Γράφει η Σταυρίνα Χούσου
Με την πανδημία του COVID-19 να έχει «μεταλλάξει» την καθημερινότητα όλων διεθνώς, λογικό και επόμενο ήταν να σημειωθούν έντονες μεταβολές, ή έστω η εκδήλωση αυτών, και στην διεθνή πολιτική «σκακιέρα». Η «διπλωματία των εμβολίων», ο τρόπος διαχείρισης των αποθεμάτων των διαθέσιμων εμβολίων για την καταπολέμηση της πανδημίας από τα κράτη-παραγωγούς, αποτελεί το νέο μεγάλο «παιχνίδι», οι παίκτες του οποίου φανερώνουν πολλά για τις μελλοντικές στρατηγικές τους προθέσεις και διαθέσεις.
Αρχικά, οι Ηνωμένες Πολιτείες συνιστούν τον πιο ανορθόδοξο παίκτη. Έχοντας στο οπλοστάσιό τους κυρίως το εμβόλιο της Pfizer, της Moderna, και το πρόσφατα εγκεκριμένο της Jonshon&Jonshon, τα πιο φερέγγυα δηλαδή, σύμφωνα με δημοσκοπήσεις, και ευρέως αποδεκτά εμβόλια έως τώρα, θα περίμενε κανείς, ο «Θείος Σαμ» να έχει προβεί σε ηρωικές σωτήριες αποστολές διάσωσης των συμμάχων και φιλικά προσκείμενων κρατών. Τα φιλόδοξα σχέδια για ενίσχυση αδυνάτων, δεν φαίνονται να εντάσσονται στους σχεδιασμούς της αμερικανικής στρατηγικής, η οποία αρκείται σε αποσπασματικές κινήσεις καλής θελήσεως. Οι δε παραγγελίες ενώ συσσωρεύονται με ιλιγγιώδη ταχύτητα, θα δρομολογηθούν με βάση τα χρονοδιαγράμματα των Αμερικανικών εταιρειών παραγωγής. Η διανομή θα ακολουθήσει τη σειρά προτεραιότητας που έχει τεθεί, με τις ΗΠΑ πρώτες και τα υπόλοιπα κράτη να ακολουθούν.
Η Κίνα από την άλλη πλευρά δικαιολογεί τον χαρακτηρισμό «εργοστάσιο του κόσμου», μέσω της μεθοδικής και «συμφέρουσας» διαχείρισης της προμήθειας εμβολίων, καθώς ήδη από τα τέλη του προηγούμενου καλοκαιριού, η Κινεζική Κυβέρνηση διαχειρίζεται αριστοτεχνικά τον λεγόμενο «κρατικό καπιταλισμό». Αναλυτικότερα, η κυβέρνηση αξιοποιώντας τον ρόλο της τόσο ως διακρατικού διαμεσολαβητή, όσο και ως «ιδιοκτήτη» των εταιρειών παραγωγής εμβολίων, προωθεί στην διεθνή αγορά πρακτικά πακέτα, τα οποία περιλαμβάνουν μαζί με τις αγορασμένες δόσεις σχετικά φθηνών και άμεσα διαθέσιμων εμβολίων, σημαντικές εμπορικές και επενδυτικές συμφωνίες, αλλά και επιπλέον δωρεάν δόσεις.
Η δυναμική καμπάνια προώθησης όχι μόνο των εμβολίων της, αλλά και της προθυμίας της να «μοιραστεί την σωτήρια» με όλα τα έθνη που βρίσκονται σε ανάγκη, άρχισε με τηλεφωνικές επαφές του Προέδρου Xi με ηγέτες χωρών, όπως το Μαρόκο και η Σερβία, και συνέχισε με την επίσκεψη του Υπουργού Εξωτερικών σε εννέα κράτη της Αφρικής και Νοτιοανατολικής Ασίας, όπου συνάφθηκαν σημαντικές επενδυτικές συμφωνίες, μαζί βέβαια με τις ανάλογες παραγγελίες εμβολίων. Τα μέχρι τώρα εγκεκριμένα για εξαγωγές, κινεζικά εμβόλια Sinovac και Shinopharm, παρά τη διεθνή τους κακή φήμη ως προς την αποτελεσματικότητα, δύσκολα θα αποπεμφθούν από την πλειοψηφία των κρατών που στενάζουν κάτω από τις αυξανόμενες πιέσεις και απαιτούν άμεσες ανακουφίσεις.
Με την παραπάνω τακτική σε ισχύ, δεν αποτελεί έκπληξη το πώς η Κίνα έχει καταφέρει σημαντικές πωλήσεις έως τώρα, τόσο σε παραδοσιακά πολιτικούς της συμμάχους, όπως, λόγου χάρη, το Πακιστάν, όσο και με μελλοντικούς της εταίρους, όπως η Τουρκία, η οποία μάλιστα έλαβε ήδη πενήντα εκατομμύρια δόσεις. Μεταξύ άλλων, η Κίνα πέτυχε σημαντικές συμφωνίες με τη Χιλή, η οποία έλαβε ένα εκατομμύριο εμβόλια τον Ιανουάριο του 2021, μαζί με μισό εκατομμύριο δόσεις ως δώρο από το Πεκίνο, με τη Ζιμπάμπουε, η οποία πρόκειται να γίνει αποδέκτης σημαντικών επενδύσεων αλλά και μισού εκατομμυρίου δωρεάν δόσεων, με τις Φιλιππίνες οι οποίες δέχτηκαν μαζί με την παραγγελία των 25 εκατομμυρίων επιπλέον 112 δωρεάν, και με άλλες όπως η Βραζιλία και η Ινδονησία. Αξίζει να σημειωθεί πως με την παραλαβή των πρώτων δόσεων, ο Σέρβος πρόεδρος παρουσιάστηκε να φιλάει την Κινεζική σημαία, σε μία βαρυσήμαντη δημόσια χειρονομία.
Εν συνεχεία, η παρασκευή των εμβολίων αντιμετωπίστηκε από όλους τους επίδοξους παραγωγούς ως κούρσα προς ένα δυναμικό πλεονέκτημα διεθνούς βεληνεκούς, ωστόσο η Ρωσία, ούσα και η πρώτη που ενέκρινε εμβόλιο κατά του COVID, φάνηκε να λειτουργεί με ιδιάζοντα ζήλο, κάμπτοντας, σύμφωνα με εσωτερικές αλλά και διεθνείς ανησυχίες, και τα υγειονομικά πρωτόκολλα έγκρισης. Παρόλα αυτά το Sputnik V, απολαύει μιας σχετικής παγκόσμιας εμπιστοσύνης, τουλάχιστον σε αντιπαραβολή με τα κινεζικά εμβόλια. Το παραπάνω όνομα, παραπέμπει στη διαστημική ρωσική αποστολή “Sputnik” κατά τον Ψυχρό Πόλεμο και απηχεί ακριβώς τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται η Ρωσική κυβέρνηση το εν λόγω εμβόλιο. Μένει να δούμε, την πορεία των δύο νέων ρωσικών εμβολίων που βρίσκονται σε διαδικασία έγκρισης.
Η Ρωσική στρατηγική συμπίπτει αρκετά με την Κινεζική, τόσο όσον αφορά την προώθηση της εικόνας ενός αλληλέγγυου συμμάχου, όσο και σχετικά με τις τεχνικές κρατικού καπιταλισμού που επιλέγει, ωστόσο σημειώνονται τεχνικές κυρίως, παρά ουσιαστικές διαφορές μεταξύ τους. Παράδειγμα αυτού, αποτελεί η αποστολή 24 εκατομμυρίων δόσεων στο Μεξικό. Το τελευταίο, είχε αρχικά προτιμήσει το εμβόλιο της Pfizer, αλλά με τα αποθεματικά του να στερεύουν και το αργό επανα-στοκάρισμα του, ο Πρόεδρος Putin επενέβη την κατάλληλη τη στιγμή και εμφανίστηκε ως ηρωική φιγούρα για το Μεξικό. Σύμφωνα με Ρωσικές αρχές, έχουν γίνει σχεδόν 1,2 δισεκατομμύρια παραγγελίες, εάν και πιθανώς να επρόκειτο για υπερβολή του πραγματικού αριθμού των παραγγελιών. Ωστόσο, είναι γεγονός πως η Ρωσία προσεγγίζει αρκετά στενά τα κράτη του πρώην ανατολικού χώρου καθώς και τη Μοζαμβίκη, τη Νιγηρία και την Νότια Αφρική, ενώ το Ιράν αναμένει 400.000 δόσεις στα τέλη του Μαρτίου.
Αναφορικά με την Ευρωπαϊκή Ένωση, τα αποτελέσματα του σχεδιασμού εμβολιασμού είναι απογοητευτικά. Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Υγείας έχει εγκρίνει έως τώρα μόνο τα «δυτικά» εμβόλια, και έτσι όλα τα κράτη-μέλη βρίσκονται αντιμέτωπα με την καθυστέρηση των επόμενων δόσεων με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Ωστόσο, είναι ενδεικτικό πως η Γερμανίδα Καγκελάριος, έχει παρουσιάσει έντονο ενδιαφέρον για το εμβόλιο Sputnik, ενώ έχει δηλώσει την προθυμία της για εγκατάσταση μονάδων παραγωγής του εντός της Γερμανίας. Αυτό, προκάλεσε δικαιολογημένα αντιδράσεις από τους ευρωπαίους εταίρους, εφόσον η Γερμανία είχε προβάλει και σθεναρές αντιθέσεις προς την έγκριση του εμβολίου της AstraZeneca. Άλλη μία πηγή τριβής μεταξύ των εταίρων αποτέλεσε και η μονομερής απόφαση της Ουγγαρίας να εγκρίνει και να προβεί σε παραγγελίες του εμβολίου της Shinopharm, οι οποίες και παρελήφθησαν. Η Επιτροπή, έχει δηλώσει πως η Ουγγαρία θα συνεχίσει από δω και πέρα με δικό της ρίσκο αναφορικά με τα κινεζικά εμβόλια, εμφανώς οργισμένη με το συνήθη ταραχοποιό της ΕΕ.
Οι τιμές της κάλυψης του πληθυσμού σχετικά με τον εμβολιασμό, διαφέρουν τρομακτικά ανάμεσα στην προσφάτως αποχωρήσασα από την ΕΕ Βρετανία και την ΕΕ. Η Βρετανία παρουσιάζει κάλυψη ύψους 24%, ενώ η ΕΕ αγγίζει μόλις το 5%, γεγονός το οποίο προκαλεί αντιδράσεις και δυσπιστία προς τις ευρωπαϊκές αρχές. Δεν αποκλείεται, ωστόσο, να αντιστραφεί η κατάσταση, εάν τα ευρωπαϊκά εμβόλια των CureVax και Valvena εγκριθούν, όπως αναμένεται, και επιταχύνουν τους ρυθμούς εμβολιασμού.
Οι σχετικά καλοί ρυθμοί εμβολιασμού αλλά και οι διεθνείς παραγγελίες εμβολίων της AstraZeneca, καθιστούν τη Βρετανία σχετικά αισιόδοξη για την απόφαση του Brexit, παρά τη δεινή υγειονομική κατάσταση που αντιμετωπίζει, αλλά και τον βαρύ δημοσιονομικό αντίκτυπο, τόσο της πανδημίας όσο και της διαδικασίας μετάβασης της εκτός της ΕΕ. Με το εμβόλιο της AstraZeneca να έχει ξεκινήσει την διεθνή του πορεία, η Βρετανία ήδη βρήκε τρόπους να βελτιστοποιήσει την παραγωγή της, ώστε να αποφευχθούν οι καθυστερήσεις των αμερικανικών εμβολίων. Χρησιμοποιώντας την Ινδία ως εντολοδόχο, σε συνεργασία με το Ινστιτούτο Serutin, στοχεύει σε παραγωγή εμβολίων σε τεράστιες ποσότητες ώστε να καλύψει αποτελεσματικά τη ζήτηση.
Mε μία πρωτοφανώς δυναμική διπλωματική εκστρατεία η Ινδία έχει ξεκινήσει με έναν ιδιάζοντα τρόπο τις εξαγωγές του εγκεκριμένου εμβολίου της Covivax. Η “maitrι” των εμβολίων, η «φιλία» δηλαδή, στην ινδική γλώσσα, των εμβολίων αφορά στην απόφαση της Ινδικής κυβέρνησης να δωρίσει δόσεις εμβολίου σε κράτη που το έχουν ανάγκη. Η προσπάθεια αυτή, ξεκίνησε «Πρώτα από τη γειτονιά», με χώρες όπως το Μπαγκλαντές και η Ινδονησία, και συνεχίζει με χώρες της Λατινικής Αμερικής και Καραϊβικής κυρίως. Σύμφωνα με τον Ινδό Πρόεδρο, η ενέργεια της χώρας του αποσκοπεί στο να διασφαλιστεί η δίκαιη και ισότιμη διανομή των εμβολίων, σε όλα τα κράτη ανεξαρτήτως πλούτου. Ωστόσο, η ένταση των δωρεάν εξαγωγών συγκριτικά με την ταχύτητα των εγχώριων εμβολιασμών, έχουν προκαλέσει πληθώρες αντιδράσεις από σημαντική μερίδα του Ινδικού πληθυσμού.
Σημαντικό κομμάτι της Ινδικής στάσης αποτελεί η κοινή πρόταση με την Νότια Αφρική για άρση των περιορισμών των διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, ώστε όλα τα διαθέσιμα εμβόλια να μπορούν να παράγονται οπουδήποτε, με σκοπό την ισόρροπη κάλυψη της παγκόσμιας ζήτησης. Η πρόταση αυτή συνάντησε σθεναρή άρνηση από την ΕΕ, τις ΗΠΑ και τη Βρετανία, καθώς υποστήριξαν πως θα δημιουργούσε νομικό προηγούμενο που θα δυσχέραινε σημαντικά την κατοχύρωση της καινοτομίας. Ανεξαρτήτως ορθότητας, η παραπάνω κατάσταση έφερε κάποιες «δυνάμεις», και ιδιαίτερα την Ινδία, στο προσκήνιο ως «σωτήρες» και άλλες ως τους παραδοσιακούς «προνομιούχους ηγεμόνες».
Τα παραπάνω συνιστούν σημαντικές ενδείξεις για το εγγύς μέλλον. Αρχικά, διαγράφεται εμφανώς το τέλος της Κινεζικής μετριοπάθειας. Η Κίνα δείχνει τα τελευταία χρόνια πως όχι μόνο κατέχει ισχύ, αλλά είναι έτοιμη και να την αξιοποιήσει. Με την ισχύ της να έχει αυξηθεί σε κάθε διάστασή της, άδραξε την ευκαιρία να διαφοροποιηθεί από τους Δυτικούς και να βελτιώσει την διεθνή αμφισβητούμενη εικόνα της. Ιδιαίτερα με τις αντιδράσεις των δυτικών συμμάχων στην άρση των περιορισμών παραγωγής εμβολίων, η διπλωματική της ανάγκη αυτή, εξυπηρετήθηκε άψογα, ακόμη κι αν η Ινδία την ανταγωνίζεται επάξια στην προσπάθεια απόκτησης φίλα προσκείμενων κρατών μέσω της διπλωματίας των εμβολίων. Η Ρωσία ακολουθεί παρόμοια πολιτική με την Κινεζική, επικεντρωμένη σε συγκεκριμένες περιφέρειες που εξυπηρετούν τα συμφέροντά της, με την ένταση που αντέχει η κατά τα άλλα σαθρή ρωσική οικονομία.
Η Δύση, από την άλλη, παρά την απουσία κοινής στρατηγικής αξιολογείται ενιαία, ως κορυφαίος παραγωγός ποιοτικά, αλλά αποσυντονισμένος και πολιτικά χαμένος, παίκτης. Οι δυτικές κοινωνίες βρίσκονται σε αναβρασμό ανεξαρτήτως πανδημίας και οι κυβερνήσεις φαίνονται εστιασμένες όσο το δυνατόν περισσότερο στα εσωτερικά τους ζητήματα. Ενδέχεται όταν προχωρήσουν τα εμβολιαστικά προγράμματα να υπάρξει μεγαλύτερη εσωτερική συνοχή, ωστόσο η απουσία εξωστρέφειας, θα έχει κόστος τόσο για την διεθνή εικόνα της, όσο και για τις μελλοντικές κινήσεις των κρατών, τα οποία θα πρέπει να σχεδιάζουν τις μελλοντικές τους κινήσεις αξιολογώντας ποια συνεργασία έχει περισσότερα να προσφέρει.
Ωστόσο, μια ενδεχόμενη ανάκαμψη θα απαιτήσει χρόνο, τον οποίο οι «γίγαντες» της Ανατολής, θα εκμεταλλευτούν στο έπακρο, με το νέο αφήγημα του «καλοπροαίρετου γείτονα» σε πλήρη ισχύ και τις ηθικά αμφισβητήσιμες, αλλά πελώριες παραγωγικές τους δυνατότητες να αυξάνονται δραματικά, ιδιαίτερα στις κρίσιμες περιφέρειες της Αφρικής, της Λατινικής Αμερικής και Ανατολικής Ασίας. Μένει ο χρόνος να δείξει, αν όντως οδεύουμε προς μία «δύση της Δύσης», ή αν η εκτεταμένη αξιακή κρίση των κοινωνιών μας θα μπορέσει να ξεπεραστεί, δεδομένου του εδάφους που ολοένα και κερδίζουν, νέοι αναδυόμενοι πόλοι, όπως η Ινδία, αλλά και παλιοί γνώριμοι, όπως η Κίνα και η Ρωσία, με εκ διαμέτρου αντίθετες απόψεις για έννοιες όπως το «κράτος», ο «πολίτης» και η «ελευθερία».
Πηγές:
- A. Cook, S., 8 Ιανουαρίου 2021. America’s Vaccine Diplomacy Is AWOL in the Middle East. [online] Foreign Policy. Διαθέσιμο στο: https://foreignpolicy.com/2021/01/08/americas-vaccine-diplomacy-is-awol-in-the-middle-east/.
- Bloomberg, 26 Φεβρουαρίου, 2021. Covid-19 vaccine: India beats China at its own game in vaccine diplomacy battle | India News – Times of India. [online]. Διαθέσιμο στο: https://timesofindia.indiatimes.com/india/covid-19-india-beats-china-at-its-own-game-in-vaccine-diplomacy-battle/articleshow/81221190.cms.
- Centers for Disease Control and Prevention. 2021. Different COVID-19 Vaccines. [online] Διαθέσιμο στο: https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/vaccines/different-vaccines.html.
- Lozano, G., 11 Φεβρουαρίου 2021. Vaccine Diplomacy: A New Cold War. [online] Americas Quarterly. Διαθέσιμο στο: https://www.americasquarterly.org/article/vaccine-diplomacy-a-new-cold-war/.
- Miglani, S., 7 Φεβρουαρίου 2021. Vaccine diplomacy: India seeks to rival China with broad shipments. [online] MSN. Διαθέσιμο στο: https://www.msn.com/en-us/news/world/vaccine-diplomacy-india-seeks-to-rival-china-with-broad-shipments/ar-BB1dsZ2X.
- PTI, 2021. UN chief lauds India’s COVID-19 vaccine assistance to nations. [online] The Indian Express. Διαθέσιμο στο: https://indianexpress.com/article/india/un-chief-lauds-indias-covid-19-vaccine-assistance-to-nations-7166414/.
- Tan, Y., Ιανουάριος 2021. Covid: What do we know about China’s coronavirus vaccines?. [online] BBC News. Διαθέσιμο στο: https://www.bbc.com/news/world-asia-china-55212787.
- The Indian Express. 2021. UN chief lauds India’s COVID-19 vaccine assistance to nations. [online] Διαθέσιμο στο: https://indianexpress.com/article/india/un-chief-lauds-indias-covid-19-vaccine-assistance-to-nations-7166414/.
- Yu, C. Φεβρουάριος 2021. Power jab: the rise of vaccine diplomacy | The Spectator Australia. [online] The Spectator Australia. Διαθέσιμο στο: https://spectator.com.au/2021/02/the-new-great-game-2/.
- Ευρωπαϊκή Επιτροπή – European Commission. 2021. Δημόσια υγεία. [online] Διαθέσιμο στο: https://ec.europa.eu/info/live-work-travel-eu/coronavirus-response/public-health_el#euvaccinestrategy.