Γράφει η Αθηνά Ντεκούλη
Η επικοινωνία αποτελεί ουσιαστικό στοιχείο στη διαμόρφωση των διαπραγματευτικών συνθηκών, ανεξαρτήτως χρονικού πλαισίου. Στη σύγχρονη εποχή, ένα από τα κύρια χαρακτηριστικά που εντοπίζονται, είναι η κατάργηση των εμποδίων στην επικοινωνία με ανθρώπους από όλο τον κόσμο, χάρη στη διάδοση της αγγλικής και την καθιέρωσή της ως «παγκόσμιας» γλώσσας. Η άρση του γλωσσικού εμποδίου μεταξύ διαφορετικών λαών και πολιτισμών έχει ως αποτέλεσμα στο ίδιο διαπραγματευτικό τραπέζι να μπορούν πλέον να συνδιαλέγονται Βρετανοί, Κινέζοι, Άραβες και Ινδοί επιχειρηματίες και αρχηγοί κρατών. Ωστόσο, πολλές διαπραγματεύσεις, παρά την έκταση των συζητήσεων, δεν καταλήγουν σε συμφωνία με την αιτιολόγηση του χάσματος επικοινωνίας μεταξύ των εμπλεκόμενων. Το κλειδί για την επίλυση αυτού του προβλήματος είναι η ανάδειξη της διαπολιτισμικής επικοινωνίας ως κρίσιμου στοιχείου σε αυτήν τη διαπραγματευτική διαδικασία. Η διαπολιτισμική επικοινωνία μπορεί να διαλύσει προκαταλήψεις, να ανοίξει νέες προοπτικές, και να συμβάλει στην επίτευξη επιτυχημένων διαπραγματεύσεων που θα προσφέρουν την ευκαιρία για πλούσιες συζητήσεις και συνεργασία σε διεθνές επίπεδο.
Η διαπολιτισμική επικοινωνία ορίζεται ευρέως ως η ικανότητα επικοινωνίας με πρόσωπα από διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο. Μια επιτυχημένη διαπολιτισμική αλληλεπίδραση απαιτεί, επομένως, όχι μόνο τη γεφύρωση του γλωσσικού παράγοντα, αλλά και την επίγνωση των διαφορών μεταξύ των συνδιαλεγόμενων όσον αφορά τους πολιτισμικούς κανόνες, τις διαδικασίες σκέψης που ακολουθούνται, καθώς και τις συνήθειες του εκάστοτε πολιτισμού.
Πιο συγκεκριμένα, ο πρωταρχικός σκοπός της διαπολιτισμικής επικοινωνίας είναι να αυξήσει την κατανόηση μεταξύ εμπλεκόμενων με αντίθετες, συχνά, πολιτισμικές αξίες και πεποιθήσεις. Τρεις διαφορετικοί ερευνητικοί δρόμοι μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να επιτευχθεί ο προαναφερθείς στόχος.
Πρώτο δρόμο αποτελεί η «γενική κουλτούρα» (culture general), που αναζητά διαπολιτισμικές ομοιότητες μεταξύ των ποικίλων πολιτισμών. Ο όρος αυτός αναφέρεται σε πλαίσια που ισχύουν για οποιαδήποτε κουλτούρα, όπως οι αντιλήψεις σχετικά με τη διαχείριση του χρόνου, καθώς και την οριοθέτηση της εξουσίας. Κατά τη διαπραγματευτική διαδικασία, η ύπαρξη διαφορετικής αντίληψης σχετικά με τα χρονικά πλαίσια μπορεί εύκολα να οδηγήσει σε παρεξηγήσεις και να διακόψει τη διαδικασία εξ ολοκλήρου.
Η δεύτερη προσέγγιση ονομάζεται «συγκεκριμένη κουλτούρα» (culture specific) και επικεντρώνεται στον εντοπισμό των επικοινωνιακών συμπεριφορών που είναι μοναδικές για μια συγκεκριμένη κουλτούρα. Στην αμερικανική κουλτούρα, για παράδειγμα, οι διαπραγματευτές έχουν την τάση να είναι πιο άμεσοι και ευθείς, ενώ οι εκπρόσωποι ασιατικής καταγωγής αποφεύγουν συχνά να εκφράσουν τη γνώμη τους και έμμεσα προσπαθούν να δείξουν την αποδοκιμασία τους απέναντι σε μια πρόταση.
Τέλος, υπάρχει ο δρόμος της «διαπολιτισμικής αλληλεπίδρασης» (intercultural interaction) που αποτελεί την ανάμειξη γενικών και ειδικών για τον κάθε πολιτισμό στοιχείων και την ενοποίηση τους ώστε να επιτευχθεί μια ομαλή αλληλεπίδραση. Η συγκεκριμένη μέθοδος αποτελεί την πλέον επιθυμητή, καθώς προσπαθεί να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ των πολιτισμών χωρίς, ωστόσο, να επιδιώκει την ομοιογένεια τους.
Παρά τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν οι συνδιαλεγόμενοι στο διαπραγματευτικό τραπέζι, είναι γεγονός πως άνθρωποι σε όλο τον κόσμο μοιράζονται πολλές ομοιότητες, αλλά αυτό που πραγματικά κάνει τον κάθε λαό μοναδικό είναι οι διαφορές που εντοπίζονται από τις ιστορικές καταβολές του μέχρι τον καθημερινό τρόπο αντίδρασης και συμπεριφοράς. Λανθασμένες υποθέσεις για τις συνήθειες κάποιου μπορεί να κάνουν την επίτευξη συναίνεσης με ένα άλλο έθνος ή τη σύναψη μιας επιχειρηματικής συμφωνίας με έναν εταίρο δύσκολη, αν όχι και αδύνατη. Ορισμένα από τα κύρια γνωρίσματα που διέπουν την πραγμάτωση της διαπολιτισμικής επικοινωνίας αποτελούν η γνώση των διάφορων κουλτουρών, η ενσυναίσθηση, η επίγνωση ότι ο κάθε πολιτισμός δομείται σε διαφορετικό αξιακό σύστημα, η υπομονή, η ανεκτικότητα και η διαλλακτικότητα, καθώς διαφορετικοί τρόποι σκέψης ανοίγουν νέα μονοπάτια επίλυσης προβλημάτων.
Ωστόσο, όπως γίνεται αντιληπτό, η βαθιά γνώση ενός πολιτισμού αποτελεί περίπλοκη διαδικασία, καθώς απαιτεί εμβάθυνση και μηδενική επανάπαυση με την εξοικείωση στα επιφανειακά γνωρίσματα μιας κουλτούρας. Οι άνθρωποι βλέπουν μόνο ένα μικρό μέρος των πολιτισμικών καταβολών ενός ατόμου με βάση τις παρατηρήσεις σχετικά με την ενδυμασία, την εμφάνιση, τα πρότυπα ομιλίας, την προσωπική υγιεινή, τα έθιμα, τη μουσική, τα έργα τέχνης ή τους χορούς. Ωστόσο, αυτές οι παρατηρήσεις αντιπροσωπεύουν μόνο ένα μικρό μέρος της κουλτούρας ενός ατόμου. Σύμφωνα, με τον Edward T. Hall, αν η κουλτούρα μιας κοινωνίας ήταν ένα παγόβουνο, τότε ορισμένα μέρη της είναι ορατά πάνω από το νερό, αλλά η πλειονότητα αυτών κρύβεται κάτω από την επιφάνεια του. Οι ιδέες, οι προτιμήσεις και οι προτεραιότητες που συνθέτουν τις στάσεις και τις αξίες ενός ατόμου είναι από τα πιο σημαντικά συστατικά του πολιτισμού και βρίσκονται κάτω από την επιφάνεια του πολιτιστικού παγόβουνου. Με άλλα λόγια, οι βασικές αξίες μιας κουλτούρας είναι η αντίληψή της για το τι είναι δίκαιο και τι είναι άδικο, καθώς και τι έχουν διδαχθεί οι άνθρωποι σχετικά με το τι συνιστά αποδεκτή και μη αποδεκτή συμπεριφορά στο πλαίσιο μιας κοινωνίας. Αυτά τα στοιχεία, λοιπόν, αποτελούν το εσωτερικό ή αλλιώς το υποσυνείδητο μέρος του πολιτισμού και βρίσκονται κάτω από την επιφάνεια. Από την άλλη πλευρά, το εξωτερικό ή συνειδητό μέρος του πολιτισμού είναι αυτό που μπορεί να εντοπιστεί γρήγορα, συνήθως σχετίζεται με τα ευκόλως αναγνωρίσιμα χαρακτηριστικά, και αποτελεί την κορυφή του παγόβουνου.
Αυτή η μεταφορά, γνωστή και ως «το πολιτιστικό παγόβουνο», αποτελεί μια υπενθύμιση ότι η γνώση μιας κουλτούρας δεν ολοκληρώνεται μόνο με τη γλωσσική επάρκεια αλλά, αντιθέτως, απαιτείται εντατική έρευνα στα εσωτερικά και δυσκόλως εννοούμενα στοιχεία του κάθε πολιτισμού, προκειμένου να αποφευχθούν παρεξηγήσεις και να επιτευχθεί σύμπνοια σκέψης και αντίδρασης. Επομένως, σύμφωνα με τον Hall: «η ενεργός συμμετοχή στην κουλτούρα ενός άλλου ατόμου είναι ο μόνος τρόπος για να κατανοήσει κάποιος το βυθισμένο μέρος του παγόβουνου».
Φτάνοντας προς το τέλος, πρέπει να επισημανθεί ότι η διαπολιτισμική επικοινωνία λαμβάνει χώρα σε καθημερινή βάση μεταξύ μελών διαφόρων κοινωνικών ομάδων και δεν αποτελεί αποκλειστική πρακτική της διαπραγμάτευσης. Καθημερινά εμφανίζονται καταστάσεις που αποτελούν περιπτώσεις διαπολιτισμικής επικοινωνίας και σε μεγάλο βαθμό επηρεάζουν σημαντικά το πόσο καλά αλληλεπιδρούν και ανταλλάσσουν πληροφορίες οι άνθρωποι μεταξύ τους. Απλά παραδείγματα αποτελούν ένας τουρίστας από μια χώρα που προσπαθεί να επικοινωνήσει με έναν ντόπιο που δεν μοιράζεται την ίδια γλώσσα, καθώς και μια συζήτηση μεταξύ ενός Κινέζου πολιτικού με έναν Αμερικανό ηγέτη. Ακόμα και χωρίς τη χρήση της γλώσσας, τα περιστατικά είναι υπαρκτά και μάλιστα καθίσταται πιο δύσκολος ο εντοπισμός τους. Σε αυτές τις περιπτώσεις, ο τόνος της φωνής, οι χειρονομίες και οι εκφράσεις του προσώπου έχουν διαφορετική σημασία για κάθε κουλτούρα. Έτσι, λόγου χάρη, στις ασιατικές παραδόσεις, η ανταλλαγή βλέμματος για αρκετό χρονικό διάστημα δείχνει ασέβεια προς τον άλλον, μια καταβολή που δε συναντάται στις δυτικές κουλτούρες, στις οποίες εκδηλώνει το ενδιαφέρον προς τον ομιλητή. Προσθέτοντας ξανά τον παράγοντα της γλώσσας και αντλώντας από την καθημερινή συναναστροφή, στις Ηνωμένες Πολιτείες, οι οικογένειες συνήθως χαιρετούν η μία την άλλη από απόσταση χωρίς περαιτέρω επαφή, σε αντίθεση με την ελληνική παράδοση που οι οικογένειες είθισται να αγκαλιάζονται και να συζητούν για ένα μικρό χρονικό διάστημα.
Συνοψίζοντας, η κάθε κουλτούρα προσδίδει στα μέλη της συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, συμπεριλαμβανομένων της γλώσσας, της συμπεριφοράς, του υλικού πολιτισμού, των ιδεών και των πεποιθήσεων, τα οποία και μεταβιβάζονται στην επόμενη γενιά. Όταν, όμως, μέλη διαφορετικών πολιτισμικών υποβάθρων έρχονται σε επαφή, συχνά ανακαλύπτουν ότι οι προσδοκίες τους διαφέρουν σε μεγάλο βαθμό και υπάρχει χάσμα ανάμεσά τους. Δεδομένου ότι τα σύνορα της επικοινωνίας σταδιακά κάμπτονται, η ικανότητα αποτελεσματικής επικοινωνίας πέρα από τα πολιτιστικά όρια καθίσταται ολοένα και πιο επιτακτική. Αυτή η πραγματικότητα οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η αποτελεσματική διαπολιτισμική επικοινωνία είναι απαραίτητη για την επιτυχία οποιουδήποτε διαπολιτισμικού ή πολυεθνικού έργου στη σύγχρονη παγκοσμιοποιημένη κοινωνία.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙA:
Diamantis, G. V. (2015). Culture as Context for Communication in a Globalished Community. Publication Tsopras.
Hall, E. T. (1976). Beyond Culture. Doubleday.
Edward T. Hall’s Cultural Iceberg Model. (n.d.). Διαθέσιμο σε: https://www.spps.org/cms/lib/MN01910242/Centricity/Domain/125/iceberg_model_3.pdf
Gitimu, P. N. (2005). Intercultural Communication: its importance to various career fields and perspective by various authors. OpenSIUC. Διαθέσιμο σε: https://opensiuc.lib.siu.edu/ojwed/vol1/iss2/4
Importance of Intercultural communication | Examples | FAQs. (n.d.). Cuemath. Διαθέσιμο σε: https://www.cuemath.com/learn/parenting/intercultural-communication/
Language learning: Why is intercultural communication important?. Middlebury Language Schools. (2023, Μάρτιος 28). Middlebury Language Schools. Διαθέσιμο σε: https://www.middlebury.edu/language-schools/blog/language-learning-why-intercultural-communication-important
Leeds-Hurwitz, W. (2017). Διαπολιτισμική Επικοινωνία. Center for Intercultural Dialogue. Διαθέσιμο σε: https://centerforinterculturaldialogue.files.wordpress.com/2017/11/kc5-intercultural-communication_greek.pdf
Meaning of “Culture-General.” (n.d.). Intercultural Development Inventory. Διαθέσιμο σε: https://idiinventory.zendesk.com/hc/en-us/articles/360041523793-Meaning-of-Culture-General-
Team, E. (2023, Ιούνιος 15). WHAT IS INTERCULTURAL COMMUNICATION? EHLION. Διαθέσιμο σε: https://ehlion.com/magazine/intercultural-communication/
The cultural iceberg explained. (2017, Ιούλιος 19). Lynch Law Firm, PLLC. Διαθέσιμο σε: https://www.lynchlf.com/blog/the-cultural-iceberg-explained/ What are the characteristics of intercultural communication? (n.d.). Study.Com. Διαθέσιμο σε: https://homework.study.com/explanation/what-are-the-characteristics-of-intercultural-communication.html