Γράφει η Πηνελόπη Γκαμπέτα
Η Ερυθρά Θάλασσα αποτελεί ανεκτίμητης αξίας περιοχή σε παγκόσμιο επίπεδο, μιας και αφορά την «ένωση» των δύο αξόνων, όπως σημειώνει ο Καθηγητής Γ. Φίλης, αφού συνδέει την Δύση με την Ανατολή και τον Δυτικό με τον Ανατολικό Άξονα. Δεν είναι μόνο σημαντική σε περιφερειακό επίπεδο, αλλά καθίσταται κομβικό σημείο ενδιαφέροντος για τις μεγάλες δυνάμεις, όπως ενδεικτικά τις ΗΠΑ, την ΕΕ, τη Κίνα, τη Ρωσία και την Ινδία (Πετράκης, 2024). Η ίδια αποτελεί μια γεωοικονομική γέφυρα μεταξύ της Μεσογείου Θάλασσας και του Ινδικού Ωκεανού, ενώ μεταξύ της Διώρυγας του Παναμά, των Στενών του Ορμούζ και των Στενών της Μαλάκκα καθίσταται το τέταρτο θαλάσσιο check point για το παγκόσμιο εμπόριο (Ang, 2021). Ακόμη, η Ερυθρά Θάλασσα λειτουργεί ως δίαυλος επικοινωνίας μεταξύ Ευρώπης και Ασίας και, συνεπώς, οι επιθέσεις των Houthi που βρίσκονται σε εξέλιξη στην «Πύλη των Δακρύων» -σε συνδυασμό με τον Πόλεμο στην Γάζα και την πρόσφατη επίθεση του Ιράν στο Ισραήλ- επηρεάζουν την περιοχή.
Τον Οκτώβριο του 2023 εμφανίστηκε μια ακόμη πρόκληση, η οποία ήρθε να προστεθεί στις ήδη υπάρχουσες που καλείται σήμερα να αντιμετωπίσει η διεθνής κοινότητα· η κρίση στην Ερυθρά Θάλασσα. Η απειλή, αυτή την φορά, ακούει στο όνομα “Houthi”. Οι Houthi αποτελούν μια αντάρτικη ομάδα με περισσότερα από 30 χρόνια παρουσίας στην περιοχή, στον έλεγχο της οποίας υπόκειται ένα τμήμα της Υεμένης, λαμβάνοντας παράλληλη υποστήριξη από το Ιράν. Με πρότυπό της τη Χεζμπολάχ η αντάρτικη ομάδα αποτελεί μέρος του «άξονα αντίστασης» κατά της Δύσης και του Ισραήλ. Η συγκεκριμένη ομάδα – γνωστή και ως «Υποστηρικτές του Θεού» – διατείνεται ότι οι επιθέσεις της αφορούν αντίποινα για τον πόλεμο του Ισραήλ στην Γάζα, ο οποίος μέχρι στιγμής έχει στοιχίσει τη ζωή σε αρκετές χιλιάδες Παλαιστινίους (BBC, 2023).
Αναλυτικότερα, τη δεδομένη στιγμή βρίσκεται σε εξέλιξη στην Ερυθρά Θάλασσα το λεγόμενο «Μεγάλο Παιχνίδι». Ο όρος «Μεγάλο Παιχνίδι» επινοήθηκε από τον Βρετανό Αξιωματικό, Arthur Connolly, τον 19ο αιώνα. Επί της ουσίας, έχει διαμορφωθεί ένας ανταγωνισμός μεταξύ του αποκαλούμενου Δυτικού Κόσμου και του «Άξονα του Κακού», δηλαδή των Houthi στην προκειμένη περίπτωση, διενεργώντας στρατιωτικές αποστολές και κάνοντας χρήση της διπλωματίας, με στόχο την επικράτηση ενός εκ των δύο ανταγωνιστών στην περιοχή (The Ohio State University, 2024).
Η κρίση στην Ερυθρά Θάλασσα θεωρείται ως η μεγαλύτερη που ανέκυψε στον τομέα του παγκόσμιου εμπορίου από την εποχή του lockdown κατά τη διάρκεια της πανδημίας του Covid-19. Αν αναλογιστεί κανείς ότι περίπου το 30% των θαλάσσιων μεταφορών εκτελείται μέσω της Διώρυγας του Σουέζ, η κρίση στον γεωγραφικό αυτό χώρο, εγείρει ανησυχίες παγκοσμίως. Η διακοπή της κυκλοφορίας και η έντονη βία που έχουν προξενήσει οι Houthi αναγκάζει τα πλοία να αλλάξουν τη διαδρομή τους και να κάνουν τον γύρω της Αφρικής επεκτείνοντας την αλυσίδα εφοδιασμού πετρελαίου και των προϊόντων στην Ευρώπη και αυξάνοντας, παράλληλα, το ναυτιλιακό κόστος. Επί παραδείγματι, για μια διαδρομή μεταξύ Σιγκαπούρης-Ρόττερνταμ, μέσω της Διώρυγας του Σουέζ απαιτούνταν 26 μέρες και 8.500 ναυτικά μίλια. Με την αλλαγή, όμως, της διαδρομής και την πλεύση από το Ακρωτήρι της Καλής Ελπίδας πλέον χρειάζονται 36 με 40 ημέρες και 12.000 ναυτικά μίλια. Πέραν τούτου, τον περασμένο Μάρτιο καταστράφηκαν τέσσερα υποβρύχια καλώδια στην περιοχή, με αποτέλεσμα να διακοπεί περίπου το 25% της κυκλοφορίας μεταξύ Ευρώπης, Μέσης Ανατολής και Ασίας (Bactot et Faure, 2024). Πρέπει στο σημείο αυτό να σημειωθεί πως το διαδίκτυο μεταξύ Ευρώπης και Ασίας περνά είτε μέσα από το Ιράν είτε μέσα από την Ερυθρά Θάλασσα συμπεριλαμβάνοντας φυσικά οικονομικά, κυβερνητικά και στρατιωτικά δεδομένα (Hazarika, 2024). Πέραν της ιδιαίτερης σημασίας της περιοχής στο θαλάσσιο εμπόριο, είναι άξια προσοχής και λόγω της ενεργειακής ασφαλείας, μιας και αποτελεί έναν ζωτικής σημασίας διάδρομο για τις ροές πετρελαίου και φυσικού αερίου.
Η περιοχή της Ερυθράς Θάλασσας και ο Κόλπος του Άντεν χαρακτηρίζονται από αστάθεια από τα τέλη του 2023, όταν οι αντάρτες Houthi άρχισαν να εξαπολύουν επιθέσεις σε πλοία με ένα μπαράζ επιθέσεων με τη χρήση drones και ρουκετών. Οι Houthi έχουν κατορθώσει να υπονομεύσουν την θαλάσσια ασφάλεια και να ζημιώσουν σε μεγάλο βαθμό την παγκόσμια οικονομία, ενώ είναι πλέον αρκετά πιθανή μια γενίκευση της κρίσης στη Μέση Ανατολή. Η ευρύτερη περιοχή της Ερυθράς Θάλασσας, αποτελώντας την γεωπολιτική ενοποίηση των δύο αξόνων και αναδεικνύοντας, με τον τρόπο αυτό, τη σημαντικότητά της, στρέφει το βλέμμα της κοινής γνώμης στις εξελίξεις, οι οποίες είναι αρκετά κρίσιμες για το παγκόσμιο γεωπολιτικό και γεωοικονομικό περιβάλλον (Hazarika, 2024).
Ως εκ τούτου και η ίδια η Ευρωπαϊκή Ένωση έχει δεχθεί βαθύτατα πλήγματα στον εμπορικό της τομέα. Συγκεκριμένα, αποφάσισε την σύσταση – σε σύντομο χρονικό διάστημα – μιας νέας ναυτικής επιχείρησης αμυντικού χαρακτήρα ονόματι EUNAVFOR “Aspides” με σκοπό «τη διατήρηση της ελευθερίας της ναυσιπλοΐας, στο πλαίσιο της κρίσης στην Ερυθρά Θάλασσα» (The Council of the European Union, 2024). Πρόκειται για μια νομική πράξη (“legal act”) και, όπως υπογραμμίζεται, η επιχείρηση αυτή αποσκοπεί στο να συμβάλει στη θαλάσσια ασφάλεια κατά μήκος των κύριων θαλάσσιων οδών και συγκεκριμένα στα Στενά του Μπάμπ ελ Μάντεμπ και του Ορμούζ, τα διεθνή ύδατα στην Ερυθρά Θάλασσα, καθώς και τον Κόλπο του Άντεν, την Αραβική Θάλασσα, τον Κόλπο του Ομάν και τον Περσικό Κόλπο. Όπως σημειώνεται, σκοπός της αποστολής είναι να συνοδεύει πλοία, να παρέχει τις γνώσεις της σε ζητήματα που ανακύπτουν και να προστατεύει τα πλοία από επιθέσεις στις προαναφερθείσες περιοχές. Φυσικά, η συγκεκριμένη ναυτική επιχείρηση θα βρίσκεται σε πλήρη εναρμόνιση με το διεθνές δίκαιο (The Council of the European Union, 2024).
Το επιχειρησιακό στρατηγείο της ναυτικής επιχείρησης “Aspides”, η οποία σήμερα βρίσκεται σε εξέλιξη, έχει έδρα στην Λάρισα υπό ελληνική διοίκηση (Μπέλλος, 2024). Η ευρωπαϊκή επιχείρηση συνεργάζεται στενά με την EUNAVFOR “Atlanta”-ευρωπαϊκή επιχείρηση αναφορικά με την θαλάσσια ασφάλεια στον Δυτικό Ωκεανό και την Ερυθρά Θάλασσα-, ενώ θα συνεργαστεί και με την υπό αμερικανική διοίκηση επιχείρηση “Prosperity Guardian”. Τη συγκεκριμένη επιχείρηση, η οποία θα διαρκέσει δώδεκα μήνες, απαρτίζουν ευρωπαϊκές δυνάμεις συμπεριλαμβανομένων της Ελλάδας, της Γαλλίας, της Ιταλίας, της Γερμανίας, του Βελγίου, της Ισπανίας και της Δανίας (Βουδούρη, 2024).
Φυσικά, όπως υπογραμμίζει ο Ύπατος Εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Ένωσης για θέματα εξωτερικής πολιτικής και ασφάλειας, Josep Borrell, η ευρωπαϊκή ναυτική επιχείρηση “Aspides” φέρει καθαρά αμυντικό χαρακτήρα, λειτουργεί σαν ασπίδα και σε καμία περίπτωση δεν θα πραγματοποιήσει κάποιου είδους επίθεση. Ο Ανώτατος Ευρωπαίος Διπλωμάτης τονίζει ότι η αποστολή θα λάβει χώρα αποκλειστικά στη θάλασσα και ξεκαθαρίζει ότι δεν θα υπάρξει χερσαία επιχείρηση, ενώ βασικός της στόχος καθίσταται η προστασία των εμπορικών πλοίων και των εμπορευμάτων που μεταφέρουν, όπως και η προστασία των εμπορικών συμφερόντων και των συμφερόντων ασφαλείας, τόσο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όσο και της διεθνούς κοινότητας, καθώς και η πλήρης συμμόρφωση με τους διεθνείς κανόνες, όπως τη «Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το Δίκαιο της Θάλασσας» (“UNCLOS”). Επιπροσθέτως, προσπαθεί να διαφοροποιήσει το ευρωπαϊκό σχέδιο από την αμερικανό-βρετανική επιχείρηση “Operation Prosperity Guardian”, η οποία πραγματοποιεί ήδη αεροπορικές επιθέσεις εναντίον των Houthi (Βουδούρη, 2024).
Η τολμηρή στρατιωτική δράση κινείται εναντίον των Houthi, ενώ τονίζεται από πλευράς Ευρωπαϊκής Ένωσης ότι η ναυτική επιχείρησή “Aspides” θα επιτεθεί, σύμφωνα με τους διεθνείς κανόνες εμπλοκής, μόνο σε περίπτωση που οι Houthi απειλήσουν εμπορικό πλοίο που διασχίζει την Ερυθρά Θάλασσα (The Council of the European Union, 2024). Η ναυτική επιχείρηση καλύπτεται νομικά από το Ψήφισμα 2722 του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών. Το αναφερθέν ψήφισμα καλεί τους Houthi να παύσουν τις επιθέσεις σε εμπορικά πλοία και κάνει αναφορά στο δικαίωμα προστασίας που φέρουν τα πλοία, τα οποία δέχονται επιθέσεις, όπως προβλέπεται από το διεθνές δίκαιο (United Nations, 2024).
Πέραν τούτου, αξίζει να γίνει μια περιληπτική αναφορά στο ψυχροπολεμικό κλίμα που επικρατεί στην περιοχή της Μέσης Ανατολής και Βόρειας Αφρικής (“MENA”). Ενδεικτικά, οι παράγοντες που πυροδοτούν την κατάσταση στην περιοχή είναι η «Σεχταριστική Σύγκρουση» (Σουνίτες Σαουδικής Αραβίας Vs Σιίτες Ιράν), η «ενδοθρησκευτική σύγκρουση Σουνιτών για την υπεροχή» (Σαουδική Αραβία Vs Αίγυπτος Vs Τουρκία) και η «πολιτιστική σύγκρουση για την περιφερειακή υπεροχή» (Σαουδική Αραβία Vs Αίγυπτος Vs Τουρκία Vs Ιράν). Επιπλέον, και η «πολιτιστική σύγκρουση» περί εκκοσμίκευσης και θεοκρατίας (κρατικοί και μη κρατικοί φορείς συμπεριλαμβανομένων των ισλαμικών φονταμενταλιστικών και τρομοκρατικών ομάδων) προστίθεται στους παράγοντες που επηρεάζουν το κλίμα στην περιοχή της ΜΕΝΑ, όπως και το Κουρδικό Ζήτημα και η Ισραηλινο-Παλαιστινιακή σύγκρουση (Wright, 2024). Όπως είχε σημειώσει και ο Henry Kissinger, η κατάσταση στην περιοχή της ΜΕΝΑ αποτελεί έναν από τους τέσσερις βασικούς λόγους για μια παγκόσμια σύγκρουση σήμερα(Grandin,2015).
Εν κατακλείδι, η γεωπολιτική κατάσταση στην Ερυθρά Θάλασσα -ως κεντρικό τμήμα της περιοχής της ΜΕΝΑ- πέρα από το ότι χαρακτηρίζεται κρίσιμη, επηρεάζεται από πληθώρα περιφερειακών και εξω-περιφερειακών παραγόντων. Όπως προαναφέρθηκε, η Ερυθρά Θάλασσα αποτελεί περιοχή υψίστης σημασίας, όχι μόνο για την Ευρωπαϊκή Ένωση, αλλά και για τη διεθνή κοινότητα με την απειλή των Houthi να επηρεάζει αισθητά πληθώρα τομέων, όπως το εμπόριο. Κατά συνέπεια, η ναυτική επιχείρηση “Aspides”, όπως διέκρινε και η Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ursula von der Leyen, «πέρα από την αντιμετώπιση της κρίσης είναι ένα βήμα προς μια ισχυρότερη ευρωπαϊκή παρουσία στη θάλασσα για την προστασία των ευρωπαϊκών συμφερόντων» (Mared Gwyn, 2024). Πιθανότατα, η εν λόγω ενέργεια να σηματοδοτεί την αρχή για μια κραταιότερη Ευρωπαϊκή Ένωση, ικανή να χαράξει μια ισχυρή πολιτική στον τομέα της άμυνας και της ασφάλειας, να προασπιστεί τα συμφέροντα και τις αξίες της και να αποτελέσει έναν ανθεκτικότερο πάροχο προστασίας, ο οποίος θα συμβάλει στην διεθνή ειρήνη και ασφάλεια. Εν αναμονή των εξελίξεων…
Βιβλιογραφία
Ang, C. (2021). Mapping the World’s Key Maritime Choke Points. Visual Capitalist. Διαθέσιμο σε: https://www.visualcapitalist.com/mapping-the-worlds-key-maritime-choke-points/
Bacrot, C. & Faure, M. (2024). Red Sea Crises and the implications for the trade facilitation in Africa. UNCTAD. Διαθέσιμο σε: https://unctad.org/news/red-sea-crisis-and-implications-trade-facilitation-africa
BBC. (2023). Who are the Houthi and why are they attacking Red Sea ships?. Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/world-middle-east-67614911.amp
EUR-Lex. (2024). Council Decision (CFSP) 2024/583 of 8 February 2024 on a European Union maritime security operation to safeguard freedom of navigation in relation to the Red Sea crisis (EUNAVFOR ASPIDES). Διαθέσιμο σε: https://eur-lex.europa.eu/eli/dec/2024/583/oj
European Union External Action. (2024). EP Plenary: Speech by High Representative/Vice-President Josep Borrell on the Houthi attacks in the Red Sea. Διαθέσιμο σε: https://www.eeas.europa.eu/eeas/ep-plenary-speech-high-representativevice-president-josep-borrell-houthi-attacks-red-sea_en
Grandin, G. (2015). Henry of Arabia. Tom Dispatch. Διαθέσιμο σε: https://tomdispatch.com/greg-grandin-henry-of-arabia
Hazarika, B. (2024). Importance of Red Sea for Global Trade and Geopolitics. Διαθέσιμο σε: https://gsdn.live/importance-of-red-sea-for-global-trade-and-geopolitics/
Mared Gwyn, J. (2024). EU launches mission Aspides to protect Red Sea Vessels from Houthi attacks. Euronews. Διαθέσιμο σε: https://www.euronews.com/my-europe/2024/02/19/eu-launches-mission-aspides-to-protect-red-sea-vessels-from-houthi-attacks
The Ohio State University (2024). The Great Game. Διαθέσιμο σε: https://guides.osu.edu/c.php?g=300070&p=7043825
United Nations. (2024). Adopting Resolution 2722 (2024) by Recorded Vote, Security Council Demands Houthis Immediately Stop Attacks on Merchant, Commercial Vessels in Red Sea. Διαθέσιμο σε: https://press.un.org/en/2024/sc15561.doc.htm
Wright, R. (2024). Explainer: the Roots and Realities of 10 Conflicts in the Middle East. Wilson Center. Διαθέσιμο σε: https://www.wilsoncenter.org/article/explainer-roots-and-realities-10-conflicts-middle-east
Βουδούρη, Α. (2024). Επιχείρηση «Ασπίδες»: Εγκρίθηκαν από την ΕΕ οι κανόνες εμπλοκής. Καθημερινή. Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/world/562883236/epicheirisi-aspides-egkrithikan-oi-kanones-emplokis/
Βουδούρη, Αλ. (2024). Μπορέλ: Καθαρά αμυντική η ευρωπαϊκή ναυτική επιχείρηση στην Ερυθρά Θάλασσα. Καθημερινή. Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/world/562862773/mporel-kathara-amyntiki-i-eyropaiki-naytiki-epicheirisi-stin-erythra-thalassa/
Μπέλλος, Ν. (2024). ΕΕ: Επιχείρηση ΑΣΠΙΔΕΣ» υπό ελληνική διοίκηση. Deutsche Welle. Διαθέσιμο σε: https://amp.dw.com/el/εε-επιχείρηση-ασπιδεσ-υπό-ελληνική-διοίκηση/a-68297514 Πετράκης, Ν. (2024). Ερυθρά Θάλασσα: Αντικρουόμενες γεωστρατηγικές επιδιώξεις. HuffPost. Διαθέσιμο σε: https://www.huffingtonpost.gr/amp/entry/erethra-thalassa-antikroeomenes-yeostrateyikes-epidioxeis_gr_64f70e42e4b0a7f6f1b2f561/
Πηγή Φωτογραφίας
Al Arabiya News. (2024). EU to form Red Sea naval mission to protect ships, aims at Feb.17 as launch date. Διαθέσιμο σε: https://english.alarabiya.net/News/gulf/2024/01/31/EU-to-form-Red-Sea-naval-mission-to-protect-ships-aims-at-Feb-17-as-launch-date-