Γράφει η Αγγελική Μαρτίνου
Στις ΗΠΑ, ο τρόπος διεξαγωγής των εκλογών για την ανάδειξη του εκάστοτε αμερικανού προέδρου είναι μοναδικός. Η εκλογή είναι σχεδόν άμεση, διότι υπάρχει ένα ad hoc σώμα εκλεκτόρων, ένα διαμεσολαβητικό δηλαδή όργανο που λειτουργεί επί τούτου, με σκοπό να επικυρώσει την λαϊκή ετυμηγορία. Ωστόσο, το πρόσφατο παράδειγμα της εκλογικής αναμέτρησης του Ντόναλντ Τραμπ και της Χίλαρι Κλίντον στις εκλογές του 2016, με τον νυν πρόεδρο Τραμπ να έρχεται δεύτερος στη λαϊκή ψήφο, έχοντας κερδίσει τις κρίσιμες πολιτείες, έχει αναγεννήσει τη συζήτηση για την πραγματική και ουσιαστική αξία του θεσμού του εκλεκτορικού κολεγίου.
Πρώτα είναι σημαντικό να εξετασθεί πως προέκυψε το εκλεκτορικό κολέγιο. Κατά βάση αποτέλεσε τον συμβιβασμό των Φεντεραλιστών και των Ρεπουμπλικάνων. Για τους μεν επιθυμητή ήταν η άμεση λαϊκή εκλογή του προέδρου, για τους δε σημασία είχε η αυτονομία της πολιτείας. Τον 18ο αιώνα εξέλειπαν η επικοινωνιακή στρατηγική και οι καμπάνιες για την προώθηση των πολιτικών προσώπων, γι’ αυτό και ήταν ευκολότερη η ανάδειξη προσωπικοτήτων σε τοπικό επίπεδο, δηλαδή ατόμων με τα οποία ήταν περισσότερο εξοικειωμένη η κοινωνία της εκάστοτε πολιτείας. Μάλιστα, το εκλεκτορικό εκλογικό σύστημα συνέφερε τις μικρότερες πολιτείες αφού ενισχύετο η πολιτική τους δύναμη.
Στις 538 εκλεκτορικές ψήφους που προβλέπονται, απαραίτητες για την ανάδειξη του Αμερικανού προέδρου είναι είτε η συγκέντρωση των μισών από αυτές, ή 270. Ήδη από τα τέλη του 18ου αιώνα, όταν θεσμοθετείτο το σώμα αυτό, κρίθηκε σημαντική η προστασία των μικρότερων πολιτειών. Γι’ αυτό και ορίστηκαν ως ελάχιστος αριθμός εκλεκτορικών ψήφων οι τρεις ψήφοι, όσο μικρός και αν είναι ο πληθυσμός. Ο υποψήφιος που κερδίζει όλες τις λαϊκές ψήφους σε κάθε πολιτεία – εκτός του Μέιν και της Νεμπράσκα – αυτομάτως κερδίζει και όλες τις ψήφους που αναλογούν στους εκλέκτορες της πολιτείας. Είναι δυνατό να ισχυριστούμε πως ακριβώς λόγω της ύπαρξης του εκλεκτορικού κολεγίου και της αρχής του winner-take-all, ο δικομματισμός στις ΗΠΑ δεν κλονίστηκε.
Η διαδικασία επιλογής των εκλεκτόρων είναι κατά κύριο λόγο ελεγχόμενη από τα κόμματα και υπάρχουν διαφοροποιήσεις από πολιτεία σε πολιτεία. Αναφορικά με τον ρόλο των εκλεκτόρων, αυτοί προδεσμεύονται για την ψήφο που πρόκειται να δώσουν – ο περιορισμός της ελευθερίας ψήφου τους αποτελεί μία πρακτική που ενώ δεν επιβάλλεται ξεκάθαρα από το Σύνταγμα, εντούτοις έχει καθιερωθεί σε βαθμό που θεωρείται δεδομένη, γι’ αυτό και οι εκλέκτορες ψηφίζουν όπως έχουν ορκιστεί. Έτσι, την ημέρα των εκλογών, η ψήφος των πολιτών στους εκλέκτορες της πολιτείας ισοδυναμεί με την επιλογή συγκεκριμένου προεδρικού υποψηφίου.
Δεν είναι η πρώτη φορά που αμφισβητείται η χρησιμότητα και η αξιοπιστία αυτού του εκλογικού θεσμού. Στις εκλογές του 2000 ο Μπους τελικά κέρδισε τον Αλ Γκορ, παρόλο που ο δεύτερος είχε περισσότερες λαϊκές ψήφους. Δημοσκόπηση του 2000 έδειξε πως το 63% των Αμερικανών επιθυμούσε την άμεση ανάδειξη του προέδρου της χώρας. Πώς εξηγείται όμως αυτή η νίκη; Ακριβώς βάσει της αρχής του winner-take-all, που ισχύει στις 48 πολιτείες των ΗΠΑ, ένας υποψήφιος με τουλάχιστον 270 εκλεκτορικές ψήφους έχει τη δυνατότητα να κερδίσει το προεδρικό αξίωμα, χωρίς απαραίτητα να έχει συγκεντρώσει τη πλειοψηφία των λαϊκών ψήφων.
Μετά τις εκλογές του 2016, το Δημοκρατικό Κόμμα εξέφρασε εντονότερα την αποδοκιμασία του ως προς την λειτουργία του Εκλεκτορικού Κολεγίου. Μάλιστα, με την επικείμενη κούρσα για τις εκλογές του 2020, Δημοκρατικοί υποψήφιοι όπως ο Μπέρνι Σάντερς και η Ελίζαμπεθ Γουόρεν έχουν δηλώσει την αντίθεσή τους στην ύπαρξη του θεσμού. Σε μετρήσεις της Gallup την άνοιξη του 2019 έγινε φανερό πως πράγματι απασχολεί τους αμερικανούς το γεγονός πως νικητής μπορεί να προκύψει χωρίς να έχει κερδίσει τη λαϊκή ψήφο: 55% των αμερικανών ερωτηθέντων δήλωσε υπέρ της τροποποίησης του Αμερικανικού Συντάγματος ώστε η λαϊκή ψήφος να καθορίζει τον νέο Αμερικανό πρόεδρο. Παράλληλα, όμως, η «θυσία» της πολιτειακής ψήφου στον βωμό της συνολικής, εθνικής λαϊκής βούλησης σημαίνει πως παραβλέπονται πολλοί ψήφοι διαφορετικού προσανατολισμού – γι’αυτό και 53% των αμερικανών είναι κατά αλλαγών εντός των πολιτειών προς εξυπηρέτηση του παραπάνω σκοπού.
Για τους υπέρμαχους της κατάργησης του Εκλεκτορικού Κολεγίου, το υπάρχον σύστημα δεν εξασφαλίζει ορθή εθνική αντιπροσώπευση αλλά παραβιάζει την αρχή one person-one vote. Ταυτόχρονα, πρόβλημα προκύπτει με τις πιο ανταγωνιστικές πολιτείες (battleground states), στις οποίες και εστιάζουν οι υποψήφιοι και στη διάρκεια της εκστρατείας τους μάχονται περισσότερο για αυτές, παραβλέποντας τις υπόλοιπες. Η άλλη όψη του νομίσματος είναι η εξής: η άμεση εκλογή του προέδρου θα σήμαινε την διεξαγωγή επιπρόσθετης εκλογικής αναμέτρησης – ένα νέο γύρο εκλογών (runoff elections), σε ενδεχόμενη αδυναμίας συγκέντρωσης πλειοψηφίας από κάποιον υποψήφιο. Στην πραγματικότητα, η απουσία του εκλεκτορικού κολεγίου θα συνεπάγετο την άνοδο των τρίτων κομμάτων, και άρα μια πολύ διαφορετική αμερικανική πολιτική σκηνή.
Τελικά, το Εκλεκτορικό Κολέγιο αποτελεί έναν θεσμό βαθιά χαραγμένο στην αμερικανική πολιτική παράδοση και κουλτούρα, που δύσκολα μπορεί να πάψει να υφίσταται. Η ανάδειξη του προέδρου μέσω άμεσης εκλογής φέρει κινδύνους, καθώς η μη συγκέντρωση πλειοψηφίας συνεπάγεται είτε επιπλέον εκλογές είτε η τελική απόφαση να παρθεί από τη Βουλή των Αντιπροσώπων. Παρόλα αυτά, οι τάσεις αμφισβήτησής του αποδεικνύουν την κοινωνική αντίθεση και αγανάκτηση που επικρατεί, και ενδεχομένως υποδηλώνουν την ανάγκη αναδιάρθρωσης και εκσυγχρονισμού της αμερικανικής εκλογικής διαδικασίας, με σεβασμό παράλληλα στην παραδοσιακή πρακτική.
Πηγές:
James Q. Wilson, John J. Dilulio, Jr., Meena Bose, The essentials of American Government: Institutions and Policies, 2011 Cengage Learning
Διαμαντόπουλος, Το πολιτικό σύστημα των ΗΠΑ: ένας ιδιόρρυθμος δικομματισμός, Θανάσης Διαμαντόπουλος, 2012, Αθήνα, Εκδόσεις Πατάκη,
Thanassis Diamantopoulos, Les systemes electoraux aux presidentielles et aux legislatives, 2004, Editions de l’Universite de Bruxelles, Chapitre II, L’election quasi directe (Etats-Unis)
Θανάσης Διαμαντόπουλος, Εκλογικά συστήματα : θεωρία και πρακτικές εφαρμογές: ανάδειξη κοινοβουλίων και προέδρων δημοκρατίας, 2008, Αθήνα, Εκδόσεις Πατάκη
National Archives and Records Administration, U.S. Electoral College: https://www.archives.gov/federal-register/electoral-college/electors.html
George C. Edwards III, Opinion: The biggest argument for keeping the Electoral College relies on a myth, MarketWatch, 26 Οκτωβρίου 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.marketwatch.com/story/the-biggest-argument-for-keeping-the-electoral-college-relies-on-a-myth-2019-09-10
The New York Times Editorial Board, (Opinion) Fix the Electoral College or Scrap it, New York Times, 30 Αυγούστου 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.nytimes.com/2019/08/30/opinion/electoral-college.html
Corrie Goldman, Why do we still let the Electoral College pick our president?, Stanford News, , 20 Αυγούστου 2012. Διαθέσιμο σε: https://news.stanford.edu/2012/08/20/rakove-electoral-college-082012/
Jeffrey M. Jones, Americans split on Proposals for Popular Vote, Gallup, 14 Μαΐου 2019. Διαθέσιμο σε: https://news.gallup.com/poll/257594/americans-split-proposals-popular-vote.aspx