Γράφει η Ραφαηλία Γ. Στιούκη
Πάνω σε σκοινί που είναι έτοιμο να σπάσει βαδίζει η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας. Ουκ ολίγα θα χαρακτηρίζαμε τα μέτωπα που έχει ανοίξει ο πρόεδρος της Τουρκίας, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, επιδεικνύοντας συνεχώς την ισχύ της γειτονικής χώρας, καθώς και τη σκληρή της διπλωματία. Ο εμφανής στόχος του Τούρκου προέδρου, που βρίσκεται πλέον 16 χρόνια στην εξουσία, είναι να εξαπλώσει την επιρροή της Τουρκίας στη Συρία, το Ιράκ και την Ανατολική Μεσόγειο, καθώς επίσης και να συνάψει ισχυρές σχέσεις με την Κίνα, το Ιράν, τη Ρωσία, και τις ΗΠΑ, οδηγώντας τη χώρα του στο επίκεντρο και προσδίδοντάς της την σημαντική θέση που της αξίζει στο διεθνές πολυπολικό σύστημα. Είναι, όμως το όραμα του Ερντογάν εφικτό ή αποτελεί μια ουτοπία; Ακολουθεί μία σκληρή καλοσχεδιασμένη στρατηγική ή μήπως ουτοπική και καταστροφική εξωτερική πολιτική;
Οι προκλητικές κινήσεις της Τουρκίας ξεκίνησαν στις 3 Μαΐου 2019, όταν το γεωτρύπανο «Πορθητής» (Φατίχ) εισχώρησε στην Κυπριακή ΑΟΖ για έρευνες. Παράνομη, όμως κρίθηκε από την διεθνή κοινότητα η πράξη αυτή, προκαλώντας ανησυχία για πιθανή κλιμάκωση (σε Ρωσία, Γαλλία, Ιταλία), χαρακτηριζόμενη ως παραβίαση των κυριαρχικών δικαιωμάτων της Κυπριακής Δημοκρατίας. Ωστόσο, τίποτα δεν μπορούσε να σταθεί εμπόδιο στα μεγαλεπήβολα σχέδια του προέδρου Ερντογάν να καταστήσει την Τουρκία κυρίαρχο παίχτη της περιοχής, ο οποίος συνέχιζε να υποστηρίζει πως ουδεμία ενέργειά του κρίνεται παράνομη. Αξίζει εδώ να σημειωθεί πως η Τουρκία δεν έχει υπογράψει την Σύμβαση των Ηνωμένων Εθνών για το δίκαιο της θάλασσας, ως εκ τούτου αρνείται πως τα νησιωτικά εδάφη και κράτη μπορούν να έχουν χωρικά ύδατα, υφαλοκρηπίδα και κατ’ επέκταση δική τους ΑΟΖ. Σύντομα, ήρθε και η ανακοίνωση για την εκκίνηση δεύτερης γεώτρησης στην περιοχή της Καρπασίας, στις 7 Ιουλίου 2019. Το λεγόμενο «Γιαβούζ», το δεύτερο γεωτρύπανο της Τουρκίας, αγκυροβόλησε νότια της Καρπασίας με άδεια από την Τουρκική Δημοκρατία της Βόρειας Κύπρου, σύμφωνα με τον υπουργό Ενέργειας Φατίχ Ντονμέζ. Φυσικό επόμενο ήταν η διεθνής κατακραυγή για την τουρκική προκλητικότητα στην Ανατολική Μεσόγειο. Λίγους μήνες αργότερα, ύστερα από πίεση Ελλάδας και Κύπρου, η Ευρωπαϊκή Ένωση υιοθέτησε ένα πλαίσιο περιοριστικών μέτρων προς την Τουρκία. Τα εν λόγω μέτρα εμπεριέχουν την αναβολή του διαλόγου υψηλού επιπέδου με την Τουρκία, την αναστολή των διαπραγματεύσεων για τη συμφωνία αερομεταφορών, την περικοπή των προενταξιακών κονδυλίων και την αναθεώρηση των δανειοδοτικών δραστηριοτήτων της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας στην Τουρκία. Τέλος, το Συμβούλιο συμφώνησε στην επιβολή κυρώσεων σε πρόσωπα ή οντότητες που ευθύνονται για τις δραστηριότητες γεώτρησης καθώς επίσης και σε όσους συμμετείχαν.
Εμμένοντας παρ’όλα αυτά η Τουρκία στην άποψη πως όλες οι κινήσεις της είναι νόμιμες, τον Οκτώβριο δεν δίστασε να ανακοινώσει πως θα ξεκινήσει γεωτρήσεις στο οικόπεδο 7 το οποίο η Κύπρος έχει παραχωρήσει στις εταιρείες Total και Eni για ερευνητικές δραστηριότητες, προκαλώντας επίσης ανησυχία σε ΗΠΑ, Ρωσία, Γαλλία, Ιταλία και Βρετανία. Ο υπουργός Ενέργειας φρόντισε να ενημερώσει τη διεθνή κοινότητα πως το 2020η Τουρκία θα προβεί σε πέντε νέες γεωτρήσεις και προειδοποίησε τους υπόλοιπους συμμετέχοντες ότι «δημιουργούν φρούδες ελπίδες στους εαυτούς τους εάν νομίζουν ότι η Τουρκία θα υποκύψει σε απειλές και θα κάνει πίσω από την διεκδίκηση περισσότερων δικαιωμάτων στην ανατολική Μεσόγειο».
Στο μεσοδιάστημα των αναταραχών στην Ανατολική Μεσόγειο, ο Τούρκος πρόεδρος άνοιξε και μέτωπα διαμάχης στην Μέση Ανατολή, διατάζοντας εισβολή στη Συρία, στις 9 Οκτωβρίου 2019. Επικαλούμενη το άρθρο 51 του Χάρτη του ΟΗΕ, περί δικαιώματος στην αυτοάμυνα, η Τουρκία υποστήριξε αυτή την επίθεσή της. Στόχος της εισβολής αυτής σύμφωνα με την Τουρκία ήταν να εκδιώξει τις Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις(SDF), που θεωρούσε ως τρομοκρατική οργάνωση καθώς διατηρούσαν δεσμούς με το Κουρδικό Εργατικό Κόμμα(PKK). Το γεγονός, όμως, πως οι Συριακές Δημοκρατικές Δυνάμεις ήταν σύμμαχος κατά του Ισλαμικού Κράτους (ISIL) δεν λήφθηκε ποτέ υπόψη από τον Ταγίπ Ερντογάν. Το αποτέλεσμα ήταν να βρεθεί πάλι στο στόχαστρο με κατηγορίες για παράνομη εισβολή, για επίθεση με στόχο την εξόντωση του κουρδικού πληθυσμού καθώς επίσης και για εμπλοκή σε «ξένα χωράφια» με σκοπό την εδαφική επέκταση της Τουρκίας. Ύστερα από συμφωνία με τις ΗΠΑ και τη Ρωσία για την αποσυμφόρηση της ουδέτερης ζώνης, ο Ερντογάν απέσυρε τα τουρκικά στρατεύματα και πρόσφατα ανακοίνωσε την εγκατάσταση ενός εκατομμυρίου Σύριων προσφύγων σε μια περιοχή που εκτείνεται μεταξύ των πόλεων Ρας αλ Αϊν και Τελ Αμπιάντ και τη δημιουργία μιας ζώνης ασφαλείας.
Ένα βήμα πριν τη Σύνοδο κορυφής του ΝΑΤΟ, η Τουρκία έκανε πάλι αισθητή της παρουσία της ξεκινώντας μία παιδαριώδη, θα έλεγε κανείς, λεκτική κόντρα με τον Γάλλο πρόεδρο Εμανουέλ Μακρόν. Νωρίτερα ο Γάλλος πρόεδρος χαρακτήρισε το ΝΑΤΟ ως «εγκεφαλικά νεκρό» και έλαβε σαν ανταπάντηση από τον Τούρκο πρόεδρο πως δεν είναι το ΝΑΤΟ εγκεφαλικά νεκρό αλλά ο ίδιος. Η έντονη σκηνική παρουσία του Ερντογάν συνεχίστηκε με την εναντίωση του στο αμυντικό πλάνο των Βαλτικών χωρών και της Πολωνίας, όπου κατέληξε σε μία διπλωματική ήττα καθώς εν τέλει απέσυρε τις απειλές του. Μετέπειτα, δέχθηκε άλλη μία έμμεση επίθεση από το Γάλλο πρόεδρο που τόνισε πως μάλλον τα υπόλοιπα κράτη έχουν διαφορετικές έννοιες για την τρομοκρατία με την Τουρκία. Προειδοποιήσεις και μηνύματα έστειλαν πολλά κράτη προς την Τουρκία, όμως ο Ερντογάν εισέπραξε και επευφημίες από τον Αμερικανό πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ, που είναι ίσως και ο μόνος υποστηρικτής του στη Συμμαχία. Παρακολουθώντας λοιπόν την Σύνοδο αυτή, και τα όσα ειπώθηκαν σχετικά με την Τουρκία, την προκλητική της στάση, την απαξίωση προς την ΕΕ και το ΝΑΤΟ, καθώς επίσης και την περιβόητη αγορά του ρωσικού συστήματος S-400 προκύπτει ένα εύλογο ερώτημα. Θα μπορούσε η Τουρκία να θεωρηθεί ως Ρωσικός Δούρειος Ίππος στο ΝΑΤΟ; Η Τουρκία θέλει να λογίζεται Μεγάλη Δύναμη και ξεκινά να απομακρύνεται από την διαδικασία της ευρωπαϊκής ενσωμάτωσης, σχολιάζοντας πως η Ευρώπη έχει σοβαρό πρόβλημα ηγεσίας· να υποβαθμίζει τις σχέσεις της με την Ουάσινγκτον, και να στρέφεται στη Ρωσία και την Κίνα.
Τέλος, σάλο προκάλεσε η πρόσφατη ενέργεια του Ερντογάν, η υπογραφή δηλαδή του μνημονίου για την οριοθέτηση της ΑΟΖ με την Λιβύη, που αποτελεί απειλή στα κυριαρχικά δικαιώματα τόσο της Ελλάδας όσο και της Κύπρου. Μετά την έντονη αντίδραση Ελλάδας και Κύπρου, και με την Ευρωπαϊκή Ένωση στο πλευρό τους, το Ψευδοκράτος έσπευσε να σχολιάσει πως η ΕΕ «κακομαθαίνει» τους Ελληνοκύπριους. Οι κινήσεις αυτές του Ερντογάν τοποθετούνται στο ευρύτερο πλαίσιο του οράματος της «Γαλάζιας Πατρίδας», διεκδικώντας τον έλεγχο επί ολόκληρης σχεδόν της Ανατολικής Μεσογείου περιλαμβάνοντας την κυπριακή ΑΟΖ, μέρους της ελληνικής υφαλοκρηπίδας, του Αιγαίου και του Κρητικού Πελάγους. Συνάπτοντας λοιπόν αυτή την συμφωνία δεν λήφθηκαν υπόψη τρεις σοβαροί παράμετροι: α) η Κρήτη που βρίσκεται εν μέσω της οριοθέτησης, β) η αναγνωρισμένη μεν, αλλά μη νόμιμη κυβέρνηση της Λιβύης και γ) το γεγονός πως η Λιβύη βρίσκεται εν μέσω εμφυλίου πολέμου, άρα δεν μπορεί να υπογράφει συμφωνίες. Τα εμπλεκόμενα κράτη έχουν καταφύγει στον ΟΗΕ , ο οποίος κρατά ουδέτερη στάση. Εν τω μεταξύ, η βουλή της Λιβύης απορρίπτει το μνημόνιο, και η διεθνής κοινότητα στρέφεται για ακόμα μία φορά κατά της Τουρκίας. Παράλληλα, ο Τούρκος πρόεδρος ανακοίνωσε την αποστολή στρατευμάτων στην Λιβύη, με σκοπό την υποστήριξη της διεθνούς αναγνωρισμένης κυβέρνησης Φαγέζ αλ Σάρατζ. Την ίδια στιγμή, σε συνεργασία με τη Ρωσία, κάλεσαν κατάπαυση πυρός στη Λιβύη και θα πραγματοποιηθεί συνάντηση μεταξύ των Φαγέζ αλ Σάρατζ και Χαλίφα Χαφτάρ στη Μόσχα με στόχο την υπογραφή της εκεχειρίας.
Συνοψίζοντας, ηφαίστειο έτοιμο να εκραγεί η εξωτερική πολιτική της Τουρκίας. Τα χτυπήματα προς τον Ερντογάν δεν σταματούν. Μόλις μόνο μέσα σε μία εβδομάδα ήρθε αντιμέτωπος με τη δημιουργία ενός νέου κόμματος από τον Αχμέτ Νταβούτογλου, πρώην πρωθυπουργό της Τουρκίας, την αναγνώριση της γενοκτονίας των Αρμενίων από τις ΗΠΑ, την έστω και μονομερή προσφυγή της Κύπρου στο Δικαστήριο της Χάγης και αναμένει τις εξελίξεις του μνημονίου με την Λιβύη. Η Τουρκία έχει μπει σε επικίνδυνα μονοπάτια φλερτάροντας με ένα πιθανό casus belli με την Ελλάδα. Στην προσπάθεια της η Ελλάδα να αποφύγει κάθε διένεξη, χωρίς ποτέ τα 6 ναυτικά μίλια να γίνουν 12,όπως ορίζει το Διεθνές Δίκαιο, αυτοπεριορίστηκε, συμμετέχοντας έτσι σε ένα από τα πιο γνωστά παίγνια (game theory), αυτό της κότας(chicken game)· ο νικητής ακόμα άγνωστος. Η μεγαλομανία και ο ναρκισσισμός, που είναι βαθιά ριζωμένα στην τουρκική αντίληψη, ίσως να οδηγήσουν τον Ερντογάν σε έναν Τιτανικό. Η παράστασή του συνεχίζεται και εμείς θεατές αναμένουμε το θεαματικό φινάλε.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Cupolo, D. (2019). Erdogan drops block on NATO defense plan as trust issues linger. [online] Al-Monitor. Available at:
https://www.al-monitor.com/pulse/originals/2019/12/erdogan-drops-block-nato-plan.htmlfbclid=IwAR32R_9rVDazE7v58fhcBlqTf8G3UCj7EapUHx6yohbvHeGDPH2Iyj0ZIC4 [Accessed 15 Dec. 2019]. - Hürriyet Daily News. (2019). Europe has ‘serious leadership crisis,’ Erdoğan says – Turkey News. [online] Available at: http://www.hurriyetdailynews.com/europe-has-serious-leadership-crisis-erdogan-says-149693fbclid=IwAR0c6P9TsUQ5KFRe8lA5zAb5Q_cNn9VfLnTJa0AErjjezpL7b8vrMJdPu5Y [Accessed 15 Dec. 2019].
- Litsas, S. (2019). Is Erdoğan Solely Responsible for Turkish Foreign Policy?. [online] Besacenter.org. Available at: https://besacenter.org/wp-content/uploads/2019/09/1293-Is-Erdogan-Responsible-for-Turkeys-Foreign-Policy-Litsas-final.pdf?fbclid=IwAR12zNh_qJX1ffvyV0fUiu2_uRF-nzhL_4jX2qN927dNqSyVnczl86YO4i4 [Accessed 15 Dec. 2019].
- ProtoThema. (2019). Ακάθεκτη στις προκλήσεις η Τουρκία: Πέντε νέες γεωτρήσεις το 2020 στην Ανατολική Μεσόγειο. [online] Available at: https://www.protothema.gr/politics/article/948513/akathekti-stis-prokliseis-i-tourkia-pede-nees-geotriseis-to-2020-stin-anatoliki-mesogeio/?fbclid=IwAR3V9vIx42RhbVbzMc0NTD7OdMn9BZY7k3-uz-G4f7AcVpgjys1L9V0B06E [Accessed 15 Dec. 2019].
- iEllada.gr. (2019). Διεθνής ανησυχία για την τουρκική εισβολή στην κυπριακή ΑΟΖ – Εκτάκτως στην Κύπρο ο Δένδιας – Erdogan: Η Τουρκία είναι πανίσχυρη... [online] Available at: https://www.iellada.gr/diplomatia/diethnis-anisyhia-gia-tin-toyrkiki-eisvoli-stin-kypriaki-aoz-ektaktos-stin-kypro-o?fbclid=IwAR0W8parPQgdmLzmqrxhJkc11KZ2xvFHMQianNQE2ZKsNEBqUljggCdc7kI [Accessed 15 Dec. 2019].
- naftemporiki.gr. (2019). Ερντογάν-Συρία: Στόχος μας η εγκατάσταση ενός εκατ. προσφύγων στη ζώνη ασφαλείας. [online] Available at: https://www.naftemporiki.gr/story/1541126/erntogan-suria-stoxos-mas-i-egkatastasi-enos-ekat-prosfugon-sti-zoni-asfaleias?fbclid=IwAR1e_GM7i-LbHKY_vdy7OBSzjOa8wMXSSu5vuA-rq1B29lqs-yGzkT5GtKs [Accessed 15 Dec. 2019].
- News247.gr. (2019). Κύπρος: Γεώτρηση στο ‘οικόπεδο 7’ ξεκινά η Τουρκία. [online] Available at: https://www.news247.gr/kosmos/kypros-geotrisi-sto-oikopedo-7-xekina-i-toyrkia.7510786.html?fbclid=IwAR1KaKMctcGqd2cJKURkj4LHd0019zCZxt7WjCzJBWyp1cHc5G6U_QJ5rI0 [Accessed 15 Dec. 2019].
- Κουσκουβέλης, Η. (2019). Το παίγνιο της «κότας» και τα 12 ναυτικά μίλια. [online] Kouskouvelis.gr. Available at: http://www.kouskouvelis.gr/site/el/arthra-gnomis/kouskouvelis-exoteriki-politiki/item/299-%CF%84%CE%BF-%CF%80%CE%B1%CE%AF%CE%B3%CE%BD%CE%B9%CE%BF-%CF%84%CE%B7%CF%82-%CE%BA%CF%8C%CF%84%CE%B1%CF%82-%CE%BA%CE%B1%CE%B9-%CF%84%CE%B1-12-%CE%BD%CE%B1%CF%85%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AC-%CE%BC%CE%AF%CE%BB%CE%B9%CE%B1?fbclid=IwAR3d-vM1Rs21vE1tB7tUMGjtY5PuPMjMLoYCGASA2bwpnNXjE3wEgLZXGdM [Accessed 15 Dec. 2019].
- Ειδήσεις – νέα – Το Βήμα Online. (2019). Ποιες οι κυρώσεις της Ε.Ε. για τις τουρκικές γεωτρήσεις υδρογονανθράκων – Ειδήσεις – νέα – Το Βήμα Online. [online] Available at: https://www.tovima.gr/2019/11/11/politics/poia-perioristika-metra-enekrine-i-e-e-gia-tis-paranomes-tourkikes-georiseis-ydrogonanthrakon/ [Accessed 15 Dec. 2019].
- CNN.gr. (2019). Στο Δικαστήριο της Χάγης προσφεύγει η Κύπρος για τις τουρκικές παραβιάσεις στην ΑΟΖ. [online] Available at: https://www.cnn.gr/news/kosmos/story/199574/sto-dikastirio-tis-xagis-prosfeygei-i-kypros-gia-tis-toyrkikes-paraviaseis-stin-aoz?fbclid=IwAR2XgoyH9Z2J1S1BuTfJNdG7wTxNXWneXPmr4vmGG7sxeM5IKLBbanEOctA [Accessed 15 Dec. 2019].
- Τζιάρρας, Ζ. (2019). Η Εξωτερική Πολιτική Ερντογάν: To Διπλό Μέτωπο Αμφισβήτησης της Συνθήκης της Λωζάνης. [online] Academia. Available at: https://www.academia.edu/40341195/%CE%97_%CE%95%CE%BE%CF%89%CF%84%CE%B5%CF%81%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%A0%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CF%84%CE%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%95%CF%81%CE%BD%CF%84%CE%BF%CE%B3%CE%AC%CE%BD_To_%CE%94%CE%B9%CF%80%CE%BB%CF%8C_%CE%9C%CE%AD%CF%84%CF%89%CF%80%CE%BF_%CE%91%CE%BC%CF%86%CE%B9%CF%83%CE%B2%CE%AE%CF%84%CE%B7%CF%83%CE%B7%CF%82_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%A3%CF%85%CE%BD%CE%B8%CE%AE%CE%BA%CE%B7%CF%82_%CF%84%CE%B7%CF%82_%CE%9B%CF%89%CE%B6%CE%AC%CE%BD%CE%B7%CF%82_Erdogans_Foreign_Policy_Disputing_the_Lausanne_Treaty_on_two_Fronts_?fbclid=IwAR0l8uzgFTrIetazOyD1O60DTHIfMzFsmKosmx3V-eD4dmuIAZ6dGRX73LE [Accessed 15 Dec. 2019].
- ProtoThema. (2019). Ψευδοκράτος: Η ΕΕ κακομαθαίνει τους Ελληνοκύπριους. [online] Available at: https://www.protothema.gr/greece/article/935625/pseudokratos-i-ee-kakomathainei-tous-ellinokuprious/?fbclid=IwAR1WBLpp6lQApq7xLxr3UY3S-59FNwE06cLcOSsJIWWyCAeWFiH6WBzM3Dg [Accessed 15 Dec. 2019].