Γράφει ο Εμμανουήλ Παπαλεξάνδρου
Η διαστημική εποχή αποτελεί μία καινοφανή και σημαντική παράμετρο των διεθνών σχέσεων και της συνεργασίας. Περίπου 65 χρόνια πριν, στη έναρξη δηλαδή της διαστημικής εποχής, το εγχείρημα αυτό θα αποτελούσε μία χίμαιρα ακόμα και στην προχωρημένη επιστημονική σκέψη. Ωστόσο, η τεχνολογική, βιομηχανική και επιστημονική ωρίμανση δημιούργησε ένα φωτεινό πεδίο δράσης προς την αναζήτηση και την εκμετάλλευση του διαστήματος. Στα πρώιμα στάδια της, η εκμετάλλευση του διαστήματος λειτουργούσε ως γενεσιουργός ισχύος, με ποικίλες αποστολές δορυφόρων αλλά και επανδρωμένων επιχειρήσεων. Στο σύγχρονο κόσμο, δημιουργείται ένα πεδίο ανθρώπινης δράσης που αναπτύσσεται ενδελεχώς, με υπέρμετρη γρηγοροσύνη. Νεοσύστατα σώματα ασφαλείας δημιουργούνται, ενώ συστοιχίες και συστήματα παρακολούθησης κοσμικών γεγονότων συνεχώς τοποθετούνται σε γεωσύγχρονη τροχιά. Το γεγονός πως το διάστημα λειτουργεί ως πολλαπλασιαστής κρατικής ισχύος, δεν αποτελεί μία εσφαλμένη διαπίστωση, ο κορεσμός των υπαίθριων δυνάμεων, της θάλασσας και των αιθέρων έχει θέσει μία ακόμα διάσταση στο διεθνές γίγνεσθαι και το ώριμο διπλωματικό πεδίο, το διάστημα. Γι’ αυτό αποτελεί πεδίο ανταγωνιστικότητας, αλλά και συνεργασίας. Ο τομέας αυτός που συναρπάζει τους ειδικούς αποτελεί σημαντική ευκαιρία για έναν περιφερειακό οργανισμό όπως η Ευρωπαϊκή Ένωση να προωθήσει τους στόχους της, και τις σημαντικές της προτάσεις. Όχι απαραίτητα σε επίπεδο στρατιωτικής δύναμης, αλλά σε επίπεδο ουσιαστικής πολιτικής ανθρωποκεντρικού χαρακτήρα.
Με τη Συνθήκη της Λυσσαβώνας (Άρθρο 172α, 1 Δεκεμβρίου 2009) η Ευρωπαϊκή Ένωση διακηρύσσει με ιδιαίτερη θέρμη επίσημες εξουσίες στο διάστημα, αναβαθμίζοντας τον ρόλο της και δημιουργώντας ένα καρποφόρο πεδίο επίσημης πολιτικής. Για την προώθηση της πολιτικής αυτής που στοχεύει σε έναν ευεπίφορο δίαυλο προόδου και ανταγωνιστικότητας συντάσσεται η Ευρωπαϊκή Πολιτική Διαστήματος. Δηλαδή, ένα συνεχές διακρατικής επικοινωνίας για την προώθηση της έρευνας και της καινοτομίας για το διάστημα. Έτσι, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο της Ευρώπης θεσπίζουν τα απαραίτητα μέτρα υπό τη μορφή ενός Ευρωπαϊκού Προγράμματος για το Διάστημα. Σε αντίθεση με τα διαστημικά πρότυπα των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής, η ρηξικέλευθη αυτή προσπάθεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης δεν επιχειρεί να προωθήσει στρατιωτικές πτυχές στο διάστημα, αλλά δορυφορικές υπηρεσίες περιβαλλοντικού και επιχειρησιακού χαρακτήρα. Ο βασικός πυλώνας στη προσπάθεια αυτή θα είναι ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος, (ESA). Ο ESA αποτελεί έναν διαχρονικό οργανισμό που εδράζεται στον χώρο της έρευνας και της ανάπτυξης στο διάστημα με επιτυχία επί περίπου 45 έτη.
Λαμβάνοντας υπόψιν τη σημαντικότητα των δορυφορικών επιχειρήσεων στη καθημερινότητα των πολιτών, η Ευρωπαϊκή Ένωση μέσω μίας συνεκτικής ευρωπαϊκής στρατηγικής επιλέγει να δημιουργήσει ανεξάρτητα και αυτόνομα ευρωπαϊκά προγράμματα. Η «Παγκόσμια παρακολούθηση του περιβάλλοντος και της ασφάλειας» (GMES) στόχευε στην παροχή πληροφοριών σε θέματα του περιβάλλοντος και της ασφάλειας και επικυρώθηκε με το ψήφισμα του Συμβούλιο της Ευρώπης (16 Νοεμβρίου 2000) για την ευρωπαϊκή διαστημική στρατηγική. Στο ίδιο ψήφισμα, συστάθηκε κοινή ομάδα δράσης (Task Force) επιφορτισμένη με την εμβάθυνση των διαστημικών εργασιών. Θα ήταν ορθό να αναφερθεί πως η ευτοπία αυτή επικουρήθηκε από την Ελλάδα που κατείχε την Προεδρία του Συμβουλίου της Ευρώπης το 2002 και προτάθηκε σχέδιο ασφάλειας και άμυνας στο διάστημα. Το σχέδιο αυτό προέβλεπε μία ουσιαστική γραμμή διαχείρισης ανθρωπιστικών κρίσεων.
Το 2011 έγινε η απαρχή για την ευρωπαϊκή παρουσία στο διάστημα. Το πρόγραμμα Gallileo: Europe’s Programme Navigation System που αποτελεί κλειδί στη γεωργία, την επιστήμη, τον συγχρονισμό υπηρεσιών και των έκτακτων αναγκών είναι γεγονός. Οι ευρωπαϊκοί αυτοί βηματισμοί, είναι αποτέλεσμα βαθμηδόν προσπαθειών, και αποτελείται από 24 δορυφόρους σε 6 ζεύγη που συνδέονται με αισθητηριακούς σταθμούς και κέντρα ελέγχου σε ολόκληρο τον κόσμο. Συνοπτικά, το διαστημικό αυτό πρόγραμμα στοχεύει στη διευκόλυνση των υπηρεσιών. Ο σύγχρονος κόσμος μαστίζεται από υψηλές περιβαλλοντικές προκλήσεις, όπως λόγου χάριν η κλιματική αλλαγή, ο υπερπληθυσμός και η εξάντληση φυσικών πόρων. Οι αποστολές Copernicus με πρώτη εκτόξευση το 2014 από το Παρίσι της Γαλλίας, έχουν κρυστάλλινη αρχή την παροχή και την μελέτη πληροφοριών για την προστασία του περιβάλλοντος και την πρόβλεψη μελλοντικών κρίσεων. Εν συντομία, οι αποστολές Copernicus είναι συστοιχία 6 δορυφόρων κάθε ένας για διαφορετικό σκοπό. Παρακολούθηση της ατμόσφαιρας, παρακολούθηση θαλάσσιου περιβάλλοντος, υπαίθρια παρακολούθηση, κλιματική αλλαγή, έκτακτη διαχείριση, και ασφάλεια. Οι δορυφόροι λειτουργούν με αυτόνομο σύστημα και παρέχουν πληροφορίες μέσω αισθητήρων τοποθετημένων στη γη, στη θάλασσα ή και στον αέρα. Οι 6 αυτοί δορυφόροι ονομάζονται «Sentinels» και υποβοηθούνται από δεκάδες ακόμα υποδεέστερους δορυφόρους γνωστούς ως «contributing space missions». Η επιστημονική ακολουθία των Sentinels είναι η παρακολούθηση του περιβάλλοντος, η συλλογή στοιχείων, η αποθήκευση και η ανάλυση των δεδομένων, και η παροχή προτύπων για την επίλυση του εν δυνάμει προβλήματος. Δημιουργήθηκαν ουσιαστικά για την διαχείριση των φυσικών πόρων της γης, την κατάσταση και την υγεία του πλανήτη, και την πρόβλεψη πιθανών ανθρωπιστικών και φυσικών κρίσεων.
Συμπερασματικά, η έναρξη μίας νέας ευρωπαϊκής εποχής είναι γεγονός. Το διάστημα, ο σπουδαίος αυτός αχανής κόσμος είναι το επόμενο πλανητικό στοίχημα, και η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να αποτελεί μία αειφόρο πηγή στην ανάπτυξη της έρευνας. Οι 40,0000 περίπου θέσεις εργασίας που εκτιμώνται μέχρι το 2030, το γεγονός πως η πρόσβαση στα δορυφορικά δεδομένα είναι δωρεάν για κάθε πολίτη, και πως η διαχείριση γίνεται από το ανώτατο δημοκρατικό όργανο της Ευρώπης και όχι από στρατιωτικές αρχές όπως στις Ηνωμένες Πολιτείες ή στη Ρωσία δείχνει έναν σκοπό προερχόμενο από τον άνθρωπο που στοχεύει στον άνθρωπο. Σημαίνει εξίσου πως η Ευρώπη αναπτύσσεται, δημιουργεί και θέτει νέους στόχους και πολιτικές θεωρήσεις ικανές να οδηγήσουν στην ευρωπαϊκή ενοποίηση, που τόσο δοκιμάζεται.
Βιβλιογραφία
- Κολοβός Α. (2014). Η πολιτική διαστήματος της ΕΕ για σκοπούς Ασφάλειας και Άμυνας: Προτάσεις εσωτερικής πολιτικής. ΕΛΙΑΜΕΠ – Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής.
- Sigalas E. The development of the European Space Policy and the Role of the European Parliament. Department of Political Science, Institute of Advanced Studies, Vienna
- Sigalas E. Legitimizing the European Space Policy. Δημοσιευμένο στο El-Ekabi et al (eds.) The Governance of Space, Vienna
- Oikonomou I. (2012). The European Defence Agency and EU military space policy: Whose space odyssey?. Δημοσιευμένο στο Elsevier
- Kolovos A. (2009). The European Space Policy – Its impact and challenges for the European Security and Defence Policy. European Space Policy Institute.
- Carpenter A. (2016). Theorizing European space policy. School of Earth and Environment, University of Leeds, United Kingdom.