Γράφει η Ευαγγελία Ρωμάνου
Από τον Νοέμβριο του 2019, οπότε και ψηφίσθηκε ο νέος νόμος περί διεθνούς προστασίας (ν. 4636/2019), η κυβέρνηση είχε εξαγγείλει ένα νέο επιχειρησιακό σχέδιο για την αντιμετώπιση του προσφυγικού. Μεταξύ άλλων, αυτό το επιχειρησιακό σχέδιο αναφερόταν στην δημιουργία κλειστών Κέντρων Υποδοχής και Ταυτοποίησης, τα οποία θα αντικαταστήσουν τις υπάρχουσες δομές. Αυτό σημαίνει ότι, όλοι όσοι φτάνουν στα σύνορα της Ελλάδας, θα μπορεί να τίθενται χωρίς διακρίσεις σε κράτηση, συμπεριλαμβανομένων και των ευάλωτων ομάδων.
Πολλές Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις έχουν εκφράσει την ανησυχία τους, όπως και το Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες, επισημαίνοντας πως κάτι τέτοιο δεν συνάδει με τις υποχρεώσεις τις Ελλάδας υπό το Διεθνές Δίκαιο. Επίσης, το Σωματείο Εργαζομένων Συμβασιούχων της Υπηρεσίας Ασύλου σε ανακοίνωσή του, χαρακτήρισε ως «τιμωρητικό» τον νέον νόμο, ανησυχώντας ότι θα θέσει εκτός της διαδικασίας ασύλου πολλούς ανθρώπους.
Με απώτερο σκοπό να περιοριστούν οι προσφυγικές ροές, ο συγκεκριμένος νόμος προωθεί την αυστηρότερη προστασία των ελληνικών συνόρων, την επιτάχυνση των διαδικασιών ασύλου, ακόμα και σε ασυνόδευτους ανηλίκους και ευάλωτες ομάδες, και την αύξηση του διαστήματος κράτησης από 3 έως και 18 μήνες. Σε κυβερνητική ανακοίνωση σχετική με το νέο νομοθετικό πλαίσιο για το άσυλο, είχε αναφερθεί ότι στόχος αυτής της νέας νομοθεσίας είναι, μεταξύ άλλων, να μην κινούνται ανεξέλεγκτα στην επικράτεια οι αιτούντες άσυλο, αλλά και να δοθεί ένα μήνυμα σε όσους σκοπεύουν να αναζητήσουν άσυλο στην Ελλάδα, ότι δεν είναι ευπρόσδεκτοι εάν δεν πληρούν τα κριτήρια για τον σκοπό αυτόν. Φαίνεται, λοιπόν, η πρόθεση τη κυβέρνησης όχι μόνο να αποτρέψει πρόσφυγες από το να φτάσουν στα σύνορα της χώρας, αλλά και να προβεί σε «αυξημένες επιστροφές μεταναστών»σε περίπτωση που το επιχειρήσουν.
Το σημαντικότερο στοιχείο του νέου νόμου και το οποίο εγείρει ερωτήματα σχετικά με τις προθέσεις του, είναι η κράτηση των αιτούντων άσυλο, η οποία αυξάνεται σε διάρκεια και αφορά ένα ευρύ φάσμα λόγων. Πρόκειται για το άρθρο 46 του νόμου, το οποίο και απαριθμεί σε υποπαραγράφους του μια εξαντλητική σειρά από λόγους για τους οποίους μπορεί να επιβληθεί κράτηση στους αιτούντες άσυλο. Ο ν. 4636/2019 δίνει τη δυνατότητα στην αστυνομική αρχή (άρθρο 46, παρ. 4) να θέσει σε κράτηση κάποιον/α αιτούντα/ούσα από τη στιγμή της άφιξής του.
Συγκεκριμένα, στην παράγραφο 2 του άρθρου αναφέρεται ότι ο/η αιτών/ούσα άσυλο μπορεί να τεθεί σε κράτηση ύστερα από την ατομική αξιολόγηση και με την προϋπόθεση ότι δεν μπορούν να εφαρμοστούν εναλλακτικά της κράτησης μέτρα. Για τα εναλλακτικά αυτά μέτρα ο νόμος παραπέμπει στο άρθρο 22, παρ. 3 του ν. 3907/2011 και αφορά μέτρα όπως η τακτική εμφάνιση ενώπιον αρχών, η κατάθεση κατάλληλης οικονομικής εγγύησης, η κατάθεση εγγράφων ή η υποχρέωση παραμονής σε ορισμένο μέρος. Το γεγονός ότι το άρθρο 46, παρ. 2 κάνει λόγο για κράτηση κατ’ εξαίρεση, εφόσον είναι αναγκαίο, καθιστά σαφές ότι οι κρατήσεις δεν θα πρέπει να είναι συστηματικές. Ωστόσο, χρειάζεται αυτό να εφαρμοστεί στην πράξη για να διαπιστωθεί κατά πόσο τηρείται.
Παρ’ ότι η παράγραφος 1 του άρθρου 46 αναφέρει ότι κανένας που να έχει αιτηθεί άσυλο δεν κρατείται αποκλειστικά και μόνο λόγω της αίτησής του αυτής καθ’ αυτής, αλλά και επειδή εισήλθε παράτυπα ή/και παραμένει στη χώρα χωρίς νόμιμο τίτλο διαμονής, εντούτοις απαριθμείται μια σειρά άλλων λόγων για τους οποίους η αστυνομική αρχή μπορεί να αποφανθεί κράτηση (με την έκδοση ατομικής διοικητικής πράξης). Μερικοί από αυτούς είναι η κράτηση για διαπίστωση των στοιχείων της ταυτότητας ή της καταγωγής του ή της υπηκοότητάς του (παρ. 2(α)), εφόσον συνιστά κίνδυνο για την εθνική ασφάλεια ή τη δημόσια τάξη (παρ. 2(γ)), για να αποφασιστεί, στο πλαίσιο διαδικασίας, το δικαίωμα του αιτούντος για είσοδο στο έδαφος (παρ. 2(ε)) κ.ά. Για τους ίδιους λόγους μπορεί να αποφασιστεί και παράταση της κράτησης (άρθρο 46, παρ. 3).
Το ήδη βεβαρημένο κλίμα λόγω του νόμου, με το άρθρο 46 του οποίου και τις εξαγγελίες της κυβέρνησης φαίνεται να επιχειρείται η κατά το δυνατόν παραμονή των αιτούντων άσυλο εντός των δομών, έρχεται να επιβαρύνει περισσότερο η πανδημία του Covid-19. Τον Μάρτιο του 2020, η κυβέρνηση έθεσε σε εφαρμογή το σχέδιο έκτακτης ανάγκης «Αγνοδίκη», το οποίο έθετε το πλαίσιο λειτουργίας των Κέντρων Υποδοχής και Ταυτοποίησης για την αντιμετώπιση του ιού. Αυτό ξεκίνησε να λειτουργεί προληπτικά και χωρίς να υπάρχει κρούσμα εντός κάποιου καταυλισμού. Το σχέδιο αυτό αποτελείται από οδηγίες και είναι κείμενο ήπιου δικαίου, που όμως έγινε νομικά δεσμευτικό μέσω μιας Κοινής Υπουργικής Απόφασης.
Η Κοινή Υπουργική Απόφαση (ΚΥΑ) ανέβαλλε όλες τις δραστηριότητες εντός των δομών και επέβαλλε απαγόρευση κυκλοφορίας τόσο εκτός, όσο και εντός αυτών από τις 19:00 έως τις 07:00, ενώ τις υπόλοιπες ώρες περιορίζονταν στις απαραίτητες μετακινήσεις. Η συγκεκριμένη ΚΥΑ ανανεωνόταν για όσο διήρκησε το lockdown του Μαρτίου 2020, αλλά και μετά τη λήξη του και ενώ ο γενικός πληθυσμός κυκλοφορούσε χωρίς περιορισμούς. Αξιοσημείωτο είναι ότι η ΚΥΑ, συνέχισε να ανανεώνεται μέσα στο χρόνο, με την τελευταία ανανέωση να είναι στις 22 Μαΐου 2021.
Το συγκεκριμένο μέτρο δεν φαίνεται να τηρεί τις αρχές της αναγκαιότητας και της αναλογικότητας, οι οποίες είναι απαραίτητες όταν περιορίζεται το δικαίωμα στην ελεύθερη μετακίνηση σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης (ICCPR, Άρθρο 12, παρ. 3). Για τον λόγο αυτόν, τα μέτρα αυτά ήταν δυσανάλογα αυστηρά προς τους αιτούντες άσυλο και ακόμα κι όταν η επιδημιολογική εικόνα της χώρας είχε βελτιωθεί, οι περιορισμοί συνέχισαν να ισχύουν.
Με τον ν. 4636/2019 η κυβέρνηση αποσκοπεί να καταπολεμήσει την προσφυγική κρίση μέσα από την αυστηροποίηση των διαδικασιών αίτησης ασύλου, τον εκφοβισμό των αιτούντων άσυλο και τη δημιουργία κλειστών δομών. Η πανδημία του Covid-19 ίσως να λειτούργησε ευνοϊκά προς αυτήν την κατεύθυνση, επιβεβαιώνοντας τις προθέσεις των αρμόδιων αρχών για περιορισμό των αιτούντων εντός των δομών. Ωστόσο, αυτό που πρέπει να καταστεί σαφές είναι ότι προσφυγικές ροές θα συνεχίσουν να υπάρχουν. Η αντιμετώπισή τους δεν θα επιτευχθεί με αυστηροποίηση των πολιτικών ασύλου και περιορισμό του ζητήματος εκτός συνόρων, αλλά με ουσιαστικές και βιώσιμες λύσεις που θα αντιμετωπίσουν το ζήτημα ως ευκαιρία για την κάλυψη των αναγκών της ελληνικής κοινωνίας, όπως η έλλειψη σε προσφορά εργασίας σε διάφορους εργασιακούς τομείς.
Βιβλιογραφία
Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες. Αντίθετες στο ελληνικό και διεθνές δίκαιο οι εξαγγελίες των ελληνικών αρχών για το προσφυγικό. Διαθέσιμο σε: https://www.gcr.gr/el/news/press-releases-announcements/item/1307-antithetes-sto-elliniko-kai-diethnes-dikaio-oi-eksaggelies-ton-ellinikon-arxon-gia-to-prosfygiko
Ελληνικό Συμβούλιο για τους Πρόσφυγες. (2020, 24 Απριλίου). Σχόλια του ΕΣΠ επί του νέου σχεδίου νόμου για την τροποποίηση της νομοθεσίας για το άσυλο. Διαθέσιμο σε: https://www.gcr.gr/el/news/press-releases-announcements/item/1434-sxolia-tou-esp-epi-tou-neou-sxediou-nomou-gia-tin-tropopoiisi-tis-nomothesias-gia-to-asylo
Ελληνική Δημοκρατία, Υπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου. (2020, 17 Μαρτίου). Μέτρα προστασίας από τον κορωνοϊό στα Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης, στις δομές φιλοξενίας και στην Υπηρεσία Ασύλου.
UNHCR Greece. (2019, 24 Οκτωβρίου). Η Ύπατη Αρμοστεία καλεί την Ελλάδα να ενισχύσει τις εγγυήσεις για τους πρόσφυγες στο νομοσχέδιο για το άσυλο. Διαθέσιμο σε: https://www.unhcr.org/gr/13168-egyiseis_gia_tous_prosfyges_sto_nomoshedio.html
Ελληνική Κυβέρνηση. (2019, 20 Νοεμβρίου). Ενημέρωση Πολιτικών Συντακτών – Το Επιχειρησιακό Σχέδιο της Κυβέρνησης για την αντιμετώπιση του μεταναστευτικού. Διαθέσιμο σε: https://government.gov.gr/enimerosi-politikon-sintakton-to-epichirisiako-schedio-tis-kivernisis-gia-tin-antimetopisi-tou-metanasteftikou/
Κοινή Υπουργική Απόφαση Δ1 α/ΓΠ.οικ. 20030/2020 – ΦΕΚ 985/Β/22-3-2020. Διαθέσιμο σε: https://www.e-nomothesia.gr/kat-ygeia/astheneies/koine-upourgike-apophase-agpoik-20030-2020.html
Κοινή Υπουργική Απόφαση Δ1 α/Γ.Π.οικ. 31950/2021 – ΦΕΚ 2141/Β/22-5-2021. Διαθέσιμο σε: https://www.minedu.gov.gr/publications/docs2021/20210522_fek_2141.pdf
Νόμος 4636/2019 – ΦΕΚ 169/Α/1-11-2019 (Κωδικοποιημένος), Περί Διεθνούς Προστασίας και άλλες Διατάξεις. Διαθέσιμο σε: https://www.e-nomothesia.gr/kat-allodapoi/prosphuges-politiko-asulo/nomos-4636-2019-phek-169a-1-11-2019.html
Νόμος 3907/2011 – ΦΕΚ Α-7/26-1-2011 (Κωδικοποιημένος), Ίδρυση Υπηρεσίας Ασύλου και Υπηρεσίας Πρώτης Υποδοχής, προσαρμογή της ελληνικής νομοθεσίας προς τις διατάξεις της Οδηγίας 2008/115/ΕΚ. Διαθέσιμο σε: https://www.e-nomothesia.gr/kat-allodapoi/n-3907-2011.html
Newsbeast. (2020, 30 Ιανουαρίου). Ο νέος νόμος καταπατά θεμελιώδη δικαιώματα των αιτούντων/αιτουσών άσυλο. Διαθέσιμο σε: https://www.newsbeast.gr/greece/arthro/5956896/o-neos-nomos-katapata-themeliodi-dikaiomata-ton-aitoynton-aitoyson-asylo
Amnesty International. (2020, 4 May). GREECE: WORRYING LEGAL DEVELOPMENTS FOR ASYLUM-SEEKERS AND NGOS. Διαθέσιμο σε: https://www.amnesty.org/download/Documents/EUR2522592020ENGLISH.pdf
National Integration Evaluation Mechanism (NIEM). The new law on asylum in Greece. Διαθέσιμο σε: http://www.forintegration.eu/pl/about-the-project
Tsourdi, Lilian. (2021, 5 March). Greece’s Covid-19 Response: Not Beyond Reproach. Queen Mary University of London. Διαθέσιμο σε: https://www.qmul.ac.uk/law/news/responding-to-covid-19/items/greeces-covid-19-response-not-beyond-reproach.html
International Covenant on Civil and Political Rights. Διαθέσιμο σε: https://www.ohchr.org/en/professionalinterest/pages/ccpr.aspx
MacGregor, Marion. (2020, November 11). Greece: Plans to increase ‘safe country’ returns, reduce benefits for refugees. InfoMigrants. Διαθέσιμο σε: https://www.infomigrants.net/en/post/28386/greece-plans-to-increase-safe-country-returns-reduce-benefits-for-refugees
Hurst, Luke. (2019, November 20). Greece to replace overcrowded refugee camps with closed detention centres.Euronews. Διαθέσιμο σε: https://www.euronews.com/2019/11/20/greece-to-replace-overcrowded-refugee-camps-with-closed-detention-centres
Moore, Lisa. (2020, January 23). Greece closing its migrant camps: what will impact be? Euobserver. Διαθέσιμο σε: https://euobserver.com/migration/147227
Panayotatos, Daphne. (2020, November 24). Blocked at Every Pass: How Greece’s Policy of Exclusion Harms Asylum Seekers and Refugees. Refugees International. Διαθέσιμο σε: https://www.refugeesinternational.org/reports/2020/11/20/blocked-at-every-pass-how-greeces-policy-of-exclusion-harms-asylum-seekers-and-refugees