Γράφει η Ηλέκτρα Σιμίτση
Η διαδικασία περιφερειακής ολοκλήρωσης πραγματώνεται στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) μέσω της παραχώρησης των εθνικών αρμοδιοτήτων των Κρατών-Μελών (Κ-μ) σε αυτήν δια της υπογραφής των Συνθηκών. Η Ένωση επιχειρεί να αξιοποιήσει τις παραχωρημένες αρμοδιότητες από τα κράτη μέσω της «κοινοτικής μεθόδου», δηλαδή της συνήθους νομοθετικής διαδικασίας (άρ. 294 της ΣΛΕΕ). Αυτή συμπληρώνεται με την άμεση ισχύ και την υπεροχή στις εθνικές έννομες τάξεις, την επονομαζόμενη «δια του δικαίου ολοκλήρωση». Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κατέχει βαρύνοντα ρόλο στη διαδικασία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, διότι ως όργανο θέτει την ατζέντα της Ένωσης κι έχει τη νομοθετική πρωτοβουλία. Αν και η Επιτροπή αποτελεί το αποτελεσματικότερο εργαλείο ως προς τη διαδικασία ευρωπαϊκής εμβάθυνσης, αναζητήθηκαν νέες μέθοδοι εναλλακτικής διακυβέρνησης, ώστε να επιτραπεί ο συντονισμός εθνικών πολιτικών χωρίς να τίθεται ως απαραίτητη προϋπόθεση η παραχώρηση αρμοδιοτήτων.
Ένα τέτοιο διακυβερνητικό εργαλείο αποτελεί η Ανοιχτή Μέθοδος Συντονισμού (ΑΜΣ), η οποία χρησιμοποιείται κατά κύριο λόγο στους τομείς, όπου η ΕΕ έχει υποστηρικτικό ρόλο και εφαρμόζεται η αρχή της επικουρικότητας. Η κοινοτική μέθοδος βασίζεται στη νομιμοποίηση εκ του αποτελέσματος, λόγω των παραγόμενων δεσμευτικών πράξεων, γεγονός που την καθιστά ιδιαιτέρως αποτελεσματική. Η ΑΜΣ είναι μια μορφή μη δεσμευτικού δικαίου, καθώς βασίζεται στη νομιμοποίηση εκ της διαδικασίας λόγω του προσδιορισμού δεικτών για την επίτευξη των κοινών στόχων, οι οποίοι αποφασίζονται από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και εποπτεύονται από την Επιτροπή με τη μέθοδο της συγκριτικής αξιολόγησης και της ανταλλαγής καλών πρακτικών. Ο Πολιτισμός είναι ένας από αυτούς τους τομείς και για αυτόν τον λόγο εφαρμόζεται σε αυτόν η ΑΜΣ, δίνοντας μία άλλη οπτική στο ρόλο της που διαδραματίζει η Επιτροπή.
Η ΕΕ προωθεί τον κοινό ευρωπαϊκό τρόπο ζωής και την κοινή ταυτότητα κι αναδεικνύει την κοινή πολιτισμική κληρονομιά με τη διαδικασία της εμβάθυνσης. Παρ’ όλα αυτά, η δυσκολία καθορισμού της έννοιας του πολιτισμού και της πολιτισμικής επιστήμης δυσκολεύει την εμπλοκή της ΕΕ στη νομοπαρασκευαστική και νομοθετική διαδικασία. Εντούτοις, η ΕΕ προσπαθεί να ενσωματώσει τον πολιτισμό και σε άλλους τομείς της δικαιοδοσίας της, ώστε να υποστηρίξει τη συνεργασία των Κ-μ και τα ίδια να αναλάβουν δράσεις που να σχετίζονται με αυτόν. Υπό το πρίσμα αυτό, το 2007 εισήχθη η Ατζέντα για τον Πολιτισμό, στην οποία αναφέρεται η ΑΜΣ ως εργαλείο προώθησης της συνεργασίας στον εν λόγω τομέα, με αρμόδιο τμήμα για την υλοποίησή της τη Γενική Διεύθυνση για την Εκπαίδευση και τον Πολιτισμό (DG EAC).
Οι διεργασίες της ΑΜΣ προγραμματίζονται από τριετή Σχέδια Εργασίας για τον Πολιτισμό, τα οποία περιγράφουν τα στρατηγικά θέματα που τυχαίνουν προτεραιότητας της ΕΕ για το συγκεκριμένο διάστημα. Για την εκπόνησή τους, συστήνονται Ομάδες Εργασίας, στις οποίες συμμετέχουν εκπρόσωποι από Υπουργεία, αρμόδιες εθνικές αρχές και φορείς της Κοινωνίας των Πολιτών, καθώς και ειδικοί σε θέματα πολιτισμού για επιστημονική έρευνα και σύνταξη αναφορών. Έτσι, επιτυγχάνεται η μεγαλύτερη προβολή των προτεραιοτήτων της ΕΕ για τον Πολιτισμό. Μέχρι σήμερα έχουν εκπονηθεί τέσσερα Σχέδια Εργασίας: 2008-10, 2011-14, 2015-18 και 2019-22. Αυτά περιέχουν “τομείς προτεραιότητας” με υποθέματα εντός αυτών και καταρτίζονται με γνώμονα τους γενικούς στόχους της Ατζέντας για τον Πολιτισμό και της στρατηγικής “Ευρώπη 2020”, ενώ απαιτείται κι η συγκατάθεση των Κ-μ με σύγκληση του Συμβουλίου της ΕΕ, όργανο που εκπροσωπεί τις κυβερνήσεις των χωρών. Αξίζει να σημειωθεί, ότι η ΑΜΣ στον τομέα του πολιτισμού, αν και παραθέτει συγκεκριμένους στόχους, δεν απαιτεί συγκεκριμένο χρονικό διάστημα για την πραγματοποίησή τους, όπως συμβαίνει για παράδειγμα σε άλλες ΑΜΣ, όπως αυτές για την Απασχόληση ή την Εκπαίδευση, και φυσικά δεν προβλέπει επιβολή κυρώσεων.
Το πρόσφατο Σχέδιο (2019-22), λαμβάνοντας υπόψη τα προηγούμενα, περιγράφει πέντε προτεραιότητες. Αυτές αφορούν τη βιωσιμότητα της ευρωπαϊκής πολιτιστικής κληρονομιάς, τη συμβολή του πολιτισμού και της πολιτιστικής κληρονομιάς στην κοινωνική συνοχή, τις συνθήκες-πλαίσιο για τους καλλιτέχνες και τον δημιουργικό τομέα με έμφαση στην ψηφιακή οικονομία, την ισότητα των φύλων και την ανάπτυξη μιας στρατηγικής προσέγγισης στις διεθνείς πολιτιστικές σχέσεις της ΕΕ. Παράλληλα, η συμφωνία που επιτεύχθηκε από τους ευρωπαίους Υπουργούς Πολιτισμού περιλαμβάνει και μια σειρά προτάσεων, οι οποίες πραγματεύονται τις διεθνείς συνεργασίες για την ανάδειξη του πολιτισμού σε συνδυασμό με τη συμμετοχική διακυβέρνηση, την προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, τη διασφάλιση κονδυλίων πέραν των ευρωπαϊκών (για παράδειγμα μέσω συνεργασιών με ιδρύματα), τη διεύρυνση της κοινωνικής συνοχής και της τοπικής ανάπτυξης και τη διασύνδεση τους με την ιθαγένεια, τις ευρωπαϊκές αξίες και τη δημοκρατία. Με αυτόν τον τρόπο, αναγνωρίζονται και ενθαρρύνονται επιπρόσθετοι κι αλληλένδετοι μεταξύ τους τομείς, όπως ο διαπολιτισμικός διάλογος, η απασχόληση, η οικονομική και κοινωνική ανάπτυξη και η κοινωνική ένταξη.
Ο ρόλος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής στον Πολιτισμό παρουσιάστηκε στο Σχέδιο του 2008-10 και περιγράφεται ως υποστηρικτικός με την «παροχή υλικοτεχνικής και γραμματειακής υποστήριξης» (logistical and secretarial). Παρόλα αυτά, αν κι ο ρόλος της Επιτροπής φαίνεται περιορισμένος, στην πραγματικότητα είναι πιο εκτενής, οδηγώντας σε υπερχείλιση αρμοδιοτήτων (spill-overeffect). Η Επιτροπή κατέχει επιπλέον την αρμοδιότητα της επίβλεψης της εφαρμογής του Σχεδίου, συμπεριλαμβανομένων των συζητήσεων μεταξύ των ενδιαφερόμενων φορέων που συμμετέχουν στη διαδικασία, ενώ, επίσης, επιβλέπει τη διάχυση των καλών πρακτικών. Όλες αυτές οι διεργασίες συντελούν στο να βρίσκεται η Επιτροπή στο επίκεντρο του συντονισμού της πολιτιστικής ΑΜΣ, γεγονός που, όμως, αποδυναμώνει το θεσμικό της χαρακτήρα. Εντούτοις, η Επιτροπή υποστηρίζει την ενίσχυση της πολιτιστικής ΑΜΣ, καθώς «επιτρέπει τη διάχυση της αμοιβαίας γνώσης μεταξύ των Κ-μ» και «ενδυναμώνει τη διαδικασία χάραξης κοινής πολιτικής στόχευσης» μέσω της «δημιουργίας επιπλέον κινήτρων», ενώ ταυτόχρονα δίνει τη δυνατότητα σε πολιτιστικούς φορείς να εκφράσουν τη γνώμη τους διεθνώς.
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μέσω του θεσμικού της ρόλου κατά τη χάραξη στρατηγικής και πολιτικής κατεύθυνσης της ΕΕ, αδιαμφισβήτητα προωθεί τη διαδικασία της περιφερειακής ολοκλήρωσης. Εργαλεία διακυβερνητισμού, όπως η ΑΜΣ, έχουν κατηγορηθεί, ότι υποδαυλίζουν τον ρόλο της Επιτροπής, περιορίζοντάς την σε ενέργειες διοικητικού χαρακτήρα, επειδή οι προτεραιότητες τίθενται από το Συμβούλιο της ΕΕ. Ωστόσο, η ΑΜΣ στον τομέα του πολιτισμού διασφαλίζει τη μη υπονόμευση των εθνικών πολιτικών και τον ταυτόχρονο διάλογο σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Η ΑΜΣ για τον Πολιτισμό αποτελεί ένα μέσο συνεργασίας, μια διαδικασία συντονισμού μεταξύ των ενδιαφερόμενων φορέων, χωρίς να απαιτεί την έγκριση νομοθετικών πράξεων από κάποιο αρμόδιο όργανο, περιορίζοντας τη χάραξη εθνικών πολιτιστικών πολιτικών. Αποτελεί, λοιπόν, μια ήπια και ευέλικτη μορφή χάραξης πολιτικής που συνάδει με την ευρύτερη ευρωπαϊκή διακυβέρνηση και ένα παράδειγμα συνεργατικού κι όχι συγκλίνοντος συντονισμού, με έμφαση στη μάθηση και την ανταλλαγή ιδεών. Συνεπώς, δεν είναι βέβαιο, αν η ΑΜΣ στον τομέα του πολιτισμού συνεισφέρει αποτελεσματικά στην Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση, αλλά σίγουρα στοχεύει στη δημιουργία ενός κοινού πεδίου συνδιαλλαγής ιδεών, βασιζόμενου σε κοινά συμφωνημένες προτεραιότητες.
Βιβλιογραφία:
Πηγή εικόνας: Ευρωπαϊκή Επιτροπή, «Culture and Creativity», Διαθέσιμο στο: https://ec.europa.eu/culture/funding-creative-europe/creative-europe-culture-strand,
Γλωσσάριο σύνοψης – EUR-Lex, «Ανοικτή Μέθοδος Συντονισμού», Διαθέσιμο στο: https://eur-lex.europa.eu/summary/glossary/open_method_coordination.html?locale=el
Χρυσοµάλλης Μ., «Η «Κοινοτική Μέθοδος» σε Αμφισβήτηση, Ο «Ευρωπαϊκός Συνταγματισμός» σε Κίνδυνο, Σκέψεις γύρω από την τρέχουσα κρίση της Ευρωπαϊκής Ολοκλήρωσης», Νομική Βιβλιοθήκη, 2017.
Biagi, M., «The Implementation of the Amsterdam Treaty with Regard to Employment: Coordination or Convergence?», International Journal of Comparative Labour Law and Industrial Relations, Vol. 14, 1998, pp. 325–36.
Borrás, S. and Jacobsson, K., «The Open Method of Co-ordination and New Governance Patterns in the EU», Journal of European Public Policy, Vol. 11, No. 2, 2004, pp. 185–208.
European Commission, «Communication from the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Committee and the Committee of the Regions on a European agenda for culture in a globalizing world», COM 242 final, European Commission, 10 Μαΐου 2007. Διαθέσιμο στο: https://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=COM:2007:0242:FIN:EN:PDF
Council of the European Union, «Resolution of the Council on a European Agenda for Culture», Document 2007/C 287/01, 16 November 2007. Διαθέσιμο στο: https://eur-lex.europa.eu/legal-content/EN/TXT/?uri=celex%3A32007G1129%2801%29
Council of the European Union, «Work Plan for Culture 2011–2014», Council Document 2010/C 325/01, 2 Δεκεμβρίου 2010. Διαθέσιμο στο: http://www.consilium.europa.eu/uedocs/cms_data/docs/pressdata/en/educ/117795.pdf,
Craufurd Smith, R., «Culture and European Union Law», Oxford: Oxford University Press, 2004.
Dehousse Ren., «The “community method”: Obstinate or Obsolete», Palgrave Macmillan, 2011.
Ecorys, «Evaluation of the Open Method of Co-ordination and the Structured Dialogue, as the Agenda for Culture’s Implementing Tools at European Union Level», final report for the European Commission Directorate-General for Culture and Education, Brussels: European Commission Directorate-General for Education and Culture, 2013a.
Hatzopoulos V., «Why the Open Method of Coordination Is Bad For You: A Letter to the EU», ELJ 2007, σελ. 309 – 342.
Nugent, N., «The Government and Politics of the European Union», 7th edition, Basingstoke: Palgrave Macmillan, 2010.
Mattocks, K., «Co-ordinating Co-ordination: The European Commission and the Culture Open Method of Co-ordination: The Commission and the culture OMC», JCMS: Journal of Common Market Studies, 2017.
Psychogiopoulou E. «The Cultural Open Method of Coordination: A New but Different OMC?», European Papers, Vol. 3, 2018, No 1, σελ. 257-279.
Staiger, U., «The European Capitals of Culture in Context: Cultural Policy and the European Integration Process», στο Patel, K.K. (ed.), «The Cultural Politics of Europe, European Capitals of Culture and European Union since the 1980s», London: Routledge, 2013.
European Commission, «Strategic framework for the EU’s cultural policy», Culture and Creativity, 2018. Διαθέσιμο στο: https://ec.europa.eu/culture/policies/strategic-framework-for-the-eus-cultural-policy