Γράφει ο Ηρακλής Νατσιόπουλος
H Δυτική Σαχάρα, είναι μία περιοχή στην νοτιοδυτική Αφρική, που συνορεύει με το Μαρόκο, την Αλγερία και Μαυριτανία και βρέχεται από τον Ατλαντικό Ωκεανό στα δυτικά. Η επικράτεια της είναι 266.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα, το υπέδαφος της ιδιαίτερα πλούσιο σε ορυκτούς πόρους, ιδιαίτερα σε φωσφορικό, ενώ διαθέτει και πλούσιο αλιευτικό έδαφος.
Σήμερα ως ανεξάρτητη χώρα, έχει αναγνωριστεί από 84 χώρες, μολονότι οι 42 εξ αυτών έχουν αποσύρει την αναγνώριση ή έχουν διακόψει τις διπλωματικές σχέσεις. Το μεγαλύτερο μέρος της είναι υπό την κατοχή του Μαρόκου, ενώ το δυτικότερο 1/5 ελέγχεται από την οργάνωση Polisario Front, εθνικό-απελευθερωτικό κίνημα που αρχικά ξεκίνησε αγώνα κατά της Ισπανικής κυριαρχίας στην περιοχή και σήμερα μάχεται για την αυτοδιάθεση του λαού των Σαχράουι. Η αυτοδιάθεση αποτελεί ένα δικαίωμα των λαών, το οποίο η διεθνή κοινότητα έχει πολλές φόρες μνημονεύσει. Μόνο και μόνο για να εμποδίσουμε την λήθη, αναφέρουμε το άρθρο 73 του Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, σύμφωνα με το οποίο “Τα Μέλη των Ηνωμένων Εθνών, που έχουν ή αναλαμβάνουν την ευθύνη να διοικούν περιοχές που οι λαοί τους δεν έχουν ακόμη επιτύχει πλήρη αυτοδιοίκηση”[1], ενώ αρκετά ψηφίσματα της ΓΣ του ΟΗΕ κάνουν μνεία στο δικαίωμα της αυτοδιάθεσης. Ενδεικτικά, στο ψήφισμα 2621 του 1970 δηλώνεται πως η συνέχιση της αποικιοκρατίας συνιστά έγκλημα.
Για να κατανοήσουμε το ζήτημα βαθύτερα, είναι αναγκαίο να αναφερθούμε συνοπτικά στην διαδικασία από-αποικιοποίησης της Δυτικής Σαχάρας. Ως αποικίες, το Μαρόκο (πλην μιας περιοχής που ήταν Ισπανική αποικία), η Αλγερία και η Μαυριτανία ήταν Γαλλικές αποικίες, ενώ η Ισπανική, όπως λεγόταν τότε η Δυτική Σαχάρα, γνωστή ως Ισπανική Σαχάρα ήταν Ισπανική. Τα σύνορα μεταξύ των δύο αποικιοκρατικών δυνάμεων είχαν οριστεί σε τρεις συνθήκες (το 1902, 1904, 1912). Η Γαλλική αποικιοκρατία στο Μαρόκο έληξε το 1956 με την αποχώρηση των Γάλλων, ενώ δύο χρόνια αργότερα απέκτησε και τις υπό Ισπανική κυριαρχία περιοχές.Ωστόσο, η διαδικασία της από-αποικιοποίησης της Ισπανικής Σαχάρας είναι αρκετά περίπλοκη. Σημείο τομής αποτελεί το 1963 όταν η Δυτική Σαχάρα εγγράφεται στην λίστα του ΟΗΕ με τις μη-αυτοδιοικούμενες περιοχές του πλανήτη (NSGR). Το 1965 η ΓΣ με το ψήφισμα 2072 καλούσε την Ισπανία, ως διαχειρίστρια δύναμη της περιοχής, να προβεί στις απαραίτητες ενέργειες, ώστε να ελευθερωθεί η περιοχή από την αποικιοκρατία.
Η Ισπανία, ωστόσο, αγνοώντας τις συστάσεις των ΗΕ δεν προέβη σε καμία ενέργεια, παρά μόλις το 1974, όταν δήλωσε πως σκόπευε να διεξαγάγει δημοψήφισμα στις αρχές του 1974 για την ανεξαρτησία της περιοχής. Σε απάντηση αυτής της απόφασης, το Βασίλειο του Μαρόκου, δήλωσε πως δεν μπορούσε να δεχτεί ένα δημοψήφισμα το οποίο θα περιλάμβανε την επιλογή της ανεξαρτησίας. Η απάντηση αυτή υπαγορευόταν από την θεωρία “Greater Maroco”, σύμφωνα με την οποία η επικράτεια του Μαρόκου έπρεπε να διευρυνθεί, περιλαμβάνοντας, μεταξύ άλλων περιοχών, και την Ισπανική Σαχάρα. Η Μαυριτανία ήγειρε με την σειρά της την ίδια διεκδίκηση και μάλιστα κατέφυγε στο Διεθνές Δικαστήριο προβάλλοντας το ζήτημα της Δυτικής Σαχάρας ως μία διαφορά μεταξύ του Μαρόκου και της Μαυριτανίας.
Ωστόσο, η Ισπανία δεν δέχτηκε να διευθετηθεί νομικά η διαφορά. Τότε, το Μαρόκο και η Μαυριτανία παρουσίασαν το ζήτημα στη ΓΣ του ΟΗΕ το 1974 από την οποία υιοθετήθηκε το ψήφισμα 3292 σύμφωνα με το οποίο α) ζητούνταν η γνώμη του Διεθνούς Δικαστηρίου σχετικά με το προ-αποικιακό καθεστώς της Δυτικής Σαχάρας β) ζητήθηκε από την Ισπανία να αναβάλει την διεξαγωγή δημοψηφίσματος, ως ότου απαντήσει το Διεθνές Δικαστήριο και γ) αποφασίστηκε να σταλεί διεθνής αποστολή για την εξέταση της κατάστασης και των θέσεων των εμπλεκομένων μερών. Η αποστολή στην αναφορά της συμπέρανε πως η πλειοψηφία των γηγενών επιθυμούν την ανεξαρτησία και πως υποστηρίζουν την οργάνωση Polisario Front. Όσον αναφορά την γνωμοδότηση του δικαστηρίου, σε αντίθεση με τις προσδοκίες του Μαρόκου και της Μαυριτανίας, το δικαστήριο δεν βρήκε κανέναν δεσμό εδαφικής κυριαρχίας μεταξύ της Δυτικής Σαχάρας και των δύο χωρών αυτών. Ως εκ τούτου, έκρινε πως η διαδικασία της από-αποικιοιποίησης πρέπει να γίνει επί τη βάσει της αρχής της αυτοδιάθεσης και της βούλησης του λαού της περιοχής.
Ενώ θα ανέμενε κανείς η απόφαση του δικαστηρίου να επισπεύσει την διαδικασία από-αποικιοποίησης της Δυτικής Σαχάρας, οι πυκνές εξελίξεις που ακολούθησαν δημιούργησαν μία περίπλοκη και προβληματική κατάσταση που συνεχίζεται έως σήμερα. Το Μαρόκο επιτέθηκε στην Δυτική Σαχάρα και κατέλαβε το Βορειότερο τμήμα. Ακολούθησε μια πορεία 350.000 Μαροκινών πολιτών στις 6 Νοεμβρίου της ίδιας χρονιάς. Το Συμβούλιο Ασφαλείας αντέδρασε την ίδια μέρα ζητώντας την αποχώρηση των Μαροκινών δυνάμεων. Ωστόσο, ακολούθησε η γνωστή ως τριμερή συμφωνία της Μαδρίτης, η οποία προέβλεπε την τριμερή διοίκηση της περιοχής: το νότιο τμήμα δόθηκε στην Μαυριτανία, το βόρειο στο Μαρόκο, ενώ εξασφαλίστηκε η πρόσβαση της Ισπανίας σε πλουτοπαραγωγικές πηγές. Η Μαυριτανία εκκένωσε τα εδάφη που είχε καταλάβει το 1978, τα οποία προσάρτησε -παρανόμως – το Μαρόκο το 1979. Ο ΟΗΕ έλαβε γνώση της συμφωνίας, αλλά δεν αντέδρασε παρά μόνο υπογράμμισε το Δικαίωμα των Σαχράουι σε αυτοδιάθεση. Με ψήφισμα (34/37), η ΓΣ το 1979 έκρινε πως καμία κατοχή εδάφους που έγινε με την βία δεν θα αναγνωρίζεται και αναγνώρισε την κατοχή από το Μαρόκο. Το αποτέλεσμα ήταν οι Σαχράουι να εκτοπιστούν και να παραβιαστούν συστηματικά τα δικαιώματα τους.
Σε απάντηση των ενεργειών του Μαρόκου, η πολιτοφυλακή Polisario Fronto έκανε επιθέσεις σε φυλάκια του Μαρόκου στην Δυτική Σαχάρα. Για να ανακόψει αυτές τις επιθέσεις το Μαρόκο, κατασκεύασε ένα χωμάτινο τείχος, μήκους 2.000 χιλ. Η Αλγερία, από τότε έως σήμερα, στηρίζει διπλωματικά και σε ως ενός σημείου, στρατιωτικά την Δυτική Σαχάρα. Η κατάπαυση του πηρός έγινε μόλις το 1991, με επέμβαση του ΟΗΕ.
Σε διπλωματικό επίπεδο το ζήτημα πέρασε σε πολυμερές επίπεδο στα πλαίσια των ΗΕ και του Οργανισμού Αφρικανικής Ένωσης. Ένα σχέδιο που εκπόνησαν από κοινού, στα τέλη της δεκαετίας του 1980, ύστερα από την διαρκή του υπονόμευση από το Μαρόκο πετάχτηκε στον κάλαθο των αχρήστων. Έπειτα, τα ηνία των διαπραγματεύσεων ανέλαβε ο τότε ΥπΕξ των ΗΠΑ, Μπέικερ, ωστόσο, με την παραίτηση του, λόγω της απροθυμίας του Μαρόκου για συμβιβασμό και της έλλειψης βούλησης του ΟΗΕ να το υποχρεώσει να δεχτεί κάποια λύση, σταμάτησαν.
Με πρωτοβουλία του Μαρόκου, το 2007 κατατέθηκε σχέδιο το οποίο πρότεινε την δημιουργία αντιπροσωπευτικών σωμάτων, μέσω των οποίων οι Σαχράουι θα ελάμβαναν δημοκρατικά τις αποφάσεις για την περιοχής τους. Απορρίφθηκε όμως από το Polisario Frontum, καθώς παραβίαζε την αρχή της αυτοδιάθεσης. Το ίδιο εξάλλου είχε καταθέσει την προηγούμενη μέρα δικό του σχέδιο, σύμφωνα με το οποίο έπρεπε να διεξαχθεί δημοψήφισμα. Ο ΟΗΕ κάλεσε τα μέρη σε διαπραγματεύσεις, ενώ ως σήμερα έχουν διεξαχθεί αρκετοί γύροι διαπραγματεύσεων, χωρίς να έχει επιτευχθεί συμφωνία, κυρίως λόγω της άρνησης του Μαρόκου να δεχτεί την ανεξαρτησία της περιοχής.
Οι τελευταίες εξελίξεις είναι ιδιαίτερα κρίσιμες. H πολιτοφυλακή Polisario Front κήρυξε πόλεμο στο Μαρόκο στις 17 Νοεμβρίου του 2020, κατόπιν κλιμάκωσης της έντασης από το Μαρόκο, με αποστολή στρατευμάτων του τελευταίου που είχαν βρεθεί στη περιοχή Guerguerat, η οποία αποτελεί ουδέτερη ζώνη, με σκοπό να ελευθερώσουν πέρασμα που είχε αποκλειστεί από την πολιτοφυλακή και είναι κρίσιμο για τις συναλλαγές του Μαρόκου με την υποσαχάρια Αφρική.
Η παράνομη κατοχή εδάφους της Δυτικής Σαχάρας από το Μαρόκο καταδεικνύει ότι πολλές φορές τα συμφέροντα των κρατών υπερισχύουν έναντι του Διεθνούς Δικαίου. Η προσάρτηση έγινε με τη χρήση βίας, πρακτική που απαγορεύεται από των Χάρτη των ΗΕ. Επιπλέον, η περιοχή της Δυτική Σαχάρας είναι μια πηγή πλούσια σε ορυκτούς πόρου, τους οποίους εκμεταλλεύεται το Μαρόκο παραβιάζοντας την αρχή της μόνιμης κυριαρχίας επί των φυσικών πόρων, μία αρχή προέκταση του δικαιώματος στην αυτοδιάθεση η οποία επίσης παραβιάζεται. Επιπροσθέτως, οι Σαχράουι αναγνωρίζονται ως λαός που μάχεται απελευθερωτικό αγώνα. Ως εκ τούτου, ενεργοποιείται το Διεθνές Ανθρωπιστικό Δίκαιο στο σύνολο του, καθώς σύμφωνα με το κοινό άρθρο 2 των συμβάσεων της Γενεύης, οι εθνικοαπελευθερωτικοί αγώνες αναγνωρίζονται ως συρράξεις διεθνούς χαρακτήρα. Εν πάση περιπτώσει, οι εξελίξεις στο ζήτημα συνεχίζονται και το αποτέλεσμα δεν είναι δυνατόν να προδικαστεί.
Βιβλιογραφία
Angelillo Anna Lucia (2017). The approach of the EU towards the conflict of Western Sahara, Uninersita Ca’Fascari de Venezia. Διαθέσιμο σε http://157.138.7.91/bitstream/handle/10579/8953/988030-1191650.pdf?sequence=2
Dahir Abdi Latif (2020).Morocco Launches Military Operation in Western Sahara Buffer Zone, The New York Times. Διαθέσιμο σε https://www.nytimes.com/2020/11/13/world/middleeast/morocco–military–operation–western–sahara.html?searchResultPosition=2
Hoge Warren (2008). Morocco: Western Sahara Talks Resuming, The New York Times. Διαθέσιμο σεhttps://www.nytimes.com/2008/01/08/world/africa/08briefs-morocco.html?searchResultPosition=9
Manzanaro Sofia Sanchez (2020). Polisario Front declares war on Morocco over Western Sahara region, Euronews. Διαθέσιμο σε https://www.euronews.com/2020/11/17/sahrawi-arab-democratic-republic-declares-war-on-morocco-over-western-sahara-region
Omar Sidi M. (2008). The right to self-determination and the indigenous people of Western Sahara, Cambridge Review of International Affairs. Διαθέσιμο σε https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/09557570701828584
Sahara occidental : le Maroc à la manœuvre dans la zone tampon de Guerguerat, Le monde, 19/11/2020. Διαθέσιμο σε https://www.lemonde.fr/afrique/article/2020/11/19/sahara-occidental-le-maroc-a-la-man-uvre-dans-la-zone-tampon-de-guerguerat_6060336_3212.html
The Editors of Encyclopedia Britannica, Polisario Front: political and military organization, North Africa. Διαθέσιμο σε https://www.britannica.com/topic/Polisario-Front
[1] άρθρο 73, ΧαρτΗΕ