Η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία και οι ρευστές γεωπολιτικές ισορροπίες, αποτέλεσαν την θρυαλλίδα για την επαγρύπνηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και την λήψη μιας σειράς τολμηρών πρωτοβουλιών. Κατέστη σαφής η ανάγκη επίσπευσης των διαδικασιών διεύρυνσης της Ένωσης, ειδικά σε σχέση με την Ουκρανία και την Μολδαβία, οι οποίες έχουν προσδεθεί στο άρμα των διαπραγματεύσεων. Χάρη σε αυτή την προοπτική, επανήλθε στο τραπέζι του διαλόγου η περιπετειώδης, ενταξιακή πορεία των κρατών των Δυτικών Βαλκανίων. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα ακανθώδες ζήτημα, καθώς τα αλλεπάλληλα προσκόμματα και η κωλυσιεργία έχουν πλήξει την αξιοπιστία της Ευρωπαϊκής Ένωσης στα εν λόγω κράτη. Η επανεκκίνηση των διαπραγματεύσεων επισφραγίστηκε με την υιοθέτηση της νέας δέσμης μέτρων για το 2023, στην οποία γίνεται εκτενής αναφορά στις ενταξιακές διεργασίες των 6 κρατών, καθώς και με την έγκριση του νέου Σχεδίου Ανάπτυξης, που προσβλέπει στην οικονομική εξομάλυνση και ευημερία των εν λόγω κρατών.
Εντούτοις, για την πλήρη κατανόηση του ζητήματος και της κρισιμότητάς του για την ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή, είναι δόκιμη μια ανασκόπηση των σημαντικότερων γεγονότων. Το εγχείρημα της διεύρυνση προς τα Δυτικά Βαλκάνια μετρά 20 πλέον έτη. Η πρώτη εμπεριστατωμένη πρόταση επ’ αυτού διατυπώθηκε ρητά κατά την Σύνοδο της Θεσσαλονίκης το 2003. Η βασική παράμετρος που τέθηκε, αφορά στην συμμόρφωση των αιτούντων κρατών με τα κριτήρια της Κοπεγχάγης, διαδικασία που ισοδυναμεί με την πρώτη φάση της ενταξιακής πορείας. Τα κράτη οφείλουν να ικανοποιήσουν μια σειρά οικονομικών και πολιτικών μέτρων, με γνώμονα το ευρωπαϊκό κεκτημένο. Η Αλβανία, το Μαυροβούνιο, η Βόρεια Μακεδονία και η Σερβία έχουν επιτυχώς διέλθει το παραπάνω στάδιο και ως εκ τούτου τους έχει χορηγηθεί καθεστώς υποψηφίων -προς ένταξης- κρατών. Από την άλλη πλευρά, η Βοσνία-Ερζεγοβίνη και το Κόσοβο δεν έχουν διαγράψει σημαντική πρόοδο, δεδομένης της πολυπλοκότητας των εσωτερικών τους υποθέσεων. Κρίνοντας συνολικά το εγχείρημα, η πρόοδος που έχει επιτευχθεί δεν είναι αντίστοιχη των αρχικών προσδοκιών.
Η οπισθοχώρηση της διεύρυνσης στα Δυτικά Βαλκάνια εδράζεται σε δύο κεντρικούς άξονες. Αφενός, στη δαιδαλώδη διαπραγματευτική διαδικασία από πλευράς των ευρωπαϊκών θεσμών, η οποία συνδυαστικά με την επιφυλακτικότητα που εκφράζουν τα κράτη-μέλη, συνδιαμορφώνουν μια άκαμπτη πολιτική στάση. Αφετέρου, στην αδυναμία των υποψηφίων κρατών να προβούν στις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις και τομές, προκειμένου να επέλθει σύγκλιση με τα ευρωπαϊκά desiderata.
Πιο συγκεκριμένα, στην αξιολόγηση που ενσωματώνει η προαναφερθείσα δέσμη μέτρων, γίνεται διεξοδική καταγραφή της τρέχουσας κατάστασης στα υποψήφια κράτη, της προόδου που έχει σημειωθεί καθώς και των ζητημάτων που επιδέχονται περαιτέρω βελτίωσης. Ως φαίνεται, τα Δυτικά Βαλκάνια δεν διαγράφουν ομοιόμορφη πορεία. Η Βόρεια Μακεδονία και η Αλβανία έχουν προχωρήσει σε μεταρρυθμίσεις, που τις οδηγούν στην πλήρη ευθυγράμμιση με την Κοινή Εξωτερική Πολιτική και την Πολιτική Ασφάλειας και την ομαλή δέσμευση στο κεκτημένο της Ένωσης. Ωστόσο, τα θέματα μειονοτήτων, κράτους δικαίου και διαφθοράς εξακολουθούν να συνιστούν τρωτά σημεία για την Αλβανία.
Στον αντίποδα, η Σερβία, το Μαυροβούνιο και η Βοσνία-Ερζεγοβίνη δείχνουν έντονα σημάδια επιβράδυνσης και στασιμότητας. Τα εν λόγω κράτη εκδηλώνουν σταθερά μια ροπή προς τις απολυταρχικές αντιλήψεις και τάσεις, ενώ είναι καταφανής η πολιτική επιρροή που ασκείται από την Ρωσία. Η Ρωσία έχει επενδύσει στον προσεταιρισμό πολιτικών αντιπροσώπων αυτών των κρατών και στην σύναψη δεσμών με κυβερνήσεις φίλα προσκείμενες στο Κρεμλίνο. Απόρροια αυτής της τακτικής είναι η υποδαύλιση των σχέσεων Βρυξελλών και Δυτικών Βαλκανίων, καθώς η Ρωσία εκμεταλλεύεται το πολιτικό κενό που δημιούργησε η βραδυπορία των διαπραγματεύσεων, διεισδύοντας, ενίοτε απροκάλυπτα, σε εσωτερικές υποθέσεις άλλων κρατών. Τις τελευταίες δεκαετίες, το Κρεμλίνο επιδιώκει την εδραίωσή του, ως προστάτιδας δύναμης των παραδοσιακών αξιών, πολλές φορές χρησιμοποιώντας ως όχημα την ορθόδοξη εκκλησία και τον πανσλαβικό συναίσθημα.
Ενδεικτική της στάσης της Ρωσίας είναι, τόσο η ετεροβαρής θέση της στη διαμάχη Σερβίας-Κοσόβου υπέρ της πρώτης, όσο και στην περίπτωση του της Βοσνίας-Ερζεγοβίνης, η απευθείας χρηματοδότηση στον ηγέτη της Σερβικής Δημοκρατίας της Βοσνίας. Η Ρωσία προσπαθεί να ανατρέψει με κάθε τρόπο την ενίσχυση της παρουσίας της Ευρωπαϊκής Ένωσης στα Δυτικά Βαλκάνια και την καθιέρωσής της ως κραταιού «παίκτη» στην ευρύτερη περιοχή. Επιπλέον, η Σερβία, η οποία διαθέτει μεγάλο μέρος των υποδομών της -ρωσικών συμφερόντων- Gazprom, εξασφάλισε τριετή συμφωνία διάθεση φυσικού αερίου σε ευνοϊκές τιμές.
Από την πλευρά τους πολλά κράτη-μέλη, μπροστά σε αυτή την έκδηλη χειραγώγηση των εν λόγω κρατών από την ρωσική κυβέρνηση, έχουν διατυπώσει έντονες ανησυχίες μπροστά στην προοπτική ενσωμάτωσης κρατών, που πρόκεινται φιλικά αλλά και οικονομικά στη Ρωσία. Εγείρουν θέμα ασφάλειας αλλά και διαφύλαξης της εύρυθμης λειτουργίας των θεσμών. Ορισμένα κράτη προκρίνουν τον κίνδυνο αδυναμίας λήψης αποφάσεων σε μια σειρά από κρίσιμα ζητήματα, όπως η επιβολή κυρώσεων στην Ρωσία. Αυτή η συλλογιστική προκύπτει εύλογα, εφόσον ληφθεί υπόψιν η περίπτωση του Ούγγρου πρωθυπουργού Victor Orban και η πάγια άρνησή του να συναινέσει στη επιβολή εμπάργκο και κυρώσεων προς τη Ρωσία. Επίσης, τουλάχιστον 5 κράτη-μέλη δεν έχουν αναγνωρίσει το Κόσοβο, γεγονός που παρακωλύει την ενταξιακή διαδικασία. Ταυτόχρονα, σε οικονομικό επίπεδο, ορισμένα μέλη έχουν εκφράσει προβληματισμούς για την απορρόφηση και την αναδιανομή των ευρωπαϊκών κονδυλίων από τα -προς ένταξη- κράτη. Θεωρούν πως η ενσωμάτωση νέων κρατών συνεπάγεται την αυτόματη μείωση του ύψους των κονδυλίων που απολαμβάνουν, μολονότι το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν (ΑΕΠ) των 6 αυτών κρατών ισοδυναμεί με 144 δισεκατομμύρια δολάρια, ήτοι μόλις το 1% του συνολικού ΑΕΠ της Ένωσης, καθιστώντας καθόλα ομαλή, μια ενδεχόμενη οικονομική διεύρυνση.
Προς αυτή την κατεύθυνση κινείται το Σχέδιο Ανάπτυξης για τα Δυτικά Βαλκάνια, το οποίο εγκρίθηκε από τη Ευρωπαϊκή Επιτροπή το Νοέμβριο του 2023, με κύριο γνώμονα να παράσχει στα κράτη της περιοχής ορισμένα από τα πλεονεκτήματα που εκπορεύονται από την προσχώρηση στην Ένωση. Επίκεντρο του σχεδίου είναι η οικονομική ανάπτυξη, η προσέλκυση επενδύσεων και η γενικότερη εξυγίανση, με στόχο να ευοδωθεί η προσήκουσα κοινωνικοοικονομική σύγκλιση. Ο νέος μηχανισμός, ύψους 6 δισεκατομμυρίων ευρώ, θεμελιώνεται σε τέσσερις πυλώνες, την οικονομική ολοκλήρωση με την ενιαία αγορά, την ολοκλήρωση μέσω της κοινής περιφερειακής αγοράς αλλά και την επιτάχυνση μεταρρυθμίσεων μέσω χρηματοδότησης, με χρονικό ορίζοντα το 2027. Έτσι, θα εκπληρωθεί η σταδιακή οικονομική συμμόρφωση των Δυτικών Βαλκανίων, παρέχοντας τα εχέγγυα για μια απρόσκοπτη και ομαλή προσχώρηση.
Έχει ασκηθεί δριμεία κριτική για την εγρήγορση και τα αντανακλαστικά που επιδεικνύει η Ευρωπαϊκή Ένωσης μπροστά σε -ποικίλης μορφής-.φλέγοντα ζητήματα. Όπως σημείωσε δηκτικά η υπουργός της Σερβίας, αρμόδια για ευρωπαϊκές υποθέσεις, Tanja Miščević, η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν ενέσκηψε με την ίδια θέρμη στην ενταξιακή πορεία των Δυτικών Βαλκανίων σε πρώτη φάση, πυροδοτώντας τον ευρωσκεπτικισμό των Σέρβων. Πλέον είναι στην ευχέρεια της Ευρωπαϊκής Ένωσης να διαψεύσει τους επιφυλακτικούς και να ανταποκριθεί σε αυτό που ανέφερε χαρακτηριστικά η Ursula von der Leyen, ως το «κάλεσμα της ιστορίας».
Πηγές:
Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2023). Δέσμη μέτρων για την διεύρυνση 2023. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/IP_23_5633
Ευρωπαϊκή Επιτροπή. (2023). Νέο Σχέδιο Ανάπτυξης για τα Δυτικά Βαλκάνια.
Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/el/ip_23_5604
Zeneli V. (2023). Western Balkans ‘nearshoring’ can turn the region into a strategic asset for the EU. Atlantic Council. Διαθέσιμο σε: https://shorturl.at/wDEGT
Zweers, W., Drost, N., & Henry, B. (2023). Russian sources of influence in Serbia, Montenegro, and Bosnia and Herzegovina. In Little substance, considerable impact: Russian influence in Serbia, Bosnia and Herzegovina, and Montenegro. Clingendael Institute. Διαθέσιμο σε: http://www.jstor.org/stable/resrep52775.6
OECD iLibrary (2021). Multi-dimensional Review of the Western Balkans: Assessing Opportunities and Constraints. Διαθέσιμο σε: https://shorturl.at/sFG16
Sorgi G. (2023). What the Western Balkans expect from the EU. Politico. Διαθέσιμο σε: https://shorturl.at/brA37
Sorgi G. (2023). EU ‘lacked momentum’ on Balkan enlargement, says Serbia’s Europe minister. Διαθέσιμο σε: https://shorturl.at/brBUZ
Tcherneva V. (2023) Before it’s too late: How the EU should support the Western Balkans’ EU accession. European Council on Foreign Relations. Διαθέσιμο σε: https://shorturl.at/aizX6
Πηγή Εικόνας:
Is the EU Really Willing to Enlarge in the Western Balkans? – Interview with Ana Krstinovska. World Geostrategic Insights. Διαθέσιμο σε: https://shorturl.at/qyTW9