Γράφει ο Φώτιος Κοτζακιουλάφης
Εισαγωγή
Η παγκόσμια ενεργειακή κρίση του 2021-2022 ξεκίνησε κυρίως στον απόηχο της πανδημίας COVID-19, με τις περισσότερες χώρες να αντιμετωπίζουν ελλείψεις και διογκωμένες τιμές στις απαιτήσεις πετρελαίου, φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας. Η κρίση επιβλήθηκε κυρίως από ένα αμάλγαμα ελλείψεων εργατικού δυναμικού, οικονομικών παραγόντων, διαπληκτισμών και κλιματικής αλλαγής και τέθηκε σε περαιτέρω κίνδυνο από τη ρωσική εισβολή του 2022 στην Ουκρανία. Η πανδημία COVID-19 προκάλεσε στιγμιαία μείωση της ζήτησης ενέργειας και σχετική μείωση της εξόρυξης πετρελαίου και παρά τον πόλεμο Τιμών πετρελαίου Ρωσίας-Σαουδικής Αραβίας το 2020, ο Οργανισμός Εξαγωγών Πετρελαιοπαραγωγών Χωρών αντέδρασε σταδιακά στην ανάκαμψη της ζήτησης υπό τη νέα κανονικότητα, προκαλώντας ανισορροπία προσφοράς-ζήτησης. Επιπλέον, η συγκέντρωση ρωσικών στρατευμάτων κοντά στα ουκρανικά σύνορα και η επακόλουθη εισβολή έθεσαν σε κίνδυνο τον ενεργειακό εφοδιασμό της Ευρώπης από τη Ρωσία. Κατά τη διάρκεια του Ρωσο-Ουκρανικού Πολέμου και της ρωσικής προσάρτησης της Κριμαίας το 2014, επιβλήθηκαν διεθνείς κυρώσεις και στη συνέχεια ενισχύθηκαν μετά τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, ενώ ταυτόχρονα πάγωσε η πιστοποίηση του αγωγού Nord Stream 2. Η Μόσχα, πριν από την επακόλουθη εισβολή, είχε ήδη αρνηθεί να αυξήσει τις εξαγωγές στις ευρωπαϊκές αγορές και αντέδρασε στις κυρώσεις της ΕΕ, μειώνοντας τις παραδόσεις φυσικού αερίου στη Γερμανία μέσω του Nord Stream 1, γεγονός που ακολουθήθηκε από πλήρη τερματισμό τον Σεπτέμβριο. Κατά τη διάρκεια του ίδιου μήνα, σημειώθηκαν διαρροές αερίου, με αποτέλεσμα οι σωλήνες να καταστούν εντελώς μη λειτουργικοί, μετά από δηλώσεις τόσο αξιωματούχων του ΝΑΤΟ όσο και της ΕΕ, που κατηγορούσαν για δραστηριότητα δολιοφθοράς.
Ενεργειακή Μετάβαση
Εκτός από τις πληθωριστικές εντάσεις, η ενεργειακή κρίση ενίσχυσε επίσης τη χρήση άνθρακα στην παραγωγή ενέργειας παγκοσμίως. Η χρήση άνθρακα στην Ευρώπη αυξήθηκε ήδη κατά 14% το 2021 και προβλέπεται να αυξηθεί επιπλέον 7% το 2022. Η εκτόξευση του κόστους του αερίου έχει καταστήσει τον άνθρακα πιο ανταγωνιστικό σε πολλαπλές απαιτήσεις και αρκετές χώρες έχουν στραφεί στον άνθρακα ως υποκατάστατο της πιθανής διανομής ενέργειας για τον επερχόμενο χειμώνα. Η ανάφλεξη άνθρακα ή παραγώγων πετρελαίου εκπέμπει μεγαλύτερες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα και ατμοσφαιρικών ρύπων που αντιστοιχούν στο αέριο, επομένως η προσφυγή στον άνθρακα καθυστερεί τη μετάβαση σε πιο πράσινες πηγές ενέργειας. Η Ευρώπη ηγείται τη διεθνή προσέγγιση για το κλίμα, δεσμευόμενη να μειώσει τις εκπομπές σε τουλάχιστον 55% κάτω από τα επίπεδα του 1990 έως το 2030, αν και οι κυρώσεις στη Ρωσία καταστρέφουν τα παγκόσμια αποθέματα ορυκτών καυσίμων. Ωστόσο, η ρωσική εισβολή του 2022 κινδυνεύει να καταστρέψει χρόνια τρομερής δουλειάς για τη μείωση των εκπομπών στην ευρωπαϊκή ήπειρο. Μετά από μια παρατεταμένη περίοδο ευνοϊκών προβλέψεων για τη μείωση του αποτυπώματος άνθρακα της Ευρώπης, τα έθνη δεν είναι σε θέση να κρατήσουν τίποτα μακριά από το τραπέζι, συμπεριλαμβανομένης της επαναλειτουργίας των σταθμών παραγωγής ενέργειας με καύση άνθρακα ή ακόμη και της παράτασης των εισαγωγών πετρελαίου, καθώς και της επιμήκυνσης της σταδιακής κατάργησης της πυρηνικής ενέργειας.
Επιπλέον, εάν οι εισαγωγές ρωσικού φυσικού αερίου τερματιστούν τους επόμενους μήνες, εκτιμάται ότι το 25% της ζήτησης φυσικού αερίου της Ευρώπης δεν θα μπορούσε να καλυφθεί, για έναν χειμώνα παρόμοιο με αυτόν του 2021. Παράλληλα, η έλλειψη αυτή οφείλεται σε έλλειψη κατάλληλων υποδομών μεταφοράς, όπως η χωρητικότητα των αγωγών και οι τερματικοί σταθμοί υγροποιημένου φυσικού αερίου, ενώ το διάστημα τροφοδοσίας μπορεί να σφραγιστεί έως το 2025 εάν η κατανάλωση φυσικού αερίου μειωθεί κατά 20% σε ολόκληρη την Ευρώπη και αναπτυχθούν ταυτόχρονα υποδομές. Οι Ευρωπαίοι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής, τον Μάρτιο του 2022, αποφάσισαν να αντικαταστήσουν τις ρωσικές εισαγωγές ορυκτών καυσίμων με διαφορετικές και την ευρωπαϊκή παραγωγή ενέργειας άνθρακα, καθώς και λόγω του ότι η Ρωσία είναι βασικός εταίρος υλικών που χρησιμοποιούνται για τεχνολογίες καθαρής ενέργειας, οι εκτιμήσεις είχαν προβλέψει γενικές επιζήμιες επιπτώσεις στην πορεία των κλιματικών εκπομπών. Συνολικά, η αντίδραση σε αυτό το αυξανόμενο πρόβλημα ήταν η επιστροφή στον άνθρακα και σε άλλες ρυπογόνες πηγές ενέργειας, η ελάφρυνση των φόρων φυσικού αερίου ή ακόμη και η μείωση του κόστους των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα. Αυτές οι βραχυπρόθεσμες αποφάσεις μειώνουν τους λογαριασμούς ηλεκτρικού ρεύματος, αλλά κινούνται ακριβώς προς την αντίθετη κατεύθυνση από αυτή που απαιτείται για να συγκρατηθεί η αύξηση της θερμοκρασίας κατά 1,5 βαθμό, προωθώντας την πιθανότητα κλιματικής καταστροφής.
Σχεδιασμός του Μεσογειακού ενεργειακού κέντρου
Η δημιουργία ενός μεσογειακού κέντρου φυσικού αερίου στη Νότια Ευρώπη θα επιτρέψει τη διαφοροποίηση των προμηθευτών και των οδών ενέργειας της ΕΕ. Κατά συνέπεια, η ΕΕ έχει δεσμευθεί για μια δυναμική συζήτηση στον τομέα της ενέργειας σε πολιτικό στάδιο με τους εταίρους της Ανατολικής Μεσογείου και της Βόρειας Αφρικής. Λαμβάνοντας υπόψη την τεράστια προοπτική της Αλγερίας, τόσο για τους παραδοσιακούς όσο και για τους μη συμβατικούς πόρους φυσικού αερίου, καθώς και τους νέους πόρους φυσικού αερίου στην Ανατολική Μεσόγειο και τα συναφή έργα ανάπτυξης υποδομών, η περιοχή της Μεσογείου μπορεί να λειτουργήσει ως κεντρική πηγή για την παροχή φυσικού αερίου στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Ως εκ τούτου, η Κύπρος, η Αίγυπτος και το Ισραήλ, λόγω του σημαντικού υπεράκτιου αποθέματος φυσικού αερίου τους, καθιστούν τη λεκάνη της Ανατολικής Μεσογείου στρατηγικό σύμμαχο για την ΕΕ στην προσπάθειά της να διαφοροποιήσει τις διαδρομές αποθεμάτων φυσικού αερίου. Οι δύο κύριες επιλογές για τη μεταφορά φυσικού αερίου από την άλλη πλευρά της Μεσογείου στην ΕΕ, και στην παγκόσμια αγορά, θα είναι είτε μέσω αγωγών είτε με τη μορφή υγροποιημένου φυσικού αερίου. Συγκεκριμένα, υπάρχουν δύο σημαντικά Έργα Κοινού Ενδιαφέροντος στον τομέα του φυσικού αερίου που αφορούν τον Αγωγό της Ανατολικής Μεσογείου, τον τερματικό σταθμό Υγροποιημένου Φυσικού Αερίου CyprusGas2EU.
Νότιος διάδρομος φυσικού αερίου
Το 2008 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πρότεινε την πρωτοβουλία του Νότιου Διαδρόμου Φυσικού Αερίου, ενός έργου προμήθειας φυσικού αερίου που ξεκινά από τις περιοχές της Κασπίας και της Μέσης Ανατολής στην ευρωπαϊκή αγορά. Στόχος του διαδρόμου είναι να κατορθώσει να μειώσει την εξάρτηση της Ευρώπης από το ρωσικό φυσικό αέριο και να διαφοροποιήσει τις πηγές ενεργειακού εφοδιασμού, ενώ η ίδια η διαδρομή, από το Αζερμπαϊτζάν προς την Ευρώπη, αποτελείται από τον Νότιο Καύκασο, τον Υπερανατολικό και τον Διαδριατικό Αγωγό. Αναμένεται ότι ο Νότιος Διάδρομος Φυσικού Αερίου θα παρέχει μέγιστη χωρητικότητα περίπου 10,5 δισεκατομμυρίων κυβικών μέτρων φυσικού αερίου.
Η Ευρωπαϊκή Ένωση λαμβάνει μια σειρά δράσεων για τη στήριξη του μεγάλου έργου, υποστηρίζοντας τα έργα υποδομής που είναι απαραίτητα για τον Διάδρομο στο πλαίσιο του τέταρτου καταλόγου έργων κοινού ενδιαφέροντος της ΕΕ. Πρόκειται για επιχειρήσεις που μπορούν να επωφεληθούν από μια εξορθολογισμένη διαδικασία αδειοδότησης, να αποκτήσουν κανονιστική μεταχείριση και έχουν τα προσόντα να υποβάλουν αίτηση για επιχορηγήσεις της ΕΕ από τη διευκόλυνση «Συνδέοντας την Ευρώπη». Επιπλέον, η Ευρωπαϊκή Ένωση επιδοτεί την κατασκευή του αγωγού φυσικού αερίου Υπερανατολικό (TANAP) και του Διαδριατικού αγωγού φυσικού αερίου (TAP) για τη μεταφορά φυσικού αερίου από το Αζερμπαϊτζάν στην Ιταλία μέσω της Γεωργίας, της Τουρκίας, της Ελλάδας, της Αλβανίας και της Αδριατικής Θάλασσας αντίστοιχα. Τέλος, υπάρχουν πρωτοβουλίες για την ενίσχυση της συνεργασίας με τις χώρες διαμετακόμισης, ενώ ταυτόχρονα διευκολύνεται η στενότερη συνεργασία με τους προμηθευτές φυσικού αερίου στην περιοχή.
Συμφωνία ΕΕ – Αζερμπαϊτζάν για το φυσικό αέριο
Τον Ιούλιο του 2022, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπέγραψε μνημόνιο συμφωνίας με το Αζερμπαϊτζάν για την αύξηση των εισαγωγών φυσικού αερίου σε τουλάχιστον 20 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα ετησίως έως το 2027 από τα κοιτάσματα φυσικού αερίου του Αζερμπαϊτζάν, προκειμένου να μειωθεί σημαντικά η ευρωπαϊκή εξάρτηση από τους ρωσικούς πόρους και να διατηρηθεί η ανάπτυξη ενός αγωγού για τον σκοπό αυτό. Η Ευρώπη αποκτά αζέρικο φυσικό αέριο από τον Δεκέμβριο του 2020 μέσω του Διαδριατικού αγωγού, ο οποίος, όπως αναφέρθηκε, αποτελεί μέρος του Νότιου Διαδρόμου Φυσικού Αερίου και μεταφέρει φυσικό αέριο στην Ευρώπη από το υπεράκτιο κοίτασμα Shah Deniz II στην Κασπία Θάλασσα. Συνδέοντας τον αγωγό Υπερανατολικό στα ελληνοτουρκικά σύνορα, ο TAP διασχίζει τη Βόρεια Ελλάδα, την Αλβανία και την Αδριατική Θάλασσα και τελικά βγαίνει στην ξηρά στην Ιταλία. Ο τρόπος κατασκευής του TAP μπορεί να διευκολύνει την παροχή φυσικού αερίου σε διάφορες χώρες της Νοτιοανατολικής Ευρώπης, όπως η Βουλγαρία, η οποία έχει ήδη συνδεθεί με τον αγωγό μέσω του Διασυνδετήριου αγωγού Ελλάδας-Βουλγαρίας και θα παρέχει σχεδόν το ένα τρίτο της ετήσιας κατανάλωσής του. Σε αυτό το σημείο, αξίζει να σημειωθεί ότι μέχρι πρόσφατα η Σόφια βασιζόταν σχεδόν στο 100% των εισαγωγών φυσικού αερίου από τη Ρωσία.
Από την άλλη, αυτή η συμφωνία αψηφά πλήρως τα πρότυπα της ΕΕ για τα ανθρώπινα δικαιώματα και τους στόχους για το κλίμα και θα στηρίξει επίσης έμμεσα το αυταρχικό καθεστώς του Μπακού. Επιπλέον, αυτό που έχει παραμεληθεί είναι το γεγονός ότι η απαραίτητη υποδομή που απαιτείται για την εξόρυξη και τη μεταφορά του φυσικού αερίου από την Κασπία Θάλασσα στην Ευρώπη ανήκει από κοινού στη Lukoil, έναν ρωσικό κολοσσό πετρελαίου και φυσικού αερίου που συνδέεται στενά με την κυβέρνηση του Πούτιν και μια εταιρεία που περιλαμβάνεται στον κατάλογο κυρώσεων των Ηνωμένων Πολιτειών. Υποστηρίζεται, επίσης, ότι αυτή η συμφωνία δεν είναι σε θέση να συμβάλει στην αντιμετώπιση των πιθανών ελλείψεων φυσικού αερίου της ΕΕ επί του παρόντος, δεδομένου ότι είναι τεχνικά αδιανόητο να εφαρμοστεί η παραγωγή και η μεταφορά φυσικού αερίου που απαιτούνται σε λιγότερο από πέντε χρόνια, ενώ η ΕΕ πρέπει ήδη να αρχίσει να μειώνει σημαντικά τη ζήτησή της για φυσικό αέριο προκειμένου να επιτύχει τους δικούς της κλιματικούς στόχους έως το 2030 και το 2050.
Η Σύγκρουση μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν
Νωρίτερα φέτος, το de facto καθεστώς του αποσχισθέντος, εθνοτικής πλειοψηφίας αρμενικού εδάφους, του Ναγκόρνο Καραμπάχ, σημείωσε ότι ο στρατός του Αζερμπαϊτζάν είχε πλήξει την περιοχή, ενώ ο τελευταίος ισχυρίστηκε «μια αντιτρομοκρατική επιχείρηση εναντίον παράνομων αρμενικών ένοπλων ομάδων στο έδαφος του Αζερμπαϊτζάν», η οποία οδήγησε σε στρατιωτική κινητοποίηση. Η κλιμάκωση σημειώθηκε μόλις λίγες εβδομάδες αφότου η πρόεδρος φον ντερ Λάιεν επισκέφθηκε το Αζερμπαϊτζάν και υπέγραψε διμερή συμφωνία, με την οποία επιδιώκεται να υπερδιπλασιαστούν οι εισαγωγές φυσικού αερίου του Αζερμπαϊτζάν από την ΕΕ, δεδομένου ότι το Μπακού βρίσκεται στον πυρήνα των μέτρων για την ανάσχεση της ρωσικής ενεργειακής εξάρτησης της Ευρώπης.
Επιπλέον, το ξέσπασμα της σύγκρουσης στον πόλεμο Αρμενίας-Αζερμπαϊτζάν του 2020 για το Ναγκόρνο-Καραμπάχ είναι μια ακόμη ένδειξη ότι η πολιτική της Δύσης προς το Αζερμπαϊτζάν αποτυγχάνει. Η αμέλεια της Ευρώπης να εξετάσει προσεκτικά τις σχέσεις με το Αζερμπαϊτζάν θέτει σε κίνδυνο την ενίσχυση της ενεργειακής κρίσης του μπλοκ, επιδεινώνοντας την κρίση ασφαλείας στον Καύκασο και ενισχύοντας τη Μόσχα. Τούτου λεχθέντος, ο Αζέρος πρόεδρος Αλίγιεφ, ενώ υιοθέτησε τον ρόλο του ενεργειακού διασώστη της Ευρώπης, επεδίωξε επίσης τη διευθέτηση με τη Ρωσία, μόλις μία ημέρα μετά την αναγνώριση των κρατών μαριονέτων από τον Πούτιν, ο πρώτος υπέγραψε δήλωση για τη συμμαχική συνεργασία με τον δεύτερο. Στα τέλη Οκτωβρίου 2022, οι δύο ηγέτες του Αζερμπαϊτζάν και της Αρμενίας, με την παρουσία και τη μεσολάβηση του προέδρου Πούτιν στην πόλη Σότσι της Μαύρης Θάλασσας, αποφάσισαν να σταματήσουν τις εχθροπραξίες και να τηρήσουν τις συμφωνίες που είχαν συμφωνηθεί προηγουμένως και αποσκοπούσαν στον τερματισμό των συγκρούσεων μεταξύ των δύο καυκάσιων γειτόνων που άφησαν πάνω από 200 νεκρούς. Τα δύο κράτη συμφώνησαν να απέχουν από τη χρήση στρατιωτικών μέσων και να εξετάσουν και να διευθετήσουν όλα τα δύσκολα ερωτήματα αποκλειστικά στη βάση της κοινής αναγνώρισης της κυριαρχίας, της εδαφικής ακεραιότητας και του απαραβίαστου των συνόρων. Παρά το γεγονός των προαναφερθέντων αποφάσεων, πρόσφατα, τα ενεργειακά μεγαθήρια στοχεύουν να αποεπενδύσουν από το Αζερμπαϊτζάν, καθώς οι αμερικανικές Chevron εξαντλήθηκε το 2020 και η ExxonMobil εξετάζει ένα παρόμοιο σενάριο αντίστοιχα, ενώ η βρετανική BP σημείωσε ότι η εταιρεία θα χάσει το υπόλοιπο μερίδιό της αφού απέτυχε να αποκαλύψει εμπορικούς πόρους φυσικού αερίου.
Συμπέρασμα
Συμπερασματικά, είναι υψίστης σημασίας οι ηγέτες της ΕΕ να αρχίσουν να μαθαίνουν από τα λάθη του παρελθόντος, που σχετίζονται με την ενεργειακή διαφοροποίηση και την ενεργειακή ασφάλεια όσον αφορά τις συμφωνίες που επιτεύχθηκαν με αυταρχικές κυβερνήσεις. Με αυτόν τον τρόπο, οι συμφωνίες αυτές ωφελούν μόνο την αιωνιοποίηση της επιθυμίας της Ευρώπης για ορυκτά καύσιμα, ακριβώς τη στιγμή που θα έπρεπε απεγνωσμένα να τερματιστεί. Από την άλλη, εάν το Αζερμπαϊτζάν πρόκειται πράγματι να αντικαταστήσει την παροχή ενέργειας για την Ευρώπη, πρέπει να γίνει άμεση και καλά υπολογισμένη δουλειά προκειμένου να διευκολυνθούν οι επενδύσεις στον ενεργειακό του τομέα. Αυτό θα περιλαμβάνει επίσης τις δεσμεύσεις της συμφωνίας της ΕΕ για τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, οι οποίες είναι απαραίτητες για την απελευθέρωση περισσότερου φυσικού αερίου του Αζερμπαϊτζάν για εξαγωγή.
Πηγές:
- European Commission. (2017). Diversification of gas supply sources and routes. Διαθέσιμο σε: https://energy.ec.europa.eu/topics/energy-security/diversification-gas-supply-sources-and-routes_en
- Trans Adriatic Pipeline. (2017). The Southern Gas Corridor. Διαθέσιμο σε: https://www.tap-ag.com/about-tap/the-big-picture/the-southern-gas-corridor
- Matalucci, S. (2022). How the EU aims to avert an energy crisis. Deutsche Welle. Διαθέσιμο σε: https://www.dw.com/en/eu-moves-to-speed-up-energy-investments-amid-ukraine-war-rising-gas-prices/a-60957223
- Davies, R. (2022). Gas prices hit record high again as Ukraine invasion disrupts markets. The Guardian. Διαθέσιμο σε: https://www.theguardian.com/business/2022/mar/04/gas-prices-hit-record-high-again-as-ukraine-invasion-disrupts-markets
- Ambrose, J. (2021). What caused the UK’s energy crisis? The Guardian. Διαθέσιμο σε: https://www.theguardian.com/business/2021/sep/21/what-caused-the-uks-energy-crisis
- Eddy, M. & Cohen, P. (2022). Seeking Leverage Over Europe, Putin Says Russian Gas Flow Will Resume. The New York Times. Διαθέσιμο σε: https://www.nytimes.com/2022/07/20/business/energy-environment/nordstream-vladimir-putin-russian-gas.html
- Marsh, S. & Chambers, M. (2022). Germany freezes Nord Stream 2 gas project as Ukraine crisis deepens. Reuters. Διαθέσιμο σε: https://www.reuters.com/business/energy/germanys-scholz-halts-nord-stream-2-certification-2022-02-22/
- Al Jazeera. (2022). Why has Russia stopped gas supplies to Europe? Διαθέσιμο σε: https://www.aljazeera.com/program/inside-story/2022/9/4/why-has-russia-stopped-gas-supplies-to-europe
- International Energy Agency. (2022). Global coal demand is set to return to its all-time high in 2022. Διαθέσιμο σε: https://www.iea.org/news/global-coal-demand-is-set-to-return-to-its-all-time-high-in-2022
- Meredith, S. (2022). Russia is squeezing Europe’s gas supplies, sparking a bitter and reluctant return to coal. CNBC. Διαθέσιμο σε: https://www.cnbc.com/2022/06/21/ukraine-war-europe-turns-to-coal-as-russia-squeezes-gas-supplies.html
- Nature. (2022). Europe must not backslide on climate action despite war in Ukraine. Διαθέσιμο σε: https://www.nature.com/articles/d41586-022-01820-x
- Gillespie, T. (2022). Can Europe’s $375 Billion in Relief Keep People Warm Enough? Bloomberg. Διαθέσιμο σε: https://www.bloomberg.com/news/articles/2022-09-05/can-europe-s-375-billion-in-relief-keep-households-warm-enough?leadSource=uverify%20wall
- Climate Action Tracker. (2022). Global reaction to energy crisis risks zero carbon transition. Διαθέσιμο σε: https://climateactiontracker.org/publications/global-reaction-to-energy-crisis-risks-zero-carbon-transition/
- Al Jazeera. (2022). EU signs deal with Azerbaijan to double gas imports by 2027. Διαθέσιμο σε: https://www.aljazeera.com/news/2022/7/18/eu-signs-deal-with-azerbaijan-to-double-gas-imports-by-2027
- Euractiv with Reuters. (2022). Commission chief heads to Azerbaijan in search of more gas. Euractiv. Διαθέσιμο σε: https://www.euractiv.com/section/energy/news/commission-chief-heads-to-azerbaijan-in-search-of-more-gas/
- Al Jazeera. (2022). EU warns of fossil fuel ‘backsliding’ as countries turn to coal. Διαθέσιμο σε: https://www.aljazeera.com/news/2022/6/21/brussels-worried-about-eu-countries-shift-back-to-coal
- German, B. (2022). The climate spillover of Russia’s war. Axios Διαθέσιμο σε: https://www.axios.com/2022/03/14/climate-spillover-russia-ukraine-war
- Radecic, G. (2022). The EU-Azerbaijan gas deal is a repeat mistake. Politico. Διαθέσιμο σε: https://www.politico.eu/article/the-eu-azerbaijan-gas-deal-is-a-repeat-mistake/
- Sauer, DW.; Pittel, K.; Fischedick, M.; Erlach, B.; Gierds, J; Stephanos, C. (2022). Welche Auswirkungen hat der Ukrainekrieg auf die Energiepreise und Versorgungssicherheit in Europa? Germany: acatech, Leopoldina, Akademienunion. Διαθέσιμο σε: https://www.acatech.de/publikation/energiepreise-versorgungssicherheit/download-pdf?lang=de
- Hess, M. (2022). Will a New War Crash Europe’s Azerbaijani Gas Dreams? Foreign Policy. Διαθέσιμο σε: https://foreignpolicy.com/2022/08/04/azerbaijan-nagorno-karabakh-armenia-gas-oil-europe-russia-pipelines-war/
- Euractiv with Reuters. (2022). In Sochi, Armenia and Azerbaijan agree not to use force, stick to peace deals. Euractiv. Διαθέσιμο σε: https://www.euractiv.com/section/global-europe/news/in-sochi-armenia-and-azerbaijan-agree-not-to-use-force-stick-to-peace-deals/
Πηγή εικόνας: https://www.energy-community.org/regionalinitiatives/SEEGAS.html