Γράφει η Φωτεινή Διακουμάκου
Ενίοτε οι κυβερνητικές παρεμβάσεις οδηγούν στην ανάπτυξη και ενθαρρύνουν καινοτομίες στα προϊόντα, τις διαδικασίες και την τεχνολογία. Σε άλλες περιπτώσεις, οι θεσμικές ρυθμίσεις αποτυγχάνουν, δημιουργώντας περιττά εμπόδια. Αναγκαία συνθήκη για επιτυχημένες παρεμβάσεις καθίσταται η συνεργασία των φορέων έρευνας με την πολιτεία, ώστε να τεθούν τα θεμέλια το δημόσιο να διαδραματίσει ρόλο διευκολυντή, προωθώντας και στηρίζοντας τις προσπάθειες των επιχειρήσεων, ενισχύοντας ταυτόχρονα την ανάπτυξη, την προσαρμογή και την ανανέωση. Συνεπώς, η κυβερνητική πολιτική πρέπει να υπερκεράσει τους σκοπέλους, να παρακινήσει και να ενισχύσει την ικανότητα μιας επιχείρησης να καινοτομεί, με σκοπό την ανάπτυξη της οικονομίας, της κοινωνίας και γενικότερα της ανθρωπότητας.
Η διαμόρφωση της Εθνικής Αναπτυξιακής Πολιτικής
Η κρατική παρέμβαση στον τομέα της Έρευνας και της Καινοτομίας κρίνεται επιτακτική ανάγκη. Αυτό οφείλεται στην απροθυμία των επιχειρήσεων να εκχωρήσουν πόρους στην καινοτομία εξαιτίας ορισμένων δεδομένων της αγοράς. Σημαντικό αντικίνητρο αποτελεί η αβεβαιότητα ως προς το μέγεθος του οικονομικού οφέλους που θα αποκομίσει ο ιδιώτης επενδυτής αλλά και τις πιθανότητες αποτυχίας, εάν η βασική έρευνα οδηγήσει σε αδιέξοδο. Επιπλέον, οι βασικές επιστημονικές πρόοδοι απαιτούν χρόνο και χρήμα μέχρι να μεταμορφωθούν σε εμπορεύσιμα προϊόντα ή διαδικασίες. Η πολιτεία βρίσκεται σε ισχυρότερη θέση από μια επιχείρηση, έχει τη δυνατότητα να ανταποκριθεί θετικότερα και να καρπωθεί τα οφέλη που θα προκύψουν από το καινοτόμο προϊόν τόσο σε οικονομικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο.
Στις αγορές τίθενται προβλήματα αποτίμησης της ζήτησης καθώς και διασφάλισης της πληρωμής. Δεν είναι διόλου απίθανο, κλάδοι παραγωγής αποτελούμενοι από πολλές μικρές επιχειρήσεις, να μη μπορούν να σηκώσουν το βάρος για τη δημιουργία και τη συντήρηση μιας σύγχρονης μονάδας Έρευνας και Ανάπτυξης.
Επιπλέον, συχνά απαντάται η αδυναμία του εμπνευστή μιας καινοτομίας να εκμεταλλευτεί αποκλειστικά το αποτέλεσμα των επενδύσεων του στην έρευνα, αφού οι ιδέες εύκολα αντιγράφονται. Στην περίπτωση που μέρος του οφέλους του δημιουργού χαθεί μέσω απομίμησης ή και παράνομης εφαρμογής της ιδέας του από άλλους, η απώλεια αυτή μπορεί να αποτελέσει ισχυρό αντικίνητρο για τον ίδιο και στη συνέχεια να οδηγήσει σε μείωση των επενδύσεων του στην Έρευνα και την Ανάπτυξη. Αυτός είναι ο λόγος που αρκετές χώρες έχουν προβεί στη θεσμοθέτηση της προστασίας των πνευματικών δικαιωμάτων των αρχικών καινοτομιών μέσω της «πατέντας», αν και οι πατέντες δεν μπορούν να εφαρμοστούν σε όλες τις περιπτώσεις. Κατά συνέπεια, το κράτος οφείλει να χαράσσει πολιτικές σε εθνικό και σε περιφερειακό επίπεδο για τη χρηματοδότηση της Έρευνας και της Καινοτομίας.
Η άσκηση της πολιτικής Ε&Κ – θεσμοί και φορείς
Η άσκηση της πολιτικής Ε&Κ σε εθνικό επίπεδο βασίζεται σε δύο πυλώνες, το θεσμικό πλαίσιο και τη χρηματοδότηση, ενώ βασικό της εργαλείο αποτελούν οι Αναπτυξιακοί Νόμοι. Ο καθορισμός του θεσμικού πλαισίου περιλαμβάνει τη ρύθμιση των κανόνων λειτουργίας των ερευνητικών κέντρων, το ρυθμιστικό πλαίσιο για τη σύσταση και την ανάπτυξη των νεοφυών επιχειρήσεων, τη θεσμοθέτηση των δικαιωμάτων πνευματικής ιδιοκτησίας καθώς επίσης και τη λήψη μέτρων για την υποβοήθηση της βασικής έρευνας.
Οι φορείς που συμβάλλουν στην έρευνα έχουν ως επί το πλείστον δημόσιο χαρακτήρα με μορφή ΝΠΔΔ ή ΝΠΙΔ. Αρμόδια όργανα για το σχεδιασμό και την εφαρμογή της Έρευνας, της Τεχνολογικής Ανάπτυξης και της Καινοτομίας (ΕΤΑΚ) είναι: τα Υπουργεία (Υπουργείο Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, Υπουργείο Ανάπτυξης), οι περιφέρειες, το Εθνικό Συμβούλιο Έρευνας, Τεχνολογικής Ανάπτυξης και Καινοτομίας, οι δημόσιοι ερευνητικοί και τεχνολογικοί φορείς. Τα Πανεπιστήμια και τα Ερευνητικά Κέντρα εποπτεύονται από την Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας.
- Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας (ΓΓΕΤ)
Σύμφωνα με τον Ν.4310/2014, η Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας αποτελεί βασικό πυλώνα σχεδιασμού και χάραξης της πολιτικής ΕΤΑΚ. Εποπτεύοντας τα ερευνητικά κέντρα και τους τεχνολογικούς φορείς, έχει ως αποστολή την ενίσχυση της δραστηριότητας τους μέσω της χρηματοδότησης ανταγωνιστικών ερευνητικών προγραμμάτων.
- Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ)
Το Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας και Καινοτομίας (ΕΛΙΔΕΚ) ιδρύθηκε με τον Ν. 4429/2016 ως ΝΠΙΔ με διοικητική και οικονομική αυτοτέλεια. Εποπτεύεται από τον αναπληρωτή Υπουργό Έρευνας και Τεχνολογίας. Αρμοδιότητες του αποτελούν η χρηματοδότηση ερευνητικών προγραμμάτων και η χορήγηση υποτροφιών. Βασικός σκοπός του ΕΛΙΔΕΚ είναι η ανάπτυξη της έρευνας και της καινοτομίας στην Ελλάδα, μέσω της αξιολόγησης και της επιχορήγησης της έρευνας χωρίς περιορισμούς (θεματικούς ή γεωγραφικούς), αλλά με μόνο κριτήριο την επιστημονική αριστεία.
- Επιστημονικό Συμβούλιο Έρευνα, και Καινοτομίας (ΕΣΕΚ)
Το Επιστημονικό Συμβούλιο Έρευνας και Καινοτομίας υφίσταται θεσμικά από το 1985, αν και έχει από τότε πολλάκις αλλάξει όνομα, σύνθεση και αρμοδιότητες. Πρόκειται για το ανώτατο γνωμοδοτικό όργανο του κράτους, αναφορικά με τα ζητήματα εθνικής πολιτικής ΕΤΑΚ. Αποτελείται από 17 μέλη, τα οποία διαμοιράζονται σε δύο επιτροπές. Το ΕΣΕΚ συνεργάζεται με το Υπουργείο Παιδείας και τον Γενικό Γραμματέα Ε&Τ.
- Αναπτυξιακός Νόμος 4399/2016
Κατά τον σχεδιασμό του αναπτυξιακού νόμου 4399/16 “Θεσμικό πλαίσιο για τη σύσταση καθεστώτων Ενισχύσεων Ιδιωτικών Επενδύσεων για την περιφερειακή και οικονομική ανάπτυξη της χώρας”, ελήφθησαν υπόψη η αναγκαιότητα να αποτελέσει ο εν λόγω νόμος ουσιαστικό εργαλείο ανάπτυξης, ενισχύοντας την επενδυτική δραστηριότητα, το ισχύον κοινοτικό πλαίσιο, αναφορικά με τις κρατικές ενισχύσεις περιφερειακού χαρακτήρα αλλά και οι προηγούμενοι συναφείς νόμοι. Τα κίνητρα που προσφέρουν οι αναπτυξιακοί νόμοι αφορούν κυρίως σε φορολογική απαλλαγή που συνίσταται στην απαλλαγή από την καταβολή φόρου εισοδήματος, στην επιχορήγηση για τη δωρεάν παροχή από το Δημόσιο χρηματικού ποσού για την κάλυψη τμήματος της ενισχυόμενης δαπάνης του επενδυτικού σχεδίου, στην επιδότηση για την απόκτηση εξοπλισμού και στο επιδοτούμενο επιτόκιο τραπεζικών δανείων, που έχουν ληφθεί για την πραγματοποίηση της επένδυσης.
- Καθεστώς «Ενισχύσεις Καινοτομικού Χαρακτήρα για ΜΜΕ»
Το καθεστώς «Επενδύσεις Καινοτομικού Χαρακτήρα για ΜΜΕ» έχει ως αποδέκτες τις ΜΜΕ και προωθεί τις επενδύσεις εκείνες που αποσκοπούν στην εισαγωγή οργανωσιακών και διαδικαστικών καινοτομιών ή στην παραγωγή καινοτόμων προϊόντων. Η συγκεκριμένη ρύθμιση παρέχει στις επιχειρήσεις την ευκαιρία να μεγιστοποιήσουν την «καινοτομική» τους επίδοση, να αξιοποιήσουν ενισχύσεις, οι οποίες είναι διαθέσιμες μόνο στο εν λόγω καθεστώς. Σκοπός του «Επενδύσεις Καινοτομικού Χαρακτήρα για ΜΜΕ» είναι η καινοτομία να αποτελέσει κεντρική επιλογή των ενισχυόμενων επιχειρήσεων.
Ως επιλέξιμοι θεωρούνται οι κλάδοι οικονομικής δραστηριότητας που ισχύουν για το σύνολο του νόμου. Προβλέπεται η στήριξη των συνολικών δαπανών των περιφερειακών ενισχύσεων καθώς και μια σειρά επιπλέον επενδυτικών, όπως οι δαπάνες εκκίνησης για τις υπό ίδρυση μικρές και πολύ μικρές επιχειρήσεις, δαπάνες για μέτρα ενεργειακής απόδοσης, για παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ και για αποκατάσταση μολυσμένων χώρων. Τέλος, όσον αφορά στη διαδικαστική και οργανωσιακή καινοτομία περιλαμβάνονται: δαπάνες απόκτησης, επικύρωσης και προστασίας διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας, μισθοδοσίας προσωπικού υψηλής ειδίκευσης, δαπάνες για συμβουλευτικές και υποστηρικτικές υπηρεσίες στον τομέα της καινοτομίας, δαπάνες οργάνων, εξοπλισμού, κτιρίων και γηπέδων, στον βαθμό και για όσο χρόνο χρησιμοποιούνται για το έργο. Επιπλέον, το καθεστώς καλύπτει και δαπάνες εκτός περιφερειακών ενισχύσεων για Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας.
Η διαμόρφωση της εθνικής αναπτυξιακής πολιτικής προσβλέπει στον μετασχηματισμό του θεσμικού πλαισίου, με σκοπό να διαμορφωθούν συνθήκες κατάλληλες για ιδιωτικές επενδύσεις, εγχώριες και διεθνείς. Η αποτίμηση της αλληλεπίδρασης μεταξύ όσων διαχειρίζονται τη δημόσια πολιτική και των κοινωνικών και οικονομικών παραγόντων, που συμμετέχουν στην παραγωγή αυτής της πολιτικής, καθορίζει και τον βαθμό επίτευξης των προκαθορισμένων στόχων. Επομένως, βασικός στόχος της πολιτείας, μέσα από μια σειρά παρεμβάσεων, είναι η οικονομική ανάπτυξη βασισμένη στη γνώση. Η σύνδεση της έρευνας και της καινοτομίας με την επιχειρηματικότητα και την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας, θα οδηγήσει στην εξωστρέφεια των επιχειρήσεων προς διεθνείς αγορές, με αποτέλεσμα την ποιοτική καινοτόμα επιχειρηματικότητα και την αύξηση της εγχώριας προστιθέμενης αξίας.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
- Βουδούρη Ειρήνη. (2005). Πρόκληση του επιχειρείν, Εμπειρία από την πράξη. Αθήνα: Σιδέρης
- Γ.Γ.Ε.Τ (2020)Υποστήριξη της ΓΓΕΤ από εξειδικευμένο Τεχνικό Σύμβουλο κατά την κατάρτιση ενιαίου κειμένου Εθνικής Στρατηγικής Έξυπνης Εξειδίκευσης Έρευνας και Καινοτομίας της νέας Προγραμματικής Περιόδου 2021 –2027
- ΓΓΕΤ. (2015). Εθνική Στρατηγική ΕΤΑΚ για την Έξυπνη Εξειδίκευση 2014-2020. Αθήνα: Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας
- ΔιαΝΕΟσις, Οργανισμός Έρευνας και Ανάλυσης. (2016). Έρευνα & Καινοτομία Στην Ελλάδα – Μια Μελέτη
- Eθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης. (2018.) Βασικοί δείκτες για την καινοτομία στις ελληνικές επιχειρήσεις, 2014-2016. Αθήνα: Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης
- Ε.Ε. (1996). Πράσινη Βίβλος για την Καινοτομία.
- Ο.Ο.Σ.Α.- Γ.Γ.Ε.Τ. Εγχειρίδιο Oslo (2000) : Προτεινόμενες οδηγίες για τη Συλλογή και Ερμηνεία Στοιχείων Τεχνολογικής Καινοτομίας
- ΣΕΣΜΑ.(2014). Χρηματοδότηση μέσω καινοτόμων χρηματοδοτικών εργαλείων στη νέα προγραμματική περίοδο 2014-2020
- Υπουργείο Παιδείας Έρευνας Και Θρησκευμάτων.(2013). Πρόταση Τομεακής Πολιτικής Για Την Έρευνα Και Καινοτομία. Αθήνα: ΓΓΕΤ
- Χρυσομαλλίδης, Χ.(2013). Η έρευνα και τεχνολογία στην Ελλάδα, ως εργαλείο εξόδου από την κρίση: Ελληνικό Ίδρυμα Ευρωπαϊκής & Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ)
- European Commission (2020). Innovation Union Scoreboard 2020. Brussels: European Union – Publications Office
- Ludvall B.A. (1992): National Systems of Innovation: Towards a Theory of Innovation and Interactive Learning, London Pinter Publishers
- Lundvall B.A. &Tomlinsson M. (2000): On the Convergence and Divergence of National Systems of Innovation.
- Πηγή φωτογραφίας : Παρ’ το αλλιώς: Η καινοτομία μεγάλη ευκαιρία για τις επιχειρήσεις , https://www.fortunegreece.com/article/par-to-allios-i-kenotomia-megali-efkeria-gia-tis-epichirisis/