Γράφει ο Παναγιώτης Βλάχος
Η ένταξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι ένα αρκετά περίπλοκο ζήτημα, το οποίο ρυθμίζεται μόνο εν μέρει νομικά, ενώ η ιστορία έχει δείξει ότι αποφασιστικό ρόλο για την ένταξη μιας χώρας στην Ε.Ε. διαδραματίζουν άλλοι, μη νομικοί παράγοντες. Τέτοιοι είναι για παράδειγμα οι διεθνείς σχέσεις, ζητήματα γεωπολιτικής φύσεως, αλλά και οι οικονομικές, πολιτικές, και κοινωνικές (η σειρά αναφοράς δεν είναι τυχαία) επιπτώσεις, τις οποίες αναπόφευκτα θα επιφέρει η ενσωμάτωση μιας ακόμη χώρας στο κάπως εύθραυστο τα τελευταία χρόνια ιδιόμορφο οικοδόμημα της Ε.Ε..
Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της Τουρκίας, η οποία παρά το γεγονός ότι έχει επισήμως ανακηρυχθεί ως υποψήφια προς ένταξη χώρα ήδη από το 1999, δεν έχει ακόμη καταφέρει να «πείσει» τα ευρωπαϊκά κράτη ότι τηρεί τις προϋποθέσεις ένταξης, ενώ από το 2018 οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις έχουν στην ουσία «παγώσει».
Ποιά όμως είναι τα κριτήρια ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ένωση; Από νομικής απόψεως, το άρθρο 49 της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΕΕ), το οποίο αποτελεί τη μόνη διάταξη που ρυθμίζει την ένταξη στην Ε.Ε. ορίζει ότι «Κάθε ευρωπαϊκό κράτος το οποίο σέβεται τις αξίες που αναφέρονται στο άρθρο 2 και δεσμεύεται να τις προάγει, μπορεί να ζητήσει να γίνει μέλος της Ένωσης. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και τα εθνικά κοινοβούλια ενημερώνονται για την αίτηση αυτή. Το αιτούν κράτος απευθύνει την αίτησή του στο Συμβούλιο, το οποίο αποφασίζει ομόφωνα, αφού ζητήσει τη γνώμη της Επιτροπής και μετά από έγκριση του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, το οποίο αποφασίζει με την πλειοψηφία των μελών από τα οποία απαρτίζεται. Λαμβάνονται υπόψη τα κριτήρια επιλεξιμότητας που συμφωνεί το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο».
Το δε άρθρο 2 της ΣΕΕ, το οποίο ορίζει στην ουσία τις αξίες που ένα υποψήφιο προς ένταξη κράτος οφείλει να αποδείξει ότι σέβεται, προβλέπει τα εξής: «Η Ένωση βασίζεται στις αξίες του σεβασμού της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, της ελευθερίας, της δημοκρατίας, της ισότητας, του κράτους δικαίου, καθώς και του σεβασμού των ανθρώπινων δικαιωμάτων, συμπεριλαμβανομένων των δικαιωμάτων των προσώπων που ανήκουν σε μειονότητες. Οι αξίες αυτές είναι κοινές στα κράτη μέλη εντός κοινωνίας που χαρακτηρίζεται από τον πλουραλισμό, την απαγόρευση των διακρίσεων, την ανοχή, τη δικαιοσύνη, την αλληλεγγύη και την ισότητα μεταξύ γυναικών και ανδρών». Όπως γίνεται αντιληπτό, οι ανωτέρω αξίες στόχο έχουν να εξασφαλίσουν ότι το κράτος που φιλοδοξεί να ενταχθεί στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα θα μπορέσει να συνυπάρξει αρμονικά με τα λοιπά κράτη-μέλη, σεβόμενο ένα minimum βασικών αρχών, οι οποίες αποτελούν τα θεμέλια της Ε.Ε. και διασφαλίζουν, μεταξύ άλλων, την ομαλή λειτουργία της εσωτερικής αγοράς και οικονομίας, αλλά και την αγαστή συνεργασία των κρατών-μελών και σε ζητήματα κοινωνικής φύσεως -όπως η αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης- και ασφάλειας.
Ένα κράτος, το οποίο τηρεί τις ως άνω προϋποθέσεις και ανήκει γεωγραφικά, έστω και εν ευρεία εννοία, στην Ευρώπη, μπορεί να υποβάλλει αίτηση ένταξης στο Συμβούλιο της Ε.Ε.. Στη συνέχεια, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διενεργεί μια προκαταρκτική αξιολόγηση του υποψήφιου κράτους και γνωμοδοτεί στο Συμβούλιο, το οποίο λαμβάνει με ομοφωνία την τελική απόφαση σχετικά με το αν θα χαρακτηρίσει το αιτούν κράτος ως υποψήφιο προς ένταξη ή αν θα αρνηθεί να εξετάσει την υποβληθείσα υποψηφιότητα. Στην πράξη, το Συμβούλιο θέτει συγκεκριμένες προϋποθέσεις ώστε να δεχθεί την υποψηφιότητα ενός κράτους, οι οποίες έχουν γίνει γνωστές ως «τα κριτήρια της Κοπεγχάγης», και παραμένουν σχεδόν αναλλοίωτες από το 1993. Οι προϋποθέσεις αυτές συνδέονται άρρηκτα με τις αξίες του άρθρου 2 της ΣΕΕ που παρατέθηκαν ανωτέρω, και περιλαμβάνουν πολιτικά κριτήρια, όπως η σταθερότητα της δημοκρατίας στο αιτούν κράτος, ο σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η διοικητική ετοιμότητα του κράτους, ενώ σημαντικό ρόλο διαδραματίζει το status της οικονομίας τής αιτούσας χώρας, και ειδικότερα η σταθερότητα αυτής, οι προοπτικές και οι ρυθμοί ανάπτυξης, το έλλειμμα και η ικανότητα του κράτους να τηρεί σταθερά τις υποχρεώσεις, τις οποίες συνεπάγεται η ένταξη στην Ε.Ε..
Σε περίπτωση, δε, που το σύνολο των κρατών-μελών συμφωνήσει να δώσει στην αιτούσα χώρα το status του υποψηφίου προς ένταξη κράτους, ξεκινά μια διαδικασία χρόνων, μια μακρά διαπραγμάτευση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με το υποψήφιο προς ένταξη κράτος, η οποία διεξάγεται σε τριανταπέντε (35) ξεχωριστά κεφάλαια, τα οποία αντιστοιχούν σε επιμέρους τομείς δραστηριότητας τής Ε.Ε.. Μόνο εφόσον η διαπραγμάτευση επιτύχει και στα 35 κεφάλαια, συντάσσεται η Συμφωνία Ένταξης, η οποία τίθεται σε ισχύ μόνο εφόσον κάθε κράτος-μέλος, μηδενός εξαιρουμένου -ομόφωνα δηλαδή και πάλι- ψηφίσει θετικά. Συνεπώς, το κατά πόσον μια χώρα θα γίνει μέλος της Ε.Ε. εξαρτάται κατά ένα πολύ μεγάλο βαθμό από πολιτικούς και διπλωματικούς παράγοντες, αφού ακόμα κι αν ένα κράτος καταφέρει να ικανοποιήσει όλες τις κοινωνικές και οικονομικές προϋποθέσεις σε όλους τους επιμέρους τομείς δράσης της Ε.Ε., η αρνητική ψήφος ενός μόνο κράτους μπορεί να τερματίσει ή να καθυστερήσει σημαντικά την ενταξιακή πορεία της υποψήφιας προς ένταξη χώρας, ή ακόμα και να μπλοκάρει την ίδια την έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων!
Όσον αφορά στην περίπτωση της Τουρκίας, παρά το γεγονός ότι η ίδια δεν πληρούσε τα κριτήρια της Κοπεγχάγης, οι πολιτικές συγκυρίες του 1999 και η τότε ισορροπία δυνάμεων την ευνόησαν και έτσι έλαβε το status της υποψήφιας προς ένταξη χώρας. Έκτοτε, οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις προχωρούν με αργούς ρυθμούς, καθώς μόνο δεκαέξι από τα 35 κεφάλαια έχουν «ανοίξει», ενώ συμφωνία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει επιτευχθεί μόνο σε ένα από αυτά. Επιπλέον, η πολιτική ισορροπία δυνάμεων έχει πλέον αλλάξει μετά την ένταξη της Κύπρου (2004), δεδομένης της εδώ και πολλά έτη τεταμένης κατάστασης στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Επισήμως, ωστόσο, για την Ε.Ε. οι ενταξιακές διαπραγματεύσεις με την Τουρκία έχουν «παγώσει» από το 2018, όταν, στον απόηχο του αμφιλεγόμενου πραξικοπήματος που τάραξε τα νερά στην Τουρκία, το Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων της Ε.Ε. δήλωσε ότι «η Τουρκία απομακρύνεται από την Ε.Ε.». Πρόσφατα, δε, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, στην ετήσια έκθεσή της, συνοψίζοντας την ενταξιακή πρόοδο της Τουρκίας (2020 Commission Report on Turkey), τόνισε ότι, παρά το γεγονός ότι στους περισσότερους τομείς που συνδέονται με την απρόσκοπτη λειτουργία της εσωτερικής αγοράς και της οικονομίας η Τουρκία βρίσκεται σε ικανοποιητικό επίπεδο, η πρόοδος τής γειτονικής μας χώρας στα θέματα της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της δικαστικής ανεξαρτησίας, της δημοκρατίας, και των ελευθεριών των γυναικών και των LGBTQ+ ατόμων, είναι τα τελευταία χρόνια περιορισμένη.
Χαρακτηριστικό της προβληματικής κατάστασης που επικρατεί στην Τουρκία είναι το γεγονός ότι αυτή συγκαταλέγεται στους συχνότερους παραβάτες του Δικαίου της ΕΣΔΑ (ECHR), σύμφωνα με τις καταδίκες του Δικαστηρίου του Στρασβούργου (ECtHR), ενώ είναι ουκ ολίγες οι περιπτώσεις όπου η Τουρκία αρνείται να συμμορφωθεί και να εκτελέσει τις εκδιδόμενες από το ως άνω Δικαστήριο αποφάσεις. Άλλο ένα πρόσφατο γεγονός, το οποίο αποδεικνύει την αδιαφορία της Τουρκίας για την αποτελεσματική προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, είναι η άκρως αμφιλεγόμενη απόφαση της χώρας να αποχωρήσει από την Συμφωνία του Συμβουλίου της Ευρώπης για την προστασία των γυναικών από την ενδοοικογενειακή βία και τη γυναικοκτονία.
Η περίπτωση της Τουρκίας, λοιπόν, δείχνει ότι η οικονομική και μόνο πρόοδος μιας χώρας δεν είναι πλέον αρκετή ώστε αυτή να γίνει δεκτή στους κόλπους της Ε.Ε., παρά το γεγονός ότι η τελευταία ξεκίνησε ως οικονομική ένωση. Αυτό συμβαίνει διότι, τις τελευταίες δεκαετίες η συνεργασία των κρατών-μελών έχει επεκταθεί σε πλείστους τομείς σχετιζόμενους με την κοινωνική πολιτική, την ασφάλεια και την ευημερία των Ευρωπαίων πολιτών. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελούν η θέσπιση ενός κοινού συστήματος ασύλου (ECAS), η θέσπιση του Ευρωπαϊκού Εντάλματος Σύλληψης (EAW) και η ρύθμιση της προστασίας των προσωπικών δεδομένων σε Ευρωπαϊκό Επίπεδο (GDPR).
Επιπλέον, ο τρόπος με τον οποίο η Ε.Ε. είναι δομημένη, απαιτεί από κάθε κράτος-μέλος την απόλυτη εξασφάλιση της δικαστικής ανεξαρτησίας, αφού η διασφάλιση της τήρησης του Ευρωπαϊκού Δικαίου βασίζεται κυρίως στον εθνικό δικαστή. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα δομικά προβλήματα στο δικαστικό σύστημα ενός κράτους-μέλους, τα οποία πλήττουν την ανεξαρτησία των δικαστών, να καταλήγουν να πλήττουν ευθέως την ενιαία εφαρμογή και τήρηση του Ευρωπαϊκού Δικαίου και κατ’ επέκταση την εύρυθμη λειτουργία της ενιαίας αγοράς. Υπάρχουν κράτη-μέλη, όπως η Ουγγαρία και η Πολωνία, τα οποία έχουν δημιουργήσει τεράστια προβλήματα στη λειτουργία της Ένωσης, εισάγοντας νόμους που υπονομεύουν τη δικαστική ανεξαρτησία, τη δημοκρατία και τα δικαιώματα της LGBTQ+ κοινότητας. Έτσι, τα θεσμικά όργανα της Ε.Ε. αναγκάστηκαν να δράσουν δυναμικά, με αποκορύφωμα την θέσπιση του Κανονισμού 2092/2020, ο οποίος ισχύει από την 1η Ιανουαρίου του 2021, όπου το άρθρο 4 επιτρέπει τη λήψη «κατάλληλων μέτρων», στα οποία περιλαμβάνεται και ο περιορισμός της Ευρωπαϊκής χρηματοδότησης «όταν διαπιστώνεται ότι παραβιάσεις των αρχών του κράτους δικαίου σε ένα κράτος μέλος επηρεάζουν ή απειλούν σοβαρά να επηρεάσουν τη χρηστή δημοσιονομική διαχείριση του προϋπολογισμού της Ένωσης ή την προστασία των οικονομικών συμφερόντων της Ένωσης κατά τρόπο επαρκώς άμεσο».
Πέραν, βέβαια, των ανωτέρω προβληματισμών, οι οποίοι είναι πρόδηλο ότι συνδέονται άρρηκτα με την εύρυθμη λειτουργία του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, οι συνεχόμενες εντάξεις νέων κρατών-μελών στην Ε.Ε. έχουν δημιουργήσει έναν κορεσμό στους κόλπους της. Είναι πολλοί αυτοί που υποστηρίζουν ότι η ένταξη νέων μελών αποτελεί κίνδυνο για την μέγιστη δυνατή εξέλιξη της Ε.Ε., επειδή έχει αποδειχθεί ότι ορισμένες φορές, οι θεμελιώδεις αξίες στις οποίες αυτή στηρίζεται, δεν αφομοιώνονται πλήρως από τα νέα μέλη. Τα παραδείγματα της Ουγγαρίας και της Πολωνίας είναι χαρακτηριστικά, όπως και αυτό της Βουλγαρίας, η οποία ενώ κατέβαλε μεγάλη προσπάθεια να τηρήσει τα ενταξιακά κριτήρια και να γίνει κράτος-μέλος, τα βαθιά ριζωμένα στην έννομή της τάξη προβλήματα της διαφθοράς και της εγκληματικότητας, σύντομα ανάγκασαν την Ε.Ε. να λάβει επιπλέον μετα-ενταξιακά μέτρα.
Ο κορεσμός και η αρνητικότητα ως προς την υποδοχή νέων μελών στο οικοδόμημα της Ε.Ε. υπήρχε πάντα ως ένα βαθμό, η οικονομική, ωστόσο κρίση της τελευταίας δεκαετίας σε συνδυασμό με τον ευρωσκεπτικισμό, το Brexit και εν γένει την πληθώρα εσωτερικών προβλημάτων που η Ένωση αντιμετωπίζει, αυξάνουν τις φωνές που υποστηρίζουν ότι η Ε.Ε. θα πρέπει πρώτα να επιλύσει τα εσωτερικά και εξωτερικά της ζητήματα και μετά να κινήσει τις διαδικασίες υποδοχής νέων μελών. Ενδεικτικό του ανωτέρω κλίματος είναι το veto που ο Γάλλος Πρωθυπουργός, Emmanuel Macron, άσκησε το 2019 στην έναρξη των ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Αλβανία και τη Βόρεια Μακεδονία. Σχετικά, δε, με την Τουρκία, το κλίμα φαίνεται να είναι διαχρονικά διστακτικό. Χαρακτηριστική είναι η δήλωση του Valery Giscard d’ Estaing, ο οποίος δήλωσε το 2002 ότι η Τουρκία δεν είναι καν ευρωπαϊκή χώρα, ενώ πέντε χρόνια αργότερα ο Γάλλος Πρωθυπουργός, Nicolas Sarkozy υποστήριξε ότι η ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε. θα συνεπαγόταν τον πολιτικό θάνατο της τελευταίας. Παρόλο που οι ως άνω δηλώσεις φαντάζουν από ανεπίκαιρες μέχρι και αδικαιολόγητα επιθετικές, η πρόσφατη δήλωση του Ιταλού Πρωθυπουργού, Mario Draghi, με την οποία χαρακτήρισε τον Τούρκο Πρόεδρο ως δικτάτορα, αποδεικνύει ότι η ομοφωνία που η Τουρκία χρειάζεται ώστε να ενταχθεί στην Ε.Ε., δεν θα επιτευχθεί εύκολα στο άμεσο μέλλον, καθώς η δυσπιστία ορισμένων Ευρωπαίων ηγετών είναι δύσκολο να ξεπεραστεί.
Ένας τελευταίος ενδιαφέρων παράγοντας της ενταξιακής εξίσωσης στην περίπτωση της Τουρκίας είναι ο γεωπολιτικός. Είναι κοινώς αποδεκτό, ειδικά τα τελευταία χρόνια, ότι η Τουρκία αποτελεί έναν πολύ σημαντικό γεωπολιτικό παράγοντα στη Μεσόγειο, έχοντας τη δυνατότητα να «ενώσει» την Ευρώπη με την Ασία, επεκτείνοντας την ελεύθερη αγορά της Ε.Ε. και διευκολύνοντας το εμπόριο. Ο πληθυσμός της Τουρκίας -μεγαλύτερος από κάθε κράτος-μέλος της Ε.Ε.- θα εξόπλιζε άμεσα την Ε.Ε. με φθηνό εργατικό δυναμικό, με αναγκαίο, ωστόσο, επακόλουθο, την αυξημένη αντιπροσώπευση της Τουρκίας στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, κάτι που θα άλλαζε άρδην το πολιτικό γίγνεσθαι δημιουργώντας σημαντικές αναταράξεις. Επιπλέον, και με δεδομένο ότι οι σχέσεις της Τουρκίας με κράτη-μέλη όπως η Ελλάδα και η Κύπρος, δεν μπορούν σε καμία περίπτωση να χαρακτηριστούν ως φιλικές, εξαιτίας τόσο της διαχρονικής τουρκικής επιθετικότητας -συχνά και σε στρατιωτικό επίπεδο, όσο και των δυσεπίλυτων διαφορών που χωρίζουν τις τρείς χώρες, η θετική ψήφος της Ελλάδας και της Κύπρου σε μια πιθανή ένταξη της Τουρκίας φαντάζει, για την ώρα, απίθανη.
Οι λόγοι, λοιπόν, που κρατούν την Τουρκία έξω από τους κόλπους της Ε.Ε. είναι πολύ περισσότερο (γεω)πολιτικοί παρά νομικοί. Το «χαλαρό» νομικό πλαίσιο της διαδικασίας ένταξης στην Ε.Ε. προσφέρει στα όργανα της Ε.Ε. και στα κράτη-μέλη σημαντική διακριτική ευχέρεια ως προς τις χώρες που θα επιλέξουν να εντάξουν στο οικοδόμημα της Ε.Ε., ενώ τα εσωτερικά προβλήματα της Ένωσης σε συνδυασμό με την προβληματική προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της δημοκρατίας, και της δικαστικής ανεξαρτησίας στην Τουρκία εντείνουν τις απόψεις περί μη ένταξης της γειτονικής χώρας.
Τη δεδομένη χρονική στιγμή όλα δείχνουν πως η Τουρκία συνεχίζει να βρίσκεται στο πίσω μέρος -αν όχι εκτός- της ατζέντας των Ευρωπαίων ηγετών, στην οποία έχει σημαντική θέση κυρίως ως προς την αντιμετώπιση της προσφυγικής κρίσης. Περιστατικά, δε, σαν αυτό της έμπρακτης απαξίωσης της Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ursula Von der Leyen από τον Τούρκο Πρόεδρο κατά την πρόσφατη επίσκεψή της στην Άγκυρα, δίνουν τροφή σε όσους διαχρονικά αντιτίθενται στην ένταξη της Τουρκίας στην Ε.Ε. και καθιστούν ακόμη πιο δύσκολη την πρόοδο των ήδη σύνθετων ενταξιακών διαπραγματεύσεων.
Πηγές:
1)Copeland, Nicolas, ”The EU Accession Procedure”, European Parliament Library, 2013, at: https://www.europarl.europa.eu/RegData/bibliotheque/briefing/2013/130437/LDM_BRI(2013)130437_REV3_EN.pdf.
2)Council of Europe. 2021. “Turkey’s announced withdrawal from the Instanbul Convention endangers women’s rights’’, CoE Statement, at: https://www.coe.int/en/web/commissioner/-/turkey-s-announced-withdrawal-from-the-istanbul-convention-endangers-women-s-rights.
3)Dragomir, Andreea – Nicoleta, Berindea, Sergiu. , ”Premises of Turkey’s Accession to the European Union”, VII Conferința Internațională de Drept, Studii Europene și Relații Internaționale, 2019.
4)Economides, Spyros, ‘’From Fatigue to Resistance: EU Enlargement and the Western Balkans’’, Dahrendorf Forum IV, Working Paper No. 17, 2020, at: https://www.dahrendorf-forum.eu/wp-content/uploads/2020/03/From-Fatigue-to-Resistance.pdf.
5)European Commission, ”EU Enlargement Factsheet”, 2013, at: https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/sites/near/files/pdf/publication/factsheet_en.pdf.
6)European Commission, ”Accession Criteria’‘, European Neighbourhood Policy And Enlargement Negotiations, 2016 at: https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/policy/glossary/terms/accession-criteria_en. .
7)European Commission, ”Rule of Law”, European Neighbourhood Policy And Enlargement Negotiations, 2016 at: https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/policy/rule-law_en.
8)European Commission, ”COMMISSION STAFF WORKING DOCUMENT Turkey 2020 Report”, 2020.
9)European Commission, ‘’Enhancing the Accession Process: A Credible EU Perspective for the Western Balkans’’, Communication From the Commission to the European Parliament, the Council, the European Economic and Social Commitee, and the Commitee of the Regions, COM/2020/57 final, 2020.
10)European Commission, ‘’Rule of Law Mechanism’’, 2020, at: https://ec.europa.eu/info/policies/justice-and-fundamental-rights/upholding-rule-law/rule-law/rule-law-mechanism_en. .
11)European Commission, ‘’European Neighbourhood and Enlargement Policy, Turkey’’, 2020, at: https://ec.europa.eu/neighbourhood-enlargement/countries/detailed-country-information/turkey_en.
12)European Parliament, ”European Parliament Resolution of 16 January 2020 on Ongoing Hearings under Article 7(1) of the TEU Regarding Poland and Hungary (2020/2513(RSP)”, 2020, at: https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-9-2020-0014_EN.pdf.
13)Farrugia, Catherine, ”EU Turkey Negotiations: Obstacles to Turkey’s Application to Join the EU’‘, DiploFoundation, 2012, at: https://www.diplomacy.edu/dissertation/eu-turkey-negotiations-obstacles-turkeys-application-join-eu.
14)Hebert, Asleigh, ”The Likelihood of Turkey’s Accession into the European Union: A Controversial Inquiry’‘, Chicago – Kent, Journal of International Comparative Law, 2012.
15)Jónsson, Stefan, Daniel,’’European Union Enlargement Policy The Emergence of Enlargement fatigue and Possible Future Developments’’, University of Iceland, 2017, at: https://skemman.is/bitstream/1946/27314/1/Ritgerd%20-%20loka%20.pdf.
16)Kalkan, Erol, ‘’The longstanding dispute between Turkey and Greece’’, International Journal of Economic and Administrative Studies, 2020, at: https://www.academia.edu/43409308/THE_LONGSTANDING_DISPUTE_BETWEEN_TURKEY_AND_GREECE_THE_AEGEAN_ISSUE.
17)Manko, Rafal, ‘’Protecting the rule of law in the EU: Existing mechanisms and possible improvements’’, European Parliament Think Tank Briefing, 2019, at: https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2019/642280/EPRS_BRI(2019)642280_EN.pdf.
18)Soler, Eduard, ”EU-TURKEY RELATIONS, Mapping Landmines and Exploring Alternative Pathways’‘, FEPS Policy Paper, 2019, at: https://www.feps-europe.eu/attachments/publications/feps_eu_turkey_relations_soler.pdf.
Πηγή εικόνας: