Γράφει η Χρυσάνθη Ραυτοπούλου
Είναι γεγονός ότι ο ρόλος των Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων (ΜΚΟ) στο εσωτερικό των κρατών εξελίσσεται διαρκώς. Μία εκ των περιπτώσεων που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι αυτή της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας (ΛΔΚ), καθώς ο τρόπος ανάπτυξης και λειτουργίας τους θα μπορούσε να λεχθεί πως σε ένα σημαντικό βαθμό διαφοροποιείται από αυτόν του δυτικού προτύπου. Συγκεκριμένα, η πρώτη επαφή της Κίνας με τις διεθνείς ΜΚΟ έγινε το 1978, με έναυσμα τις πολιτικές «μεταρρύθμισης και ανοίγματος» που εισήγαγε ο πρόεδρος Deng Xiaoping. Έκτοτε, τόσο οι εγχώριες ΜΚΟ, όσο και οι διεθνείς (Overseas Non-Governmental Organizations – ONGOs), μετατράπηκαν σε όλο και περισσότερο σημαντικούς δρώντες στο μεταβαλλόμενο κοινωνικό τοπίο της χώρας. Εντούτοις, επί σειρά ετών, η κινεζική διοίκηση υιοθέτησε ρόλο παρατηρητή στην αυξανόμενη επιρροή και επέκτασή τους στο εσωτερικό της χώρας, αναγνωρίζοντας μεν τη σημασία τους, αποφεύγοντας δε την υιοθέτηση ενός σαφούς νομικού πλαισίου που θα μονιμοποιούσε την παρουσία τους, πάντα αντιμετωπίζοντάς τες με επιφυλακτικότητα.
Αρχικά, οι οργανώσεις αυτές έχουν ενταχθεί στον τρίτο τομέα του κράτους, τον λεγόμενο εθελοντικό τομέα, τομέα της κοινωνίας των πολιτών ή φιλανθρωπικό τομέα. Αποτελείται από επίσημες και ανεπίσημες ομάδες, οργανώσεις και δίκτυα, σε μεγάλο βαθμό εθελοντικές, μη κερδοσκοπικές, ιδιωτικές (μη κυβερνητικές), αυτοδιοικούμενες και καθοδηγούμενες από μια αποστολή – όραμα. Συνολικά περιλαμβάνουν ανθρωπιστικούς οργανισμούς, θρησκευτικούς οργανισμούς, ιδιωτικά πανεπιστήμια, ερευνητικά ιδρύματα και ομάδες think-tanks, ιδρύματα και πολιτιστικές, εμπορικές, επαγγελματικές, επιστημονικές και αθλητικές ενώσεις. Επιπλέον, ο όρος GONGOs (Governmental ONGOs) χρησιμοποιήθηκε για να περιγράψει κινεζικές ΜΚΟ που ιδρύθηκαν με πρωτοβουλία του κράτους και ανταποκρίνονται σε μεγάλο βαθμό στην κυβερνητική κατεύθυνση.
Τη δεκαετία του 1980, όταν οι διεθνείς ΜΚΟ εμφανίστηκαν για πρώτη φορά, η Κίνα ήταν μία εσωστρεφής χώρα, δίχως επαφές με τη διεθνή κοινότητα, όπου οι συναλλαγές με διεθνείς οργανισμούς και ΜΚΟ ήταν ελάχιστες έως μηδαμινές. Με τις πολιτικές μεταρρυθμίσεις, όμως, η κυβέρνηση άρχισε να καλωσορίζει τη διεθνή αναπτυξιακή κοινότητα, αφενός με την απελευθέρωση του εξωτερικού εμπορίου και του επενδυτικού περιβάλλοντος, και αφετέρου επιτρέποντας διεθνείς πολιτιστικές και εκπαιδευτικές ανταλλαγές. Το Ίδρυμα Ford ήταν η πρώτη ONGO που απέκτησε ειδική επιχειρησιακή ιδιότητα στην Κίνα, το 1988. Σταδιακά, η επέκταση της παγκόσμιας κοινωνίας των πολιτών διευκόλυνε την αύξηση της δραστηριότητας στην Κίνα των ΜΚΟ που φιλοδοξούσαν να συνεργαστούν με εγχώριους φορείς για την αντιμετώπιση των αναπτυξιακών προκλήσεων της χώρας. Αξιοσημείωτο παράδειγμα υπήρξε η Τέταρτη Παγκόσμια Διάσκεψη των Ηνωμένων Εθνών για τις Γυναίκες που πραγματοποιήθηκε στο Πεκίνο, το 1995. Η διεξαγωγή της θεωρείται ευρέως ως σημείο καμπής, καθώς στα χρόνια που ακολούθησαν τη Διάσκεψη, το πολιτικό περιβάλλον που διαμορφώθηκε έγινε ολοένα πιο προσιτό για τις ΜΚΟ.
Στην πραγματικότητα, όμως, οι κινεζικές αρχές υιοθέτησαν αμφιλεγόμενη στάση απέναντι στις ONGOs. Ενώ εν μέρει θεωρούνταν πολύτιμοι εταίροι για την παροχή αναπτυξιακής βοήθειας, με τη μορφή χρημάτων, ανθρώπινου δυναμικού, τεχνολογίας και τεχνογνωσίας, η κυβέρνηση παρέμενε επιφυλακτική, αντιμετωπίζοντάς τες ως δυνητικούς ανταγωνιστές στη διεθνή χρηματοδότηση, αλλά και λόγω των αξιών που αντιπροσώπευαν, ιδίως όσες απασχολήθηκαν με την προώθηση της δημοκρατίας και των «δυτικών αξιών». Ως αποτέλεσμα, αποφευγόταν η στοιχειοθέτηση ενός ολοκληρωμένου συνόλου πολιτικών και κανονισμών για τις ΜΚΟ, πράγμα το οποίο θα νομιμοποιούσε την παρουσία τους και, επομένως, η διαχείριση τους γινόταν από προεπιλογή. Ταυτόχρονα, όμως, το αρμόδιο Υπουργείο Πολιτικών Υποθέσεων δεν είχε την πείρα και το προσωπικό για την ανάπτυξη, εφαρμογή και επιβολή ενός νομικού πλαισίου τέτοιου είδους.
Ελλείψει κανονισμών, οι ONGOs αναγκάστηκαν σε εξεύρεση τρόπων λειτουργίας στην Κίνα είτε με εγγραφή ως αντιπροσωπεία μιας αλλοδαπής επιχείρησης, είτε παραμένοντας μη εγγεγραμμένες, με ταυτόχρονη απασχόληση μέσω των εγχώριων Κινέζων εταίρων τους. Οι πρώτοι κανονισμοί σε εθνικό επίπεδο που αφορούσαν αποκλειστικά τις ONGOs ήταν οι κανονισμοί του 1989 για τη διοίκηση ξένων εμπορικών επιμελητηρίων στην Κίνα. Ο επόμενος αξιοσημείωτος κανονισμός που θεσπίστηκε ήταν ο Κανονισμός Διαχείρισης Ιδρύματος του 2004. Ομοίως με τους Κινέζους ομολόγους τους, οι ONGOs έπρεπε να αναζητήσουν μια επαγγελματική εποπτική μονάδα στον τομέα τους, πρόθυμη να αναλάβει την εποπτεία τους πριν μπορέσουν να εγγραφούν στο Υπουργείο. Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία, μέχρι το 2008, μόνο 11 είχαν καταφέρει να εγγραφούν σύμφωνα με τους κανονισμούς του 2004, και έως το 2015 μόνο 29, υποδηλώνοντας ότι η μεγάλη πλειοψηφία αυτών λειτουργούσε σε μία «νόμιμη γκρίζα ζώνη».
Η άνοδος του προέδρου Xi Jinping στην εξουσία το 2013, σήμανε την έναρξη μιας νέας εποχής για τις ONGOs. Το 2014, ιδρύθηκε η Εθνική Επιτροπή Ασφαλείας, ύστερα από πρωτοβουλία του προέδρου, η οποία διέταξε εθνική έρευνα για τις ONGO που λειτουργούσαν στην Κίνα. Τον Δεκέμβριο του 2014 ανακοινώθηκε μάλιστα νέο σχέδιο νόμου – με σημαντικές διαφοροποιήσεις από τα προηγούμενα – το οποίο θα θεσπιζόταν και ως εθνικός νόμος. Τέθηκε σε ισχύ την 1η Ιανουαρίου 2017 και, βάσει αυτού, οι ξένες ΜΚΟ που επιθυμούν τη συνέχιση της δράσης τους οφείλουν υποχρεωτική εγγραφή με κυβερνητικό χορηγό ή έκδοση προσωρινής άδειας δραστηριοτήτων και έκθεση αναφορών για την οικονομική κατάσταση του οργανισμού. Οποιαδήποτε παραβίαση του νόμου προέβλεπε αναστολή λειτουργίας και εκτοπισμό τους. Ωστόσο, οι βλέψεις της διοίκησης Xi στρέφονταν στην αναδιαμόρφωση και τον περιορισμό των ΜΚΟ πολιτικού περιεχομένου.
Έτσι, παρατηρήθηκε προτιμησιακή μεταχείριση εστιασμένη σε εγχώριους οργανισμούς που εργάζονται σε συγκεκριμένους τομείς, όπως το εμπόριο, η επιστήμη, η τεχνολογία και η φιλανθρωπία. Αντίθετα, οι πιο ανεξάρτητες και μαχητικές ΜΚΟ στην προστασία και υπεράσπιση δικαιωμάτων αδυνατούσαν να εγγραφούν ως κοινωνικές οργανώσεις και, ως εκ τούτου, έπρεπε είτε να εγγραφούν ως επιχειρήσεις, είτε να παραμείνουν μη καταχωρισμένες. Αυτό που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον είναι ότι οι ΜΚΟ αυτής της κατηγορίας βασίζονταν σε μεγάλο βαθμό στην χρηματοδότηση από αντιπροσωπείες ξένων ΜΚΟ και ενδεχομένως οι αρχές να απαγόρευαν οικονομικές συναλλαγές, με απώτερο σκοπό τον περιορισμό των εγγεγραμμένων ως εταιρείες ΜΚΟ.
Αδιαμφισβήτητα, ο ρόλος των ΟNGO στην Κίνα έχει εξελιχθεί ουσιαστικά από τα πρώτα χρόνια των μεταρρυθμίσεων. Το νέο νομικό πλαίσιο που προορίζεται να ενσωματώσει τις ΜΚΟ σε μία νέα κανονικότητα, θα συμπληρωθεί από το νέο σύστημα κοινωνικής πίστωσης που εφαρμόζεται σταδιακά στην Κίνα, για την παρακολούθηση και τη ρύθμιση της συμπεριφοράς ατόμων, εταιρειών και οργανισμών. Το ερώτημα που αναδύεται είναι εάν οι ΜΚΟ μπορούν να παραμείνουν ανεξάρτητες και να ευδοκιμήσουν όταν ενσωματωθούν στο σύστημα, με τις απόψεις να διίστανται. Σε κάθε περίπτωση, είναι κοινά παραδεκτό ότι το κράτος επιδιώκει την παροχή πληροφοριών από τις ONGO και την ανάμειξη και συνδιαχείριση πολλών από τις δραστηριότητές τους. Η θέσπιση του νόμου αντιπροσωπεύει μια πιο ξαφνική αλλαγή στο status quo, καθώς επέτρεψε να καθιερωθεί ο έλεγχος των ξένων ομάδων στο πλαίσιο μίας ενιαίας γραφειοκρατίας, και οδήγησε στον επαναπροσδιορισμό των δραστηριοτήτων τους, σε μια μορφή πιο σύμφωνη, ωστόσο, με τις προτιμήσεις του Κινεζικού Κομμουνιστικού Κόμματος.
Πηγές:
1. LIEBERTHAL, K., Governing China: from revolution through reform, New York, W.W. Norton, 2004.
2. Shawn Shieh, Special Report: The Roles and Challenges of International NGOs in China’s Development, China Development Brief, October 2012. Διαθέσιμο στο: https://chinadevelopmentbrief.cn/publications/special-report-the-roles-and-challenges-of-international-ngos-in-chinas-development/
3. Shawn Shieh, The Chinese State and Overseas NGOs: From Regulatory Ambiguity to the Overseas NGO Law, Nonprofit Policy Forum, 9(1), April 14, 2018. Διαθέσιμο στο: https://www.degruyter.com/document/doi/10.1515/npf-2017-0034/html.
4. Shawn Shieh, Remaking China’s Civil Society in the Xi Jinping Era, ChinaFile, August 2, 2018. Διαθέσιμο στο: https://www.chinafile.com/reporting-opinion/viewpoint/remaking-chinas-civil-society-xi-jinping-era
5. Melissa G. Curley, NGOs IN CHINA: THE ROLE OF INTERNATIONAL ORGANIZATIONS AND SOUTH-SOUTH COOPERATION, Asian Perspective, 26(4), 171-200, 2002. Διαθέσιμο στο: http://www.jstor.org/stable/42704390
Πηγή εικόνας: UN’s Fourth World Conference for Women – “BEIJING, BACKLASH AND A BIG YEAR AHEAD FOR THE GLOBAL GENDER EQUALITY MOVEMENT”. Διαθέσιμο στο www.unfoundation.org.