Γράφει η Όλγα Τσουκαλά
Εξ ορισμού οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, ή όπως άλλως είναι γνωστές ως «Πράσινη Ενέργεια», είναι εκείνες οι μορφές ενέργειας που πηγάζουν από το περιβάλλον και χρησιμοποιούνται προς όφελος του χωρίς να το επιβαρύνουν με ρύπους και ενεργειακά απόβλητα. Συγκεκριμένα, οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας (εφεξής ΑΠΕ) είναι εκείνες που ανανεώνονται ποσοτικώς από μόνες τους στο περιβάλλον με φυσικό τρόπο. Οι ΑΠΕ αποτελούν το μέλλον της ενεργειακής πολιτικής της διεθνούς κοινότητας, διότι το περιβάλλον στο οποίο δραστηριοποιείται απαιτείται να είναι βιώσιμο, ώστε να αποτελεί ασφαλές σπίτι για τις μελλοντικές γενεές .
Όσον αφορά στην κατηγοριοποίηση των ΑΠΕ, διακρίνουμε δύο ειδών μορφές. Αφενός, έχουμε τις ελεγχόμενες που μπορούν να μετρηθούν και να προβλεφθεί η διαθεσιμότητα των πόρων τους. Σε αυτή την κατηγορία γίνεται λόγος για την υδροηλεκτρική ενέργεια, που πηγάζει από το ύδωρ και παράγει ενέργεια υπό τη μορφή ηλεκτρικής ύλης ή θερμότητας, καθώς επίσης στην ίδια κατηγορία συγκαταλέγεται και η ενέργεια που προέρχεται από πάσης φύσεως βιομάζα ή αλλιώς οργανική ύλη. Τόσο την υδροηλεκτρική όσο και τη βιομάζα μπορούμε να τις ελέγξουμε και να γνωρίζουμε πότε και πόσο θα διαρκέσουν οι διαθέσιμοι πόροι.
Στον αντίποδα, υπάρχουν μορφές ΑΠΕ οι οποίες δεν μπορούν να μετρηθούν ώστε να μπορεί να υπάρχει σχετική πρόβλεψη της διαθεσιμότητα τους καθώς επίσης και της μελλοντικής τους ποσότητας στο περιβάλλον μας. Σε αυτή την κατηγορία εντάσσονται η ηλιακή και η αιολική ενέργεια. Είναι εύληπτο πως καθίσταται σχεδόν αδύνατο να γνωρίζει κανείς πότε ακριβώς και πόσο ήλιο ή αέρα διαθέτει την συγκεκριμένη περίοδο μια χώρα ώστε μετα βεβαιότητος να γνωρίζουμε την διαθεσιμότητα της προκείμενης πηγής ενέργειας σε μια χωρική επικράτεια. Επιπροσθέτως, στις περιπτώσεις που οι ΑΠΕ αγγίξουν ένα επίπεδο υψηλότερο των 100 βαθμών Κελσίου, είναι σύνηθες να παράγουν εκτός από ηλεκτρική ενέργεια και θερμότητα, η οποία γίνεται αντιληπτή μέσω της δημιουργίας ατμών, χρήσιμων για τις γεννήτριες.
Σκιαγραφώντας τις ΑΠΕ προκύπτουν ορισμένες μορφές οι οποίες έχουν τη δική τους ιδιαίτερη και δυναμική παρουσία στο μέλλον της ενέργειας.
- Αιολική Ενέργεια
Η αιολική ενέργεια που λαμβάνουμε από τον αέρα μετατρέπεται σε κινητική και χρησιμοποιείται στην μηχανική αλλά και στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Η ενέργεια αυτή διακρίνεται σε onshore και offshore. Η παραγωγή αέρα είναι ισχυρότερη στις offshore εγκαταστάσεις ανεμογεννητριών διότι εκεί ο αέρας είναι πιο ισχυρός από την ξηρά (onshore). Μια χώρα προκειμένου να επωφεληθεί από την αιολική ενέργεια χρειάζεται να εγκαταστήσει ανεμογεννήτριες εντός των χωρικών της συνόρων, είτε χερσαίων είτε θαλάσσιων. Όσο μεγαλύτερο το ύψος μιας ανεμογεννήτριας, τόσο ισχυρότερη είναι η παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας, διότι η ένταση του αέρα αυξάνεται όσο πλησιάζουμε τα ανώτερα στρώματα της ατμόσφαιρας. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η βόρεια ακτογραμμή της Ευρώπης και ειδικά η Δανία, που έχει αναπτύξει ισχυρή θέση στην εκμετάλλευση της αιολικής ενέργειας λόγω της γεωγραφικής της θέσης. Αληθεύει, επίσης, πως το κόστος εγκατάστασης μιας ανεμογεννήτριας είναι αρκετά ανταγωνιστικό ειδικά σε χώρες που είναι παράκτιες και έχουν πρόσβαση στη θάλασσα και στον offshore αέρα.
2.Υδροηλεκτρική ενέργεια
Ήδη από τον 19ο αιώνα οπότε και εγκαταστάθηκαν οι πρώτες μονάδες παραγωγής υδροηλεκτρικής ενέργειας, ωριμάζει έως και σήμερα η πιο σημαντική και πλούσια σε διαθεσιμότητα μορφή ΑΠΕ. Η δυναμική ισχύς του νερού έχει την ικανότητα να δημιουργεί άμεσα ενέργεια, είτε υπό τη μορφή ηλεκτρικής, είτε υπό τη μορφή θερμότητας. Αναφορικά με την υδροηλεκτρική ενέργεια εκείνη χαρακτηρίζεται εύστοχα από τον καθηγητή Giacomo Luciani ως ώριμη διότι ενυπάρχει στο περιβάλλον ως μορφή ΑΠΕ μεγαλύτερο χρονικό διάστημα από τις υπόλοιπες μορφές ΑΠΕ. Επι της ουσίας παράγεις όση ενέργεια επιθυμείς με μια απλή αυξομείωση της ποσότητας ροής ύδατος στις μονάδες.
Παράλληλα, το νερό μπορεί να παράγει ενέργεια μέσω της θερμότητας. Γίνεται λόγος, εν προκειμένω, για γεωθερμική ενέργεια. Η τελευταία παράγεται από θερμό νερό που εντοπίζεται κατά τόπους στον Πλανήτη, ιδίως σε περιοχές με έντονο ηφαιστειογενή χαρακτήρα. Γεωθερμική ενέργεια σε αυτές τις περιοχές παράγεται όταν οι τεκτονικές πλάκες μετακινούνται για λίγα εκατοστά, εκτοξεύοντας λάβα ή όταν το νερό αποστέλλεται σε μεγάλα βάθη κοντά στο πυρήνα της Γης, με αποτέλεσμα αυτό να υπερθερμανθεί, να εξατμιστεί και να επιστρέψει στην επιφάνεια της Γης με τη μορφή ατμού. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι οι θέρμες πηγές στην Ισλανδία, όπου παρά την έντονα χιονισμένη φύση με τις παγωμένες λίμνες, χάριν της γεωθερμικής ενέργειας, δημιουργούνται πηγές και λίμνες με θερμό νερό, δημιουργώντας ένα φυσικό θαύμα, προερχόμενο από την αντίθεση του θερμού και παγωμένου τοπίου.
3.Ηλιακή Ενέργεια
Ο Ήλιος αποτελεί την κύρια πηγή ενέργειας της Γης αφού συμμετέχει σε κάθε πτυχή της ζωής στη Γης. Από τον κύκλο του άνθρακα έως την αναπαραγωγή της χλωρίδας, της πανίδας, την δημιουργία ηλιοστασίων, τον διαχωρισμό των εποχών, την ανατολή, την δύση, την έκλειψη. Δεν νοείται η Γη χωρίς τον Ήλιο. Ως εκ τούτου αποτελεί ανερχόμενη και διαρκώς αναπτυσσόμενη μορφή ΑΠΕ. Βασικό μειονέκτημα της ηλιακής ενέργειας είναι η μεταβλητότητα της διαθεσιμότητάς της, ειδικά σε περιοχές με έντονη νυχτερινή περίοδο.
Παρόλη την ως άνω δυστοκία, έχουν υιοθετηθεί 3 μέθοδοι συλλογής ηλιακής ενέργειας ώστε η εκάστοτε ηλιόλουστη χώρα να εκμεταλλεύεται τον Ήλιο της. Πρωτίστως, η πιο συνηθισμένη μορφή συσσώρευσης ηλιακής ενέργειας είναι οι ηλιακοί θερμοσίφωνες που μπορούν να τοποθετηθούν στις οικίες, ώστε κάθε πολίτης να συνεισφέρει στη βιώσιμη ενέργεια. Αυτό συμβαίνει στην Ελλάδα, το Ισραήλ και στα Μεσογειακές χώρες εν γένει. Τοποθετώντας μαύρα κουτιά στις οροφές τους οι πολίτες μια χώρας συλλέγουν ηλιακή ενέργεια θερμαίνοντας το νερό που χρησιμοποιούν για οικιακή χρήση.
Επιπροσθέτως, καινοτομία στη συσσώρευση ηλιακής ενέργειας για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας σε εργοστάσια ή μονάδες συναφούς παραγωγής αποτελούν τα φωτοβολταϊκά συστήματα, καθώς επίσης και τα συστήματα συγκέντρωσης ηλιακής ενέργειας τα οποία τοποθετούνται σε μεγάλες εκτάσεις σε ηλιόλουστες περιοχές όπως τα φωτοβολταϊκά. Η βασική τους διαφορά έγκειται στο γεγονός ότι τα φωτοβολταικα είναι πάνελ που συλλέγουν καθόλη τη διάρκεια της ημέρας ενέργεια, αλλά κατά τη νυχτερινή περίοδο σταματούν, ενώ τα συγκεντρωτικά συστήματα ηλιακής ενέργειας λειτουργούν, είτε επίπεδα είτε παραβολικά, ως καθρέφτες της ηλιακής ενέργειας, την οποία συγκεντρώνουν σε ένα πύργο, όπου αυτή αποθηκεύεται σε υψηλές θερμοκρασίες, γεγονός που εξασφαλίζει την λειτουργία τους και μετα τη Δύση του Ηλίου. Οι εγκαταστάσεις αυτές εντοπίζονται κυρίως σε πολύμηνες ηλιόλουστες περιοχές και ερημικές εκτάσεις που δύνανται να τις υποστηρίξουν όπως συμβαίνει στη Μέση Ανατολή. Το μεγαλύτερο ήδη εγκατεστημένο σύστημα συγκεντρωτικής ηλιακής ενέργειας εντοπίζεται από το 2013 στο Ouarzazate του Μαρόκου.
4.Βιομάζα-Βιοκαύσιμη ύλη
Τέλος, μια καινοτόμα μορφή ΑΠΕ είναι η λεγομένη βιομάζα. Η Βιοκαύσιμη ύλη είναι η καύση οργανικών υλών και στοιχείων ώστε να παραχθεί ενέργεια. Παράδειγμα οργανική ύλης αποτελούν τα καμένα λάδια από τις αλυσίδες ταχυφαγείων, τα οποία συλλέγονται ώστε με την καύση αυτών να παράγεται ηλεκτρική ενέργεια η οποία μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε μονάδες ή ως καύσιμη ύλη στην κίνηση των οχημάτων. Πρωτοπόρα σε αυτή τη μορφή ΑΠΕ είναι η Βραζιλία, η οποία χρησιμοποιώντας τα ζαχαροκάλαμα παράγει αιθανόλη, η οποία χρησιμοποιείται ως καύσιμο και διανέμεται στα πρατήρια καυσίμων για χρήση αντί του φυσικού αερίου στα αστικά κέντρα, αποφεύγοντας σε μεγάλο βαθμό την ρύπανση του περιβάλλοντος. Συγκεκριμένα, η αιθανόλη ως υγρό καύσιμο που παράγεται από τα ζαχαροκάλαμα κοστίζει 70% φθηνότερα από τη καολίνη.
Ιδιαίτερα δυναμική είναι και η παρουσία του βιοντίζελ, το ντίζελ που παράγεται από την καύση οργανικών ελαίων, όπως το έλαιο της ελαιοκράμβης ή το φοινικέλαιο. Παρόλο που το biodiesel κοστίζει ακριβότερα από το συμβατικό diesel, αποτελεί δυναμική παρουσία στον χώρο των ΑΠΕ τόσο σε βιομηχανικό όσο και σε επίπεδο μετακίνησης.
Ολοκληρώνοντας την παρουσίαση των μορφών ΑΠΕ, παρατηρούμε πως ολοένα και περισσότερο αναδεικνύεται η τάση για βιώσιμη ενέργεια στον πλανήτη. Από το 2015-2040, οι ΑΠΕ εκτιμάται πως θα έχουν εισχωρήσει στη ενεργειακή αγορά σε ποσοστό 20%. Επιπλέον, η ιδιαίτερη σημασία των ΑΠΕ καταδεικνύεται και από την δημιουργία τον Απρίλιο 2008 στο Βερολίνο της ειδικής Διεθνούς Υπηρεσίας για την Ανανεώσιμη Ενέργεια (International Renewable Energy Agency- IRENA), η οποία στις αναλύσεις της έχει προβεί πρόσφατα, το 2018, στην υιοθέτηση 3 ενεργειακών σεναρίων με διαφορετικές εκτιμήσεις (New Policies, Current Policies, Sustainable Development Scenario) για το μέλλον και την παρουσία στην ενεργειακή αγορά των ΑΠΕ στη βιομηχανία, στην μετακίνηση καθώς και στην κατασκευή κτιρίων (βλ. παρακάτω τον σχετικό πίνακα).
Στόχος 7 Βιώσιμης Ανάπτυξης: Καθαρή Ενέργεια για Όλους
Όσα αναφέρθηκαν προηγουμένως αποκρυσταλλώνονται στην επιταγή της βιώσιμης ανάπτυξης που καταγράφεται στον Στόχο 7 της Agenda 2030 της για την Βιώσιμη Ανάπτυξή του πλανήτη. Η πρόσβαση στην ενέργεια είναι αναγκαία για όλους και σε όλους τους τομείς είτε πρόκειται για εργασία και παραγωγή τροφίμων είτε για την κλιματική αλλαγή. Στον απόηχο της τελευταίας συνδιάσκεψης του ΟΗΕ για την Ανάπτυξη, στο Ρίο ντε Τζανέιρο το 2012, γνωστή και ως Ριο+20, επαναπροσδιορίστηκε και ολοκληρώθηκε ο ορισμός της Βιώσιμης Ανάπτυξης με το έγγραφο της Συνδιάσκεψης (Rio + 20), “Το μέλλον που θέλουμε”. Σταχυολογώντας τους επιμέρους υπο-στόχους του Στόχου 7 προκύπτει πως τα ΗΕ έθεσαν ως προτεραιότητα την πρόσβαση όλων σε καθαρή ενέργεια, προσβάσιμη τόσο οικονομικά όσο και ποσοτικά. Αξίζει να σημειωθεί πως 800.000.000 άνθρωποι αδυνατούν να έχουν πρόσβαση στον ηλεκτρισμό και στην ενέργεια που απαιτείται για οικιακή χρήση. Παρόλα αυτά, τα ΗΕ και τα επιμέρους όργανα του (λ.χ. IRENA) καταβάλουν κάθε δυνατή προσπάθεια, ώστε κάθε φορά αυτος ο αριθμός να αλλάζει προς το έλασσον.
Αξίζει να σημειωθεί πως η καθαρή ενέργεια δεν αποτελεί δεδομένο για κάθε χώρα. Σε αυτό το συμπέρασμα μας οδηγεί το εργαλείο του Παγκόσμιου Συμβουλίου Ενέργειας ,το οποίο έχει θεσπίσει ένα Τρίλημμα Ενέργειας, με 3 κορυφές την Ενεργειακή Ασφάλεια – Ενεργειακή Ισότητα – Βιώσιμη Ενέργεια για το Περιβάλλον. Υπάρχουν χώρες, όπως η Ελβετία, η οποία μέσω του εργαλείου αυτού εφαρμόζει επιτυχημένη πολιτική και στις 3 περιπτώσεις, κατακτώντας την κορυφή με ποσοστό 85.8%, ενώ και χώρες όπως η Νιγηρία, που είναι στην τελευταία θέση με ποσοστό 30%, και αδυνατούν να παρέχουν σε όλους πρόσβαση στον ηλεκτρισμό για βασικές καθημερινές ανάγκες. Μια βιώσιμη ενεργειακή πολιτική πρέπει να επιδιώκει μια καθαρή ενέργεια, ισότιμα προσβάσιμη, παρέχοντας ασφάλεια στην διαθεσιμότητα των πόρων, με στραμμένη ματιά προς την προστασία του περιβάλλοντος από την κατασπατάληση των πόρων και την εκπομπή ρύπων όπως το διοξείδιο του άνθρακα (Co2).
Επομένως, ο Στόχος 7 δρα προς τη διασφάλιση, έως το 2030, καθολικής πρόσβασης σε οικονομικά προσιτές, αξιόπιστες και σύγχρονες υπηρεσίες ενέργειας και προς την αύξηση του ποσοστού των ΑΠΕ στο παγκόσμιο ενεργειακό μείγμα. Η ανάπτυξη διεθνούς συνεργασίας θα διαδραματίσει εξέχων ρόλο ώστε να διευκολύνει την πρόσβαση στην «καθαρή» έρευνα και ενεργειακή τεχνολογία, προωθώντας τις ανανεώσιμες μορφές ενέργειας, την ενεργειακή αποτελεσματικότητα καθώς και τις προηγμένες και «καθαρές» τεχνολογίες ορυκτών καυσίμων. Αποβλέπει, επίσης, στην προώθηση των επενδύσεων σε ενεργειακές υποδομές και στην καθαρότερη τεχνολογία της ενέργειας, όπως και στην επέκταση των υποδομών και την αναβάθμιση στην τεχνολογία ώστε να παρέχει σύγχρονες και βιώσιμες υπηρεσίες ενέργειας σε όλες τις αναπτυσσόμενες χώρες και ιδίως στις λιγότερο ανεπτυγμένες καθώς και στα μικρά αναπτυσσόμενα νησιωτικά και περίκλειστα κράτη σύμφωνα με τα αντίστοιχα προγράμματα στήριξής τους.
Πηγές
Βιβλιογραφία-Αρθρογραφία
Σαμιώτης Δ. Γ., Τσάλτας Γρ. «Διεθνής Προστασια Περιβαλλοντος» ,Τομος 1 «Διεθνεις Πολιτικες και Δικαιο του Περιβαλλοντος», Εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα 1990.
Γρηγορίου, Παναγιώτης Η. Η συνδιάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών (Rio de Janeiro) για το περιβάλλον και την ανάπτυξη «La conference des Nations Unies (Rio de Janeiro) pour l’ environnement et le developpement», νομική και θεσμική διάσταση: aspects juridiques et institutionnelles, εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 1993
Case Studies. Technical report, World Business Council of Sustainable Development, Genf, 2002.
World Commission on Environment and Development. “Our Common Future”, Oxford University Press, Oxford, 1987.
Ηλεκτρονικοί Ιστότοποι
IEA (2020), Clean Energy Innovation, IEA, Paris διαθέσιμο σε: https://www.iea.org/reports/clean-energy-innovation
Ελληνική Πλατφόρμα για την Ανάπτυξη διαθέσιμο σε;http://hellenicplatform.org/oi-17-stoxoi/
World Energy Trilemma toolkit διαθέσιμο σε: https://www.worldenergy.org/transition-toolkit/world-energy-trilemma-index
PROGRESS OF GOAL 7 IN 2019, Sustainable Development Goals, Knowledge Platform διαθέσιμο σε: https://sustainabledevelopment.un.org/sdg7
Goal 7: Affordable and clean energy, United Nations Development Programme, διαθέσιμο σε: https://www.undp.org/content/undp/en/home/sustainable-development-goals/goal-7-affordable-and-clean-energy.html
Tracking SDG 7: The Energy Progress Report (2020), International Renewable Energy Agency, May 2020, διαθέσιμο σε: https://www.irena.org/publications/2020/May/Tracking-SDG7-The-Energy-Progress-Report-2020
Renewable Energy Sources, Center for Renewable Energy Sources and Savings, διαθέσιμο σε: http://www.cres.gr/kape/energeia_politis/energeia_politis_eng.htm
BP Energy Outlook 2018, διαθέσιμο σε: https://www.bp.com/content/dam/bp/business-sites/en/global/corporate/pdfs/energy-economics/energy-outlook/bp-energy-outlook-2018.pdf
Glossary: Renewable energy sources, Eurostat, διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php/Glossary:Renewable_energy_sources
Geothermal energy, International Renewable Energy Agency, διαθέσιμο σε: https://www.irena.org/geothermal?fbclid=IwAR13i1g4H9hwO7LoaGLB0dmYLLe0OI8HxUItLoSgCbYcTIaBm89zsdIPNNU
David Roberts, These huge new wind turbines are a marvel. They’re also the future., vox.com, 20/5/2019 12:36 pm, διαθέσιμο σε: https://www.vox.com/energy-and-environment/2018/3/8/17084158/wind-turbine-power-energy-blades?fbclid=IwAR3SxKBifWwMFUa6GMvvSHOV8GJC-HxOgGLG-5xM9zs-OD8wFqRiJXW1Rco
Adam Vaughan and Samuel Gibbs, Ion age: why the future will be battery powered, The Guardian, 14/1/2019 7 pm GMT, διαθέσιμο σε: https://www.theguardian.com/news/2019/jan/14/on-the-charge-why-batteries-are-the-future-of-clean-energy?fbclid=IwAR0Ilq4isrwVqF6JZp5lkSIkZ1yGYQDw7OkvZyv9HDgT5OaZNAbpGf4_dVI
World Energy Outlook 2018, International Energy Agency, διαθέσιμο σε: https://www.iea.org/reports/world-energy-outlook-2018
Πηγή φωτογραφίας εξωφύλλου: Φωτογραφικό αρχείο της αναλύτριας Όλγας Τσουκαλά, Μάιος 2018.