Γράφει η Θεοδώρα Χαρίτου
Κατά τον 21ο αιώνα συνάπτεται μια πλειάδα διαφορετικών διμερών συμφωνιών ανάμεσα στους κρατικούς δρώντες του διεθνούς συστήματος. Κεντρικό σημείο αυτών των αλληλεπιδράσεων συνιστούν και οι σχέσεις μεταξύ της Κίνας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), δύο οντοτήτων που συγκαταλέγονται στους πρωταγωνιστές της διεθνούς σκηνής. Οι απαρχές των σχέσεων τους βρίσκονται στο μακρινό 1975, όταν θεσμοθετήθηκε ένα ευρύ δίκτυο συνεργασίας στο πλαίσιο Ομάδων Εργασίας και Επιτροπών παρακολούθησης, και διέπονται από τη Συμφωνία Εμπορικής και Οικονομικής Συνεργασίας του 1985. Μέχρι το 2003, η ΕΕ και η Κίνα ήταν απλά συμβαλλόμενα μέρη συμφωνιών. Το 2003 η Κίνα χαρακτηρίστηκε στρατηγικός εταίρος της Ένωσης, με τη Στρατηγική Εταιρική Σχέση που καθιέρωνε τη συνεργασία σε τομείς εξωτερικής πολιτικής, όπως η ασφάλεια, η προστασία του περιβάλλοντος και η παγκόσμια οικονομική διακυβέρνηση (Μόνιμη Αντιπροσωπεία στην ΕΕ, Μάιος 2017).
Από τότε έως σήμερα, οι σχέσεις των δύο μερών φαίνονται υγιείς με τη συμμετοχή τους σε αρκετές Συνόδους Κορυφής, ενώ έκλεισαν 40 έτη διαπραγματευτικών σχέσεων το 2016. Τέσσερα χρόνια μετά, ξεπερνώντας τα εμπόδια που είχε προκαλέσει η πανδημία του COVID-19, η ΕΕ και η Κίνα σύναψαν τη Στρατηγική Ατζέντα Συνεργασίας 2020, ως συνέχεια της Εταιρικής Σχέσης του 2003. Η Ατζέντα έθεσε τις κατευθυντήριες γραμμές σε τρεις βασικούς πυλώνες συνεργασίας: α) τον Ετήσιο Στρατηγικό Διάλογο Υψηλού Επιπέδου, β) τον Ετήσιο Εμπορικό και Οικονομικό Διάλογο Υψηλού Επιπέδου και γ) τον ανά διετία Διάλογο της Κοινωνίας των Πολιτών. Μάλιστα, είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι οι σχέσεις ΕΕ-Κίνας βασίζονται: i) στη Στρατηγική της ΕΕ «Elements for a new EU Strategy on China (Στοιχεία για μια νέα Στρατηγική για την Κίνα)», ii) στην Κοινή Ανακοίνωση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Ευρωπαϊκής Υπηρεσίας Εξωτερικής Δράσης (ΕΥΕΔ) «EU-China, A Strategic Outlook (Στρατηγική Προοπτική για ΕΕ και Κίνα)» του 2019, iii) στα Συμπεράσματα του Συμβουλίου της 18.7.2016, και iv) στα Συμπεράσματα του Ευρωπαϊκού συμβουλίου της 1.10.2016 (Υπουργείο Εξωτερικών, Δεκέμβριος 2023).
Η Στρατηγική Πυξίδα είναι ένα ακόμα σημαντικό έγγραφο που διαμορφώνει την κατεύθυνση της εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας της ΕΕ, δίνοντας έμφαση στις σχέσεις της με την Κίνα. Η Κίνα χαρακτηρίζεται από την Ένωση ως εταίρος, οικονομικός ανταγωνιστής και συστημικός αντίπαλος, τονίζοντας την πολύπλευρη φύση της σχέσης τους. Παρόλο που δεν υπάρχει ακόμη σαφής ενιαία στάση των κρατών μελών απέναντι στην Κίνα, στο πλαίσιο της Στρατηγικής Πυξίδας η ΕΕ επιδιώκει να ενισχύσει τη συνεργασία με την Κίνα σε τομείς κοινού ενδιαφέροντος, όπως η καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και η διαχείριση παγκόσμιων κρίσεων. Ωστόσο, αναγνωρίζει επίσης ότι η Κίνα είναι ένας ισχυρός οικονομικός ανταγωνιστής, ιδίως στον τεχνολογικό και εμπορικό τομέα. Επιπλέον, η Κίνα θεωρείται συστημικός αντίπαλος, καθώς η πολιτική της μπορεί να αμφισβητήσει τις θεμελιώδεις αξίες και το διεθνές σύστημα που προωθεί η Ένωση. Γι’ αυτόν τον λόγο, η ΕΕ προωθεί επίσης την πολυμέρεια και την τήρηση διεθνών κανόνων, προσπαθώντας να ενθαρρύνει την Κίνα να συμμορφωθεί με τις παγκόσμιες υποχρεώσεις της, συμπεριλαμβανομένων και αυτών του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΠΟΕ) (EEAS 2023). Έτσι, η Στρατηγική Πυξίδα αποτελεί ένα εργαλείο για την εξισορρόπηση της συνεργασίας και του ανταγωνισμού, που στοχεύει στη διατήρηση μιας σταθερής σχέσης με την Κίνα, καθώς και την ασφάλεια και την ευημερία της ΕΕ.
Ποια, όμως, είναι η σημασία της Κίνας για την ΕΕ και της ΕΕ για την Κίνα; Το 2020, η Κίνα αναγνωρίστηκε ως ο βασικός εταίρος της ΕΕ, μετά από επιθυμία της δεύτερης για συνεργασία σε θέματα εμπορίου και βιωσιμότητας με το Πεκίνο. Παρατηρείται ότι για τις κινεζικές επιχειρήσεις, οι οποίες αναζητούν ένα σταθερό και ασφαλές περιβάλλον για την ανάπτυξή τους, η Ευρώπη είναι ο σημαντικότερος χώρος για τις άμεσες ξένες επενδύσεις τους. Αυτές οι επενδύσεις προσφέρουν στην ΕΕ σημαντικές ευκαιρίες σε τομείς όπως η απασχόληση και η ανάπτυξη. Είναι σημαντικό οι ευκαιρίες αυτές να αξιοποιηθούν ώστε να έχουν οφέλη και οι δύο πλευρές, ιδίως δεδομένων των διαφορετικών πολιτισμικών υποβάθρων τους. Η Κίνα, προσπαθώντας να εξελιχθεί σε μια βιώσιμη οικονομία, είναι απαραίτητο να αναβαθμίσει τη θέση της στην εγχώρια αγορά της, η οποία επικεντρώνεται στην κατανάλωση. Για να το καταφέρει αυτό, χρειάζεται όσο το δυνατόν περισσότερη στήριξη από την ίδια την Ένωση, ώστε να προχωρήσει στις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις και ταυτόχρονα να ανοίξει την αγορά της (European Commission, Ιούνιος 2017).
Η ΕΕ, από την άλλη, είναι σε θέση να υποστηρίξει το πρόγραμμα μεταρρυθμίσεων του Πεκίνου και να αξιοποιήσει τις δυνατότητες διαλόγου, ανταλλαγής ιδεών και εμπειρίας, λόγω της τεχνογνωσίας που διαθέτει. Παράλληλα, η στρατηγική της ΕΕ για την Κίνα περιγράφεται από πραγματισμό και ρεαλισμό καθώς και από τις βασικές αρχές της, όπως η προώθηση της δημοκρατίας, το κράτος δικαίου και τα ανθρώπινα δικαιώματα. Η στρατηγική αυτή κατευθύνει την ΕΕ να αναζητήσει πρακτικούς τρόπους για να ενθαρρύνει την Κίνα να μη σταματήσει τις μεταρρυθμίσεις, θέτοντας ως στόχο την επίτευξη αμοιβαίων οφελών σε πολιτικό επίπεδο, στην οικονομία, στο εμπόριο, στις επενδύσεις, στην κοινωνία, στο περιβάλλον και σε άλλους τομείς. Είναι σημαντικό να αναφερθεί ότι, με τη Στρατηγική για την Κίνα, η ΕΕ γίνεται πιο ισχυρή και περισσότερο ικανή να προστατεύσει τους πολίτες της και τα συμφέροντα της όπως και να λάβει αποτελεσματικότερη δράση εναντίον κρίσεων που βλάπτουν την ίδια κα τις αξίες της (EEAS, 2023). Τέλος, σημαντικοί παράγοντες αποτελούν η ενίσχυση της αμοιβαιότητας, των ίσων όρων, του θεμιτού ανταγωνισμού, της ψηφιακής συνδεσιμότητας και της επικοινωνίας μεταξύ του ευρωπαϊκού και ασιατικού λαού, ώστε να υπάρξουν οφέλη για τα εμπλεκόμενα μέρη (European Commission, Ιούνιος 2017).
Επιπλέον τα δύο μέρη έχουν προχωρήσει στη σύναψη μιας συνολικής επενδυτικής συμφωνίας, η οποία στοχεύει στη δημιουργία πιο δίκαιων κανόνων ανταγωνισμού για τις επιχειρήσεις, στο άνοιγμα νέων ευκαιριών αγοράς και στην αύξηση του εμπορίου. Ακόμα, η ΕΕ και η Κίνα, για να συνεργαστούν τόσο σε διμερές όσο και σε διεθνές επίπεδο, συμφώνησαν στην ενδυνάμωση των εμπορικών μέσων της πρώτης και στην εφαρμογή δεσμευτικών σχεδίων για τη μείωση της υπερπαραγωγής αγαθών από τη δεύτερη. Όσον αφορά τη συνεργασία σε θέματα κλιματικής αλλαγής και προστασίας του περιβάλλοντος, τα δύο μέρη επιδιώκουν την επιτάχυνση της εφαρμογής της συμφωνίας του Παρισιού του 2015. Ειδικότερα, η ενίσχυση για συνεργασία σε τομείς όπως η καθαρή ενέργεια, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, οι αγορές διοξειδίου του άνθρακα και οι πόλεις χαμηλών εκπομπών άνθρακα είναι επιθυμητή. Η Ένωση, χάρη στην τεχνογνωσία που διαθέτει, μπορεί να υποστηρίξει την Κίνα στη μετάβασή της σε μια πράσινη και κυκλική οικονομία και στην αντιμετώπιση της ρύπανσης του αέρα, του εδάφους και των υδάτων (European Commission, Ιούνιος 2017). Βέβαια, οι δύο πλευρές συνεχίζουν τις συζητήσεις ώστε να βρουν λύσεις σε παγκόσμια προβλήματα όπως η αποψίλωση των δέντρων, η παράνομη υλοτομία και το λαθρεμπόριο άγριων ειδών.
Παρ’ όλα αυτά, παρατηρείται μια ανησυχία από την Ευρώπη καθώς η Κίνα είναι ένα αυταρχικό μονοκομματικό κράτος. Η ανησυχία αυτή ενισχύεται από το γεγονός ότι ευρωπαϊκά πανεπιστήμια, Ευρωπαίοι ερευνητές, δημοσιογράφοι, και φορείς της κοινωνίας των πολιτών υφίστανται πιέσεις, λογοκρισία και, στη χειρότερη περίπτωση, απειλές όχι μόνο όταν εργάζονται στην Κίνα, αλλά και στην Ευρώπη. Δυστυχώς, οι κινεζικές αρχές θεωρούν ότι οι πολιτικές τους τίθενται υπό αμφισβήτηση από την Ένωση, κάτι που στέκεται εμπόδιο στην προώθηση των ευρωπαϊκών αξιών και των δίκαιων και ισότιμων συνθηκών για πολίτες και επιχειρήσεις. Παρομοίως, οι Ευρωπαίοι νιώθουν ότι η στάση της Κίνας και η αυξανόμενη επιρροή της στα κράτη μέλη της Ένωσης υπονομεύει τον ευρωπαϊκό τρόπο ζωής και επιδεινώνει αντί να βελτιώνει την καθημερινότητά τους (ΕΛΚ, Μάρτιος 2021).
Ακόμα αξίζει να αναφερθεί, η φιλορωσική στάση της Κίνας στο ζήτημα του πολέμου στην Ουκρανία. Ενώ η ΕΕ προσπάθησε να διατηρήσει έναν ισορροπημένο διάλογο με την Κίνα, η στήριξη της Κίνας στη Ρωσία, είτε μέσω της ρητορικής της είτε μέσω της άρνησης της να καταδικάσει τις ρωσικές ενέργειες, δημιούργησε ανησυχίες στις ευρωπαϊκές χώρες. Η Κίνα μπορεί να επέλεξε μια «ουδέτερη» στάση, όμως η στρατηγική της συνεργασία με τη Ρωσία, ιδιαίτερα σε οικονομικά και ενεργειακά θέματα, ερμηνεύτηκε ως σιωπηρή υποστήριξη του επιθετικού ρόλου της Μόσχας στην Ουκρανία (Politico, 2022). Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την επιδείνωση των διμερών σχέσεων και την επανεξέταση των εμπορικών και επενδυτικών σχέσεων της Ένωσης με το Πεκίνο. Μάλιστα, το 2023 οι εμπορικές σχέσεις των δυο πλευρών υπέστησαν σημαντικές αναταράξεις λόγω της δυνητικής υποστήριξης της Κίνας προς τη Μόσχα και συνεπώς της υποστήριξης ενός αντιδημοκρατικού καθεστώτος (Carnegie, 2023).
Συνοπτικά, η ΕΕ και η Κίνα εναρμονίζονται με τη ροή του διεθνούς συστήματος και, παρά τις δυσκολίες που έχει προκαλέσει ο COVID-19 και ο πόλεμος Ρωσίας-Ουκρανίας στην Ανατολική Ευρώπη, είναι ανοικτές σε περαιτέρω συζητήσεις για συνεργασία σε τομείς που αφορούν το εμπόριο, την οικονομία, τις επενδύσεις, την κλιματική αλλαγή, την υλοποίηση των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης της Ατζέντας 2030 και την τεχνολογία. Η ΕΕ επιδιώκει να ενισχύσει τη συνεργασία στην αντιμετώπιση παγκόσμιων και περιφερειακών προκλήσεων, στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας και της πειρατείας, στην κυρβενοασφάλεια και στην τήρηση της διεθνούς τάξης με βάση κανόνες, αναγνωρίζοντας ότι όλα αυτά δεν μπορούν να γίνουν αποτελεσματικά χωρίς τη συμμετοχή της Κίνας, ενός ζωτικού παράγοντα του διεθνούς συστήματος.
Πηγές
Carnegie Europe. (2023). China’s Role in the Ukraine Crisis. Διαθέσιμο σε: https://carnegieendowment.org/events/2023/04/china-eu-relations-one-year-into-the-ukraine-war?lang=en
European Commission. (2017). Frequently Asked Questions on EU-China relations. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/MEMO_16_2258
European Union External Action (2023). The Diplomatic Service of the European Union, EU-China factsheet. Διαθέσιμο σε: https://www.eeas.europa.eu/eeas/eu-china-relations-factsheet_en
European Union External Action, (2023). The Diplomatic Service of the European Union, A Strategic Compass for the EU. Διαθέσιμο σε: https://www.eeas.europa.eu/eeas/strategic-compass-eu-0_en
ΕPP group in the European Parliament. (2021). Διαθέσιμο σε: https://www.eppgroup.eu/el/grafeio-typoy/sheseis-ee-kinas-pros-mia-dikaii-kai-amoibaia-etairiki-shesi
Politico. (2022). EU-China Relations in the Shadow of Russia. Διαθέσιμο σε: https://www.politico.eu/
Πρεσβεία της Ελλάδας στο Βέλγιο. (2017). Μόνιμη αντιπροσωπεία στην ΕΕ-Η Ελλάδα στην ΕΕ. Διαθέσιμο σε: https://www.mfa.gr/brussels/monimi-antiprosopeia-ee/ellada-sten-ee/exoterikes-skheseis-me-kurioterous-etairous-tes-ee.html
Υπουργείο Εξωτερικών. (2023). Εξωτερικές Σχέσεις με κυριότερους εταίρους της ΕΕ. Διαθέσιμο σε: https://www.mfa.gr/exoteriki-politiki/i-ellada-stin-ee/exoterikes-skheseis-me-kurioterous-etairous-tes-ee.html
Πηγή εικόνας:
Κυπραίος, Ι. (2023). Σύνοδος ΕΕ – Κίνας: «Συμφωνία» για διερεύνηση μίας «πιο ισορροπημένης σχέσης». Newsit.gr. Διαθέσιμο σε: https://www.newsit.gr/oikonomia/synodos-ee-kinas-symfonia-gia-diereynisi-mias-pio-isorropimenis-sxesis/3926688/