΙΑΣΤΑΣΗ, ΧΥΤΑ Φυλής: Η μεγάλη πληγή της Αττικής, ΕΡΤ Α.Ε., Μάιος 10, 2019, Διαθέσιμο σε: https://www.youtube.com/watch?v=RSxBslGXN9s