Διπλωματικοί ελιγμοί στην Ανατολική Μεσόγειο

Γράφει η Όλγα Τσουκαλά

 الدبلوماسية (προφ.: aldiblumasia) ή άλλως διπλωματία. Τη δεδομένη στιγμή, η λέξη διπλωματία, αποδιδόμενη είτε στην ελληνική είτε στην αραβική γλώσσα, αποτυπώνει με τον καλύτερο τρόπο τις εξελίξεις στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Λίγες μόλις ημέρες μετά την προκλητική εμφάνιση και επίσκεψη του Τούρκου Προέδρου, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, στα κατεχόμενα εδάφη του βόρειου τμήματος της Κύπρου, την οποία ακολούθησαν οι εξίσου προκλητικές εξαγγελίες περί ανοίγματος των Βαρωσίων, ήτοι του 3,5% των κατεχόμενων εδαφών, υπο τουρκική διοίκηση, η τριμερής σύνοδος της Ελλάδος, της Κύπρου και της Ιορδανίας αποτελεί διπλωματικής εμβέλειας γεγονός.

Στην Αθήνα, σήμερα, πραγματοποιείται η τρίτη κατά σειρά Τριμερής Σύνοδος Κορυφής της Ελλάδος, της Κύπρου και του Βασιλείου της Ιορδανίας σε επίπεδο αρχηγών κρατών. Στο Ζάππειο Μέγαρο θα συναντηθούν ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας, Κυριάκος Μητσοτάκης, ο Πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας, Νίκος Αναστασιάδης, και ο Βασιλιάς της Ιορδανίας, Abdullah II bin Al-Hussein. Προκειμένου να αντιληφθεί κανείς τη σημασία της παρούσης τριμερούς συνόδου, είναι απαραίτητο να εστιάσουμε σε ορισμένα σημεία των δύο προηγούμενων συνόδων μεταξύ των τριών κρατών καθώς και τον ρόλο, τον οποίο θα διαδραματίσει η παρούσα στον υπο ανάδυση αντιτουρκικό άξονα στην Ανατολική Μεσόγειο.

Προτού εκτεθούν τα επιμέρους σημαντικά γεγονότα των προηγούμενων συνόδων, αξίζει να τεθεί το πλαίσιο εντός του οποίου αναπτύχθηκαν οι εν λόγω πολυμερείς συνεργασίες των ανωτέρω κρατών. Πρωτεργάτης της διακρατικής συνεργασίας σε διμερές και πολυμερές περιφερειακό επίπεδο είναι το γνωστό East Med Gas Forum. Στους κόλπους του εν λόγω Forum γεννήθηκε ο επονομαζόμενος αντιτουρκικός άξονας. Αρχής γενομένης την 14^η Ιανουαρίου του έτους 2019, οι αντιπροσωπείες των κρατών της Ελλάδος, της Κύπρου, της Αιγύπτου, της Ιορδανίας, του Ισραήλ, της Ιταλίας κατέληξαν σε ένα κοινό όραμα συνεργασίας και διαλόγου στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου. Η Παλαιστινιακή Αρχή συμμετείχε στις διεργασίες της τρίτης συνόδου του Forum την 14^η Ιανουαρίου το έτος 2020. Συλλήβδην, τα προαναφερθέντα κράτη απεφάνθησαν για την αναγκαιότητα ύπαρξης ενός διεθνούς διακυβερνητικού οργανισμού, ο οποίος θα εδρεύει στο Κάιρο. Στην Διακήρυξη του Κάιρο (Cairo Declaration), η οποία αποτέλεσε το έργο της πρώτης συνόδου την 14.1.2019, τέθηκαν ορισμένοι κοινοί άξονες επί των οποίων συμφώνησαν τα κράτη στην πρώτη σύνοδο του Forum το έτος 2019 (Sukkarieh, 2021).

Πιο συγκεκριμένα, τέθηκαν 7 επιμέρους επιδιώξεις των συμμετεχόντων κρατών, οι οποίοι εστιάζουν κατά κύριο λόγο στην δημιουργία μίας αγοράς φυσικού αερίου, η οποία θα αποσκοπεί στην ασφάλεια προσφοράς και ζήτησης, την εξασφάλιση ενεργειακού αποθέματος διαμέσου της ανάπτυξης, την επιτάχυνση της διακρατικής συνεργασίας ιδίως μέσω του δομημένου διαλόγου για την πολιτική γύρω από το φυσικό αέριο. Ακολούθως, τα κράτη συμφώνησαν στην προώθηση του διεθνούς δικαίου, ως πεδίου ευρύτερης συνεργασίας και διαλόγου, στην υποστήριξη των κρατών παραγωγών αερίου διαμέσου της κατανάλωσης και της διαμετακόμισης. Τέλος, τα συμβαλλόμενα κράτη συμφώνησαν στην διαμόρφωση της εν γένει ενεργειακής πολιτικής του αερίου ενώ, παράλληλα, υπογράμμισαν την αναγκαιότητα για την περιβαλλοντική βιωσιμότητα των ενεργειών κατά την εξερεύνηση, παραγωγή και μεταφορά του αερίου (Sukkarieh, 2021).

Εύλογα, λοιπόν, γίνεται αντιληπτό ότι με την ανωτέρω Διακήρυξη, τα συμβαλλόμενα κράτη έθεσαν κοινούς στόχους συνεργασίας και διαλόγου στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου, η οποία πολλάκις έχει δεχτεί σωρεία προκλητικών ενεργειών από επίδοξους δράστες. Ο λόγος στρέφεται στον κύριο παίκτη στην σκακιέρα της Ανατολικής Μεσογείου, την Τουρκία. Με τις επαναλαμβανόμενες επισκέψεις στα οικόπεδα της ΑΟΖ της Κύπρου, υπό τον προσχηματικό μανδύα των ωκεανογραφικών και σεισμογραφικών ερευνών, τις διαρκείς παράνομες NAVTEX προς την Ελλάδα και την διπλωματική προσέγγιση κρατών με τα οποία έχουν ήδη συνηφθεί διμερείς συμφωνίες, όπως λ.χ. του κράτους του Ισραήλ, προκειμένου να ανατραπεί το ήδη υπάρχον status quo, η Τουρκία αποτέλεσε κινητήριο μοχλό για την περιφερειακή συσπείρωση των ανωτέρω κρατών υπό την ομπρέλα ενός νέου διεθνούς Forum πολιτικής και διαλόγου. Εν ολίγοις, κατά μία άποψη, με την οποία προσωπικά συμφωνώ, οι ανωτέρω ενέργειες αποτελούν μερικές προσπάθειες της εν γένει «επίθεσης γοητείας», την οποία επιχειρεί σε οικονομικό, διπλωματικό και αμυντικό επίπεδο να υλοποιήσει η Τουρκία με κύριους στόχους της τα κράτη του Ισραήλ, της Σαουδικής Αραβίας, της Αιγύπτου, των Η.Π.Α. καθώς και την ίδια την Ε.Ε.  (Plakoudas, 2021).

Κατόπιν τούτων, θεσπίστηκε το πλαίσιο συνεργασίας των ανωτέρω κρατών, τα οποία επεδίωξαν και επιδιώκουν συνεργασίες τόσο σε πολυμερές όσο και σε διμερές ή τριμερές επίπεδο. Μία εκ των τριμερών συνεργασιών, οι οποίες ενισχύθηκαν είναι εκείνη της Τριμερούς Συνόδου της Ελλάδος, της Κύπρου με το Βασίλειο της Ιορδανίας. Ήδη τον Ιανουάριο του έτους 2018, πραγματοποιήθηκε η πρώτη Σύνοδος Κορυφής των προαναφερθέντων κρατών στην Λευκωσία (16.1.2018). Στην παρούσα σύνοδο τα κράτη συμφώνησαν στην περαιτέρω συνεργασία τους στον τομέα των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας υπογράφοντας μνημόνιο συναντίληψης ενώ με ειδική συμφωνία πλαισίωσαν την μεταξύ τους συνεργασία σχετικά με την παράνομη εκμετάλλευση και εξαγωγή πολιτιστικών αγαθών. Την πρώτη σύνοδο ακολούθησε η υιοθέτηση κοινής διακηρύξεως (ΥΠΕΞ, 2018).

Έτι περεταίρω, το ήδη υφιστάμενο διπλωματικό κλίμα, το οποίο οικοδομήθηκε το έτος 2018, ήρθε να ενισχύσει και να υποστηρίξει η δεύτερη σε σειρά σύνοδος κορυφής των τριών κρατών, η οποία έλαβε χώρα τον Απρίλιο του έτους 2019 στο Αμμάν της Ιορδανίας. Ως αναφέρθηκε προηγουμένως, ήδη τον Ιανουάριο του έτους 2019, είχε υιοθετηθεί η Διακήρυξη του Κάιρο, την οποία υιοθέτησαν τα εν λόγω τρία κράτη. Οι κύριοι πυλώνες της συνόδου συνοψίστηκαν στους εξής τομείς: ασφάλεια, ενέργεια, τουρισμός, προσφυγικό-μεταναστευτικό και γεωργία. Συνακόλουθα, η ατζέντα της συνόδου αποτελείτο από επιμέρους συζητήσεις για τις εξελίξεις στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και της Μέσης Ανατολής, επίκεντρο των οποίων αποτέλεσε το Συριακό ζήτημα, το Κυπριακό καθώς και οι σχέσεις της Ε.Ε. με το βασίλειο της Ιορδανίας. Τέλος, συζητήθηκε η διμερής και τριμερής οικονομική συνεργασία, η οποία αφορά κυρίως έργα ανοικοδόμησης στη Συρία και το Ιράκ, και η συνεργασία στους τομείς της εκπαίδευσης, των οπτικοακουστικών, του τουρισμού και της ενέργειας (Euronews, 2019).

Εν συνεχεία, την δεύτερη σύνοδο κορυφής ακολούθησε η τέταρτη σε σειρά σύνοδος των τριών κρατών σε επίπεδο υπουργών εξωτερικών. Πράγματι, την 8^η Δεκεμβρίου του έτους 2020, ο Έλληνας Υπουργός Εξωτερικών, Νίκος Δένδιας, μετέβη στο Αμμάν όπου μαζί με τους ομολόγους του, Νίκο Χριστοδουλίδη και Ayman Al Safadi, συζήτησαν σχετικώς με ορισμένα περιφερειακά ζητήματα, μεταξύ των οποίων η κατάσταση στη Λιβύη, τη Συρία, η ειρηνευτική διαδικασία στη Μέση Ανατολή, το μεταναστευτικό, οι εξελίξεις την Ανατολική Μεσόγειο και το Κυπριακό (ΥΠΕΞ, 2020).

Σταδιακά, λοιπόν, ερχόμαστε στο τρέχον έτος ώστε να διαπιστωθεί μετά βεβαιότητος η αδιάκοπη διπλωματική κούρσα της Ελλάδας και της Κύπρου με έναν ισχυρό παίκτη της Μέσης Ανατολής, το Βασίλειο της Ιορδανίας. Εκτός του αντιτουρκικού αισθήματος των τριών κρατών, μεταξύ των λαών και της πολιτικής ηγεσίας διαπιστώθηκαν στις ανωτέρω συνόδους, σε επίπεδο τόσο αρχηγών κρατών όσο και υπουργών εξωτερικών, κοινές επιδιώξεις αλλά και άξονες συνεργασίας και διαλόγου σε καίριους τομείς. Ομολογουμένως, το East Med Gas Forum έδωσε ισχυρή ώθηση στις ήδη υφιστάμενες συνεργασίες καθώς επίσης έθεσε τις προδιαγραφές ώστε να δημιουργηθούν νέες συνεργασίες.

Λίγους μήνες πριν τη σημερινή σύνοδο κορυφής σε επίπεδο αρχηγών κρατών, την 5^η Απριλίου τ.ε., ο Τούρκος Πρόεδρος, Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ήρθε σε τηλεφωνική επικοινωνία με τον Βασιλιά της Ιορδανίας, Abdullah II, συζητώντας τις σχέσεις Ιορδανίας-Τουρκίας και επιμέρους περιφερειακά ζητήματα σύμφωνα με τουρκικές κυβερνητικές πηγές πληροφόρησης (Hurriyet, 2021). Σημειώνεται δε, ότι το έτος 2019 η Τουρκία, διαμέσου της επίσκεψης του Τούρκου Υπουργού Εξωτερικών, Mevlut Cavusoglu, με τον ομόλογο του, Ayman Safadi, στο Αμμάν, επιχείρησε να αναθερμάνει τις διπλωματικές σχέσεις της με το Βασίλειο της Ιορδανίας (Reuters, 2019). Σημαντική τομή στις διπλωματικές σχέσεις της Ιορδανίας με την Τουρκία αποτελεί η πρόσφατη απόφαση του Ακυρωτικού Δικαστηρίου της Ιορδανίας σύμφωνα με την οποία, η Μουσουλμανική Αδελφότητα «διαλύεται από το νόμο και δεν έχει πλέον νομικό καθεστώς επειδή δεν διόρθωσε το καθεστώς της, ώστε να είναι σύμφωνο με τους νόμους της Ιορδανίας» (Arab Weekly, 2020).

Με την ανωτέρω απόφαση το Βασίλειο της Ιορδανίας έστρεψε την εξωτερική πολιτική του προς τα κράτη των Η.Α.Ε., της Αιγύπτου και του Βασιλείου της Σαουδικής Αραβίας σε μία φανερή απομάκρυνση από τους Αδελφούς Μουσουλμάνους και τους υποστηρικτές αυτών. Σε αδρές γραμμές, η Ιορδανία στο εσωτερικό της τρέφει μία αποστροφή προς την Τουρκία λόγω του γεγονότος ότι η τελευταία υποστηρίζει την Μουσουλμανική Αδελφότητα. Η μόνη χώρα που τείνει προς το μέρος και συμφωνεί με την Τουρκία είναι το Κατάρ λόγω της υποστήριξης που δείχνει εμφανώς η Ντόχα προς την Αδελφότητα, τη Χαμάς και το Ikhwan στην Αίγυπτο. Στον αντίποδα η Τουρκία αποτελεί χρόνιο εχθρό των Η.Α.Ε.. Συγκεκριμένα, δια στόματος του συμβούλου του Ερντογάν, Yigit Bulut, τα Εμιράτα αποτελούν την «52^η Πολιτεία των Η.Π.Α.» (Cagaptay, 2021). Αξίζει να επισημανθεί ο διαμεσολαβητικός ρόλος του Βασιλείου της Ιορδανίας στις σχέσεις του Κατάρ-Τουρκίας καθώς αποτελεί εξισορροπητικό παίκτη στην ευμετάβλητη κατάσταση στην περιοχή της Μέσης Ανατολής, την οποία δημιούργησαν η Τουρκία και το Ιράν (Arab Weekly, 2021).

Ομοίως, οι σχέσεις της Κύπρου με το Ισραήλ, την Ελλάδα και την Αίγυπτο έχουν αναπτυχθεί προς το καλύτερο, ιδίως μετά την αποστροφή της Άγκυρας από αυτά. Απόρροια της αποστροφής τούτης, η ανάδυση ενός αντιτουρκικού άξονα ως αντίβαρο στην Άγκυρα. Η συνεργασία της Ελλάδος, της Αιγύπτου και του Ισραήλ με την Κύπρο υποστηρίζεται ότι κινείται στο πλαίσιο εξισορρόπησης της κατάστασης στην Ανατολική Μεσόγειο δεδομένης της τουρκικής προκλητικότητας στην περιοχή (Τζιάρρας, 2020). Μετά δε την απόφαση του Ακυρωτικού Δικαστηρίου της Ιορδανίας, η οποία εμφανώς ενέταξε το Βασίλειο στην κατεύθυνση του άξονος αυτού, επί της ουσίας προστίθεται ακόμη ένας σύμμαχος υπερ της Κύπρου και της Ελλάδος.

Παρατηρώντας την κυπριακή εξωτερική πολιτική είναι εύληπτη η τάση της προς τον νεοκλασικό ρεαλισμό, θεωρητική προσέγγιση η οποία ενδύει την ανάλυση της εξωτερικής πολιτικής της Κύπρου και στις διπλωματικές σχέσεις της στην Ανατολική Μεσόγειο (Tziarras, 2019). Δεδομένης της γεωγραφικής και γεωστρατηγικής θέσης της, η Ελλάδα αποτελεί φυσική γέφυρα για τη μεταφορά και την προώθηση του φυσικού αερίου από την Ανατολική Μεσόγειο προς την αγορά της Ευρώπης. Ως εκ τούτου, η διπλωματική κούρσα της Ελλάδος στην συγκεκριμένη περιοχή είναι παρούσα και ακμάζουσα. Έπειτα από τις ισχυρές διπλωματικές σχέσεις με την Αίγυπτο και το Ισραήλ, η Ελλάδα τοποθέτησε το Βασίλειο της Ιορδανίας στους επιθυμητούς διπλωματικούς εταίρους (Tsardanidis, 2019). Ολοκληρώνοντας, προς επίρρωση των ως άνω εκτεθειμένων γεγονότων, γίνεται σαφής η σημασία και η αναγκαιότητα της παρούσης συνόδου κορυφής, ως αναπόσπαστου μέρους της τριμερούς διπλωματικής κούρσας, της Ελλάδος, της Κύπρου και του Βασιλείου της Ιορδανίας στην διαρκώς μεταβαλλόμενη και διπλωματικά ελκυστική περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου._

Βιβλιογραφία-Πηγές

Έντυπη

Soner Cagaptay, Η αυτοκρατορία του Ερντογάν: Τουρκία και Μέση Ανατολή (εισαγωγή-επιμέλεια: Κώστας Υφαντής), εκδόσεις Ι. Σιδέρης, Αθήνα, 2021

Ζήνωνας Τζιάρρας, Διεθνής Πολιτική στην Ανατολική Μεσόγειο: Τουρκία, Κύπρος και Δίκτυα Συνεργασίας σε μία «Νέα» Υπο-Περιφέρεια, Ινστιτούτο Διεθνών Οικονομικών Σχέσεων, Σειρά: Διεθνής Πολιτική Οικονομία, εκδόσεις Παπαζήση, Αθήνα, 2020

Ζήνωνας Τζιάρρας/Νίκος Μούδουρος, Η Τουρκία στην Ανατολική Μεσόγειο- Ιδεολογικές Όψεις Εξωτερικής Πολιτικής, εκδόσεις Τουρίκη, Γέρακας, 2016

Άρθρα-Μελέτες-Αναλύσεις

Mona Sukkarieh, The East Mediterranean Gas Forum: Regional Cooperation Amid Conflicting Interests (Briefing), Natural Resource Governance Institute, February 2021 (Ανακτήθηκε την 23.7.2021), διαθέσιμο σε: https://resourcegovernance.org/analysis-tools/publications/east-mediterranean-gas-forum-regional-cooperation-amid-conflicting

Zenonas Tziarras (2019), Cyprus’s Foreign Policy in the eastern Mediterranean and the Trilateral Partnerships: A Neoclassical Realist Approach, The New Geopolitics of the Eastern Mediterranean: Trilateral Partnerships and Regional Security, Report 3/2019,p. 53-72, PRIO Cyprus Centre, April 2019 (Ανακτήθηκε την 26.7.2021), διαθέσιμο σε: https://www.researchgate.net/publication/332682736_The_New_Geopolitics_of_the_Eastern_Mediterranean_Trilateral_Partnerships_and_Regional_Security

Charalambos Tsardanidis (2019), Greece’s Changing Role in the Eastern Mediterranean, The New Geopolitics of the Eastern Mediterranean: Trilateral Partnerships and Regional Security, Report 3/2019, p. 73-93, PRIO Cyprus Centre, April 2019 (Ανακτήθηκε την 26.7.2021), διαθέσιμο σε: https://www.researchgate.net/publication/332682736_The_New_Geopolitics_of_the_Eastern_Mediterranean_Trilateral_Partnerships_and_Regional_Security

Ηλεκτρονικοί Ιστότοποι

Spyridon Plakoudas, What lies behind Turkey’s charm offensive, Gulf News, April 29, 2021 (Ανακτήθηκε την 26.7.2021), διαθέσιμο σε: https://gulfnews.com/opinion/op-eds/what-lies-behind-turkeys-charm-offensive-1.1619642235892

Anadolu Agency, President Erdoğan, Jordan’s king discuss relations over phone, Hurriyet Daily News, April 05, 2021 (Ανακτήθηκε την 26.7.2021), διαθέσιμο σε: https://www.hurriyetdailynews.com/president-erdogan-jordans-king-discuss-relations-over-phone-163704

Jordan’s neighbors, allies voice support for security developments, Daily Sabbah, April 04, 2021 (Ανακτήθηκε την 26.7.2021), διαθέσιμο σε: https://www.dailysabah.com/world/mid-east/jordans-neighbors-allies-voice-support-for-security-developments

Could Jordan play the role of regional mediator?, The Arab Weekly, February 11, 2021 (Ανακτήθηκε την 26.7.2021), διαθέσιμο σε: https://thearabweekly.com/could-jordan-play-role-regional-mediator

Δήλωση Υπουργού Εξωτερικών Νίκου Δένδια μετά την τριμερή Σύνοδο Υπουργών Εξωτερικών Ελλάδας – Κύπρου – Ιορδανίας (Αμμάν, 08.12.2020), Υπουργείο Εξωτερικών, Δεκέμβριος 8, 2020 (Ανακτήθηκε την 26.7.2021), διαθέσιμο σε: https://www.mfa.gr/epikairotita/proto-thema/delose-upourgou-exoterikon-nikou-dendia-meta-ten-trimere-sunodo-upourgon-exoterikon-elladas-kuprou-iordanias-amman-08122020.html

Jordan dissolves Muslim Brotherhood, moves closer to Saudi-UAE camp, The Arab Weekly, July 17, 2020 (Ανακτήθηκε την 26.7.2021), διαθέσιμο σε: https://thearabweekly.com/jordan-dissolves-muslim-brotherhood-moves-closer-saudi-uae-camp

Suleiman Al-Khalidi, Top Turkish officials visit Jordan in move to deepen ties: officials, Reuters, July 23, 2019 (Ανακτήθηκε την 26.7.2021), διαθέσιμο σε: https://www.reuters.com/article/us-turkey-jordan-ties-idUSKCN1UI2LZ

Δεύτερη Τριμερής Σύνοδος Ελλάδας- Κύπρου- Ιορδανίας, Euronews, Απρίλιος 14, 2019 (Ανακτήθηκε την 26.7.2021), διαθέσιμο σε: https://gr.euronews.com/2019/04/14/deuteri-trimeris-synodos-elladas-kyprou-iordanias

Πρώτη Τριμερής Σύνοδος Κορυφής Ελλάδας- Κύπρου – Ιορδανίας (Λευκωσία, 16.1.2018), Υπουργείο Εξωτερικών Η Ελλάδα στην Κύπρο, Ιανουάριος 16, 2018 (Ανακτήθηκε την 26.7.2021), διαθέσιμο σε:  https://www.mfa.gr/cyprus/presveia/news/prote-trimeres-sunodos-koruphes-elladas–kuprou-iordanias-leukosia-1612018.html

Πηγή φωτογραφίας

Cyprus, Greece and Jordan to step up cooperation, Kathimerini Cyprus, December 8, 2020 (Ανακτήθηκε την 26.7.2021), διαθέσιμο σε: https://knews.kathimerini.com.cy/en/news/cyprus-greece-and-jordan-to-step-up-cooperation