Γράφουν οι Γιώργος Κοτλίδας & Λεωνίδας Ασημακόπουλος
Η Ευρωζώνη είναι μία ζώνη κοινού νομίσματος μεταξύ 19 χωρών από τις 27 χώρες μέλη της ΕΕ. Η κοινή αγορά και η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση, κυρίως από την πλευρά της οικονομικής ενοποίησης θεωρείται ότι άρχισε να γίνεται πράξη ήδη από το 1999 και μετά. Στην πραγματικότητα όμως το οικοδόμημα αυτό στηριζόταν στην πεποίθηση ότι θα λειτουργεί σε μία κατάσταση διαρκούς ευημερίας, όπως και το ίδιο το κοινό νόμισμα κατασκευάστηκε με προκυκλικό χαρακτήρα, δηλαδή εντείνει τις οικονομικές διακυμάνσεις, θετικές αλλά και τις αρνητικές.
Το 2011 για πρώτη φορά τέθηκε το ζήτημα έκδοσης Ευρωομολόγου από τον τότε Πρωθυπουργό της Ελλάδας Γιώργος Παπανδρέου. Ο στόχος αυτού του ομολόγου ήταν να χρηματοδοτηθεί το δημόσιο χρέος της Ελλάδας μέσω φτηνού χρήματος για το οποίο θα εγγυούνταν οι χώρες της ΕΕ, λόγω της καλύτερης συνολικής πιστοληπτικής ικανότητας[1]. Την ιδέα αυτή σθεναρά τότε απέρριψαν η Γερμανία, μαζί με την Ολλανδία και την Φινλανδία όπως και την Σλοβακία, οι οποίες συντασσόμενες με την γερμανική γραμμή προώθησαν την εμπλοκή του ΔΝΤ. Η Ελλάδα δυστυχώς τότε δεν βρήκε κάποιον σύμμαχο να υποστηρίξει την δική της θέση.
Δέκα χρόνια περίπου αργότερα η πραγματικότητα έφερε ξανά στην επιφάνεια το ζήτημα του Ευρωομολόγου. Αυτή τη φορά στην δίνη του κυκλώνα βρίσκονται η Ιταλία και η Ισπανία, οι οποίες απειλούνται από τεράστια ύφεση λόγω της οικονομικής κρίσης που έχει ξεκινήσει από την ραγδαία εξάπλωση του COVID19 στις χώρες αυτές και την πλήρη παράληση της οικονομίας. Οι δύο αυτές χώρες έχουν πολύ μεγάλο ΑΕΠ και πολύ μεγάλο χρέος για να διασωθούν με προγράμματα στήριξης, μνημόνια και δανεικά. Είναι πολύ μεγάλες για να διασωθούν.
Και αν είναι οι δύο χώρες που έχουν ΑΕΠ 1,935 τρις και 1,311 τρις δολάρια αντίστοιχα δεν μπορούν να διασωθούν τότε ας αναλογιστούμε ότι το ΑΕΠ της ΕΕ είναι 18,79 τρισεκατομμύρια δολάρια[2].
Ο αντίκτυπος της εξάπλωσης του COVID19 θα ήταν παρακινδυνευμένο να το υπολογίσουμε τώρα. Το μόνο σίγουρο είναι ότι θα είναι τεράστιο. Αυτό δεν είναι απλά οφθαλμοφανές βλέποντας τις εικόνες από όλη την Ευρώπη με άδειες πόλεις. Το ΑΕΠ της ΕΕ βασίζεται πολύ στο εμπόριο μεταξύ των κρατών-μελών αλλά και με τρίτους εμπορικούς εταίρους. Αυτή τη στιγμή η κοινή αγορά και όλα όσα χτίστηκαν με κόπο μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο βρίσκονται σε ρίσκο. Σε αντίθεση με το 2011, αυτή τη φορά οι ηγέτες των κρατών-μελών σταδιακά αρχίζουν να συνειδητοποιούν ότι η οικονομική κρίση που θα προκύψει την επόμενη μέρα απαιτεί κοινή συντονισμένη δράση. Σε μια σχέση στην αρχή υπάρχουν μόνο τα καλά, όμως μια σχέση αποδεικνύεται ότι είναι ισχυρή αν αντέχει και στα δύσκολα.
Με επιστολή τους στις 25 Μαρτίου 2020 οι ηγέτες εννέα κρατών-μελών της ΕΕ, όλα μέλη της Ευρωζώνης, απευθυνόμενη στο Πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Charles Michel, ζητούν μια κοινή δράση και ένα κοινό όργανο για το χρέος για να μετριαστεί η ζημιά από την κρίση του κορονοϊού. Η Ελλάδα, το Βέλγιο, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ισπανία, το Λουξεμβούργο, η Πορτογαλία, η Σλοβενία και η Ιρλανδία συνυπογράφουν χαρακτηριστικά «Αφού όλοι αντιμετωπίζουμε ένα ασύμμετρο εξωτερικό σοκ, για το οποίο καμία χώρα δεν φέρει ευθύνη, αλλά του οποίου οι αρνητικές συνέπειες θα τις βιώσουμε όλοι» και «Και είμαστε συλλογικά υπολογίσιμοι για μια δραστική και ενωμένη Ευρωπαϊκή αντίδραση. Αυτό το όργανο για το κοινό χρέος θα πρέπει να έχει επαρκές μέγεθος και μακρά διάρκεια για να είναι πλήρως αποδοτικό και να αποφευχθούν τραπεζικές κρίσεις όσο τώρα όσο και στο μέλλον». Στην κατεύθυνση αυτή κινείται και η πρόταση έκδοσης ενός ομολόγου είτε από την ίδια την Ένωση, είτε από κοινού από τα κράτη-μέλη της, ώστε να μπορέσουν τα ευρωπαϊκά κράτη να δανειστούν με ευνοϊκότερους όρους, αλλά και να κινηθούν με μία ενιαία στρατηγική αντιμετώπισης των επερχόμενων οικονομικών προβλημάτων την επαύριο της κρίσης.
Για την σθεναρή αντίδραση που συναντάει το εγχείρημα του ευρωομολόγου από την Γερμανία και την Ολλανδία που θα αναφερθούμε εν συνεχεία, παρενέβη σε μια από τις σπάνιες τοποθετήσεις του ο Ζακ Ντελόρ, Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής από το 1985 έως το 1995. Ο Ζακ Ντελόρ σχολίασε την έλλειψη αλληλεγγύης στην ΕΕ, λέγοντας ότι «η Ευρωπαϊκή Ένωση να διατρέχει έναν θανάσιμο κίνδυνο». Σχολίασε ακόμα ότι «το μικρόβιο επανέρχεται» υπονοώντας ότι η εχθρότητα και ο διαχωρισμός που επικρατούσε μεταξύ των κρατών δεκαετίες πριν, τώρα επανέρχεται και θέτει σε κίνδυνο το ευρωπαϊκό οικοδόμημα του οποίου ο ίδιος ήταν και είναι υπέρμαχος[3]. Πάντως, ακόμη και μερίδα του γερμανικού τύπου φαίνεται να αντιδρά στη στάσης της γερμανικής κυβέρνησης επί του ζητήματος, κρίνοντας ότι θα πρέπει να προωθηθεί ένας συμβιβασμός μεταξύ των κρατών-μελών, υπό το πρίσμα μίας περισσότερο πολιτικής λύσης που θα ενδυναμώσει την Ένωση, κι όχι μίας αυστηρά δημοσιονομικής σκοπιάς[4]. Έντονη διεθνή κριτική αντιμετωπίζει και η ολλανδική κυβέρνηση, για τον ίδιο λόγο[5].
Ο Klaus Regling κινούμενος στο φάσμα Γερμανίας-Ολλανδίας τοποθετούμενος για το ευρωομόλογο, υποστήριξε ότι η ταχεία αντιμετώπιση της κρίσης απαιτεί την χρήση υπαρχόντων θεσμών και οργάνων, απορρίπτοντας εμμέσως πλην σαφώς το αίτημα των χωρών[6]. Βασικό άξονα της πεισματικής αυτής λογικής Γερμανίας και Ολλανδίας αποτελεί η πάγια θέση των δύο περί μη αμοιβαιότητας των χρεών των κρατών-μελών. Δηλαδή, αντιτίθενται στο να εκδίδονται πράξεις και να μην ακολουθούνται πολιτικές υπό την από κοινού εγγύηση όλων των εταίρων (κάτι που, αξιοποιώντας την αυξημένη εμπιστοσύνη των αγορών προς συγκεκριμένα κράτη, θα εξασφάλιζε ευνοϊκότερους όρους δανεισμού για όλους, υπό ενιαία σκέπη), προκρίνοντας παγίως τη χρήση του ESM ως χρηματοδοτικού εργαλείου, κοινώς συνέχιση της παρωχημένης πρακτικής μνημονίων και λιτότητας[7].
Μέσα σε αυτό το κλίμα ρήξης, καλούνται οι Υπουργοί Οικονομικών της Ευρωζώνης να βρουν μία λύση για τη χρηματοδότηση των κρατών τους, έως τις 9 Απριλίου. Στο τραπέζι βρίσκονται οι εξής τέσσερις προτάσεις: α) δανεισμός μέσω του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ESM), με συνακόλουθη αξιολόγηση της βιωσιμότητας του χρέους του δανειζόμενου μέλους, και άλλους όρους, β) δανεισμός από την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων, με παροχή «φθηνού χρήματος» προς το δημόσιο, αλλά και τον ιδιωτικό τομέα, γ) δανεισμός απευθείας από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, και δ) η λεγόμενη «αντασφάλιση της ανεργίας», μέθοδος βάσει της οποίας θα εφαρμοστούν ελαστικότερες σχέσεις εργασίας από τις πληττόμενες επιχειρήσεις, προκειμένου να αντεπεξέλθουν στο δυσανάλογο οικονομικό βάρος, με παράλληλη κάλυψη των υπολοίπων των απολαβών των εργαζομένων απευθείας από τα κράτη[8].
Επί των παραπάνω καλούνται οι Ευρωπαίοι (συν)εταίροι να γεφυρώσουν ένα χάσμα μεταξύ δύο μπλοκ. Από τη μία, τα κράτη που ζητούν συλλογική δράση στο διεθνές επίπεδο, με παράλληλη εξασφάλιση της αξιοποίησης της όποιας ενίσχυσης με τον τρόπο που εκτιμά ως αποδοτικότερο η κάθε χώρα, στο εθνικό επίπεδο. Από την άλλη, κράτη που παραμένουν προσκολλημένα στην αρχή της μη αμοιβαιότητας του χρέους μεταξύ των κρατών-μελών, και αποζητούν την προστασία της πιστοληπτικής ικανότητας και της εξαγωγικής ισχύος των κρατών τους από κάθε πιθανότητα υποβάθμισης. Ένα δύσκολο ζύγισμα, η διατήρηση της ισορροπίας του οποίου θα κρίνει σε μεγάλο βαθμό το μέλλον της Ένωσης.
Πηγές:
[1] Ian Wishart, Papandreou calls new Greek loans ‘eurobonds’ , 27 Ιουλίου 2011. Διαθέσιμο σε: https://www.politico.eu/article/papandreou-calls-new-greek-loans-eurobonds/
[2] World Bank, EU GDP. Διαθέσιμο σε: https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD?locations=EU
[3] Aris Oikonomou, Epidemic infects Europe with ‘germ of division’, 28 Μαρτίου 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.france24.com/en/20200328-epidemic-infects-europe-with-germ-of-division
[4] “Mea Culpa”, Σε αμηχανία ο γερμανικός τύπος για το κορωνο-ομολόγο, 02 Απριλίου 2020. Διαθέσιμο σε: https://meaculpa.gr/kosmos/45337-se-amixania-o-germanikos-typos-gia-ta-korono-omologa.html?fbclid=IwAR1VhnM9Z5Xi15AimyrhCWQDKwZRtbpOUBJtWYzP2LrNlBStA3PNmHpAuZ0#.XoX7CzxkV2Q.facebook
[5] Hans von der Burchard and Eline Schaart, Dutch face friendly fire as corona bond bad cops, 30 Μαρτίου 2020. Διιαθέσιμο σε: https://www.politico.eu/article/dutch-corona-bond-bad-cops-face-backlash/
[6] Sam Fleming, Euro bailout chief sees hurdles to quick ‘coronabonds’ , 31 Μαρτίου 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.ft.com/content/865ced7d-1e33-463e-a04c-6be7fd21cda7
[7] “economico.gr”, Αδιέξοδο στην Ευρώπη – Βαθιά η αντίθεση Βορρά-Νότου. Οι ισχυρές οικονομίες αρνούνται να συνδράμουν με την εγγύησή τους στην έκδοση ευρωομολόγου, 01 Απριλίου 2020. Διαθέσιμο σε: https://economico.gr/adiexodo-stin-evropi-vathia-i-antithesi-vorra-notou-i-ischyres-ikonomies-arnounte-na-syndramoun-me-tin-engyisi-tous-tin-ekdosi-evroomologou/
[8] ΤοΒΗΜΑ Team, Eurogroup: Συνεδριάζει στις 7 Απριλίου για κορωνοϊό – Ποια μέτρα εξετάζει, 01 Απριλίου 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.tovima.gr/2020/04/01/finance/eurogroup-synedriazei-stis-7-apriliou-gia-koronoio-poia-metra-eksetazei/?fbclid=IwAR2eHjxsqC83TRjxIx-4ZtTNK4sQRwrYPI7KMxH7yLcjwlz_SQyT52P_wLE
Illustration by Daniel Hertzberg for POLITICO.