Γράφει η Χρυσούλα Τσουχλαράκη
Τα social media είναι ένας διαδικτυακός χώρος, στον οποίο ο κάθε χρήστης έχει τη δυνατότητα να δημοσιεύσει εικόνες, βίντεο, απόψεις και γνώμες. Όταν αυτές οι κοινοποιήσεις αποτελούν γεγονότα που βρίσκονται στη δημόσια σφαίρα και απευθύνονται στα ενδιαφέροντα ενός μαζικού κοινού, τότε θα μπορούσε να τις χαρακτηρίσει κανείς ως μια διαδικτυακή ενημέρωση. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται «δημοσιογραφία των πολιτών», καθώς η κοινωνία εκμεταλλεύεται τα νέα τεχνολογικά μέσα, τα οποία κατασκευάζουν όσον αφορά τη δημοσιογραφία, μια δυναμική κοινότητα.
Ωστόσο, ο εκδημοκρατισμός των μέσων, λόγω της ελεύθερης πρόσβασης και έκφρασης του κοινού, μπορεί να οδηγήσει τελικά στην παραπληροφόρηση. Πέραν των τυπικών χρηστών, λογαριασμούς στα social media δημιουργούν και οι δημοσιογραφικοί οργανισμοί. Βέβαια, πολλές φορές το περιεχόμενο που δημοσιεύουν δεν προσφέρεται μόνο για ενημέρωση, αλλά για κερδοσκοπικούς λόγους. Έτσι, τίθεται το ζήτημα κατά πόσο υφίσταται η δημοσιογραφική δεοντολογία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Από τη μία, τα ΜΚΔ είναι μια νέα μορφή κινητήριας δύναμης στον κόσμο των συγκλινόντων μέσων, καθώς συγκροτούν τρία βασικά στοιχεία: υπολογιστική τεχνολογία, επικοινωνία και περιεχόμενο. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα για πρώτη φορά όλα τα στοιχεία αυτά να συνενώνονται και να συνυπάρχουν δημιουργώντας το φαινόμενο της ψηφιοποίησης. Το περιεχόμενο (ειδήσεις) μέσω της υπολογιστικής τεχνολογίας (Η/Υ, κινητές συσκευές και διαδίκτυο) και της επικοινωνίας (αλληλεπίδραση πομπού-δέκτη) γίνεται αντικείμενο διαχείρισης από μαζικό κοινό. Η ενημέρωση, δηλαδή, μετατοπίζεται από την τηλεόραση, το ραδιόφωνο και τις εφημερίδες στα social media, τα οποία συγκεντρώνουν όλα τα παραπάνω χαρακτηριστικά.
Από την άλλη, η δημοσιογραφική δεοντολογία αφορά την ηθική απέναντι στην εγκυρότητα και τη νομιμότητα κατά τη δημοσίευση της είδησης. Ειδικότερα, υπάρχουν πέντε βασικοί κανόνες που τη διέπουν: αλήθεια και ακρίβεια, ανεξαρτησία, δικαιοσύνη και αμεροληψία, υπευθυνότητα και αίσθημα ενσυναίσθησης. Άρα, ένας δημοσιογράφος χρειάζεται να εξακριβώνει τις πληροφορίες του προτού τις δημοσιεύσει, να μην επηρεάζεται από τις προσωπικές του απόψεις, να έχει αίσθηση της ευθύνης και της σοβαρότητας του επαγγέλματος και να δείχνει σεβασμό στον συνάνθρωπο. Αυτό συνεπάγεται ότι για να μπορέσει κανείς να διατελέσει το συγκεκριμένο επάγγελμα, χρειάζεται συγκεκριμένη κατάρτιση.
Ωστόσο, στην περίπτωση της δημοσιογραφίας των πολιτών αντιλαμβάνεται κανείς ότι οι περισσότεροι δεν έχουν λάβει κάποια εκπαίδευση. Αυτό μπορεί να οδηγήσει στη διάδοση ψευδών ειδήσεων (fake news) ή γενικότερα στη μετάδοση νέων που δεν εμπίπτουν με τους κώδικες της δημοσιογραφικής δεοντολογίας. Το συγκεκριμένο φαινόμενο μπορεί να μη συμβαίνει απαραίτητα για κερδοσκοπικούς λόγους.
Η ελευθερία που υπάρχει στα social media και γενικότερα στο διαδίκτυο συμβάλλει στη διάδοση αμέτρητων ειδήσεων με αποτέλεσμα ο έλεγχός τους να είναι αδύνατος. Είναι γνωστό ότι υπάρχουν ορισμένα εργαλεία στα social media, τα οποία ανιχνεύουν τα ψευδή νέα. Ειδικότερα, όπως αναφέρει το Facebook, «χρησιμοποιούμε τεχνολογία μηχανικής μάθησης για να εντοπίζουμε τα αντίγραφα αυτά, ώστε οι οργανισμοί διασταύρωσης ειδήσεων να μπορούν να επικεντρώσουν τις προσπάθειές τους σε νέες πληροφορίες.»
Όμως, η διαδικασία εύρεσης και επεξεργασίας τους είναι ιδιαίτερα δύσκολη. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια της πανδημίας του COVID, στην πλατφόρμα αυτή πολλοί δημιουργούσαν αναρτήσεις αναφορικά με τον ιό και τα εμβόλια, χωρίς να έχουν ιατρικές γνώσεις. Υπήρχαν περιπτώσεις στις οποίες η πλατφόρμα έκανε τον απαραίτητο έλεγχο και χαρακτήριζε τις ειδήσεις αυτές ως fake news, συνοδεύοντας την ανάρτηση με αντίστοιχο υλικό, το οποίο αιτιολογούσε γιατί είναι ψευδή. Τις περισσότερες φορές, όμως, αυτό δεν ήταν δυνατό να πραγματοποιηθεί με αποτέλεσμα να είναι ελεύθερη η κυκλοφορία της παραπληροφόρησης, μέσω των κοινοποιήσεων.
Ένα άλλο φαινόμενο, το οποίο δεν είναι σύμφωνο με τη δημοσιογραφική δεοντολογία, είναι η παροχή νέων από ειδησεογραφικά πρακτορεία για λόγους κερδοσκοπικούς. Τα ΜΜΕ λειτουργούν σαν επιχειρήσεις, που δεν στοχεύουν απλά στο να είναι βιώσιμες, αλλά να αποτελούν σημαντικοί οικονομικοί παράγοντες. Τα ΜΚΔ προωθούν τις δραστηριότητες αυτές, καθώς προσανατολίζονται περισσότερο προς το marketing. Αυτό σημαίνει ότι οι δημοσιογραφικοί οργανισμοί κοινοποιούν από την ιστοσελίδα τους συγκεκριμένες ειδήσεις που έχουν απήχηση, επισκιάζοντας πιθανότατα άλλες πιο σημαντικές, που για να τις βρει κανείς χρειάζεται να επισκεφτεί το ίδιο το site. Επομένως, η δημοσιογραφία και οι ειδήσεις καταλήγουν να αποτελούν προϊόντα μιας κερδοσκοπικής επιχείρησης.
Παρόλα αυτά, είναι γνωστό ότι τα social media έχουν αναδείξει τη «φωνή» των πολιτών, επιτυγχάνοντας την κατοχύρωση της ανεξαρτησίας και της αμεροληψίας, στοιχεία – κλειδιά για τη δημοσιογραφική δεοντολογία. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχει η δυνατότητα ακρόασης όλων των απόψεων. Μέσω της τεχνολογίας, και ιδιαίτερα των κινητών συσκευών, ο χρήστης των ΜΚΔ έρχεται σε επαφή με άλλα άτομα και έτσι η διακίνηση της πληροφορίας-είδησης γίνεται άμεσα και ταχύτατα.
Μάλιστα, η συμμετοχική δημοσιογραφία στα social media, όπως αλλιώς ονομάζεται αυτό το είδος, έχει αναδείξει διάφορα κινήματα από τη δημοσίευση ενός γεγονότος, όπως #blacklivesmatter, #bringbackourgirls, #metoo, επιβεβαιώνοντας ότι τα μέσα αυτά κατέχουν μια δυναμική, η οποία προκύπτει από το ίδιο το κοινό.
Επιπλέον, τα ΜΚΔ βοηθούν στην αλληλεπίδραση των ΜΜΕ με τους χρήστες. Το κοινό πλέον, δεν είναι ένας παθητικός αποδέκτης, καθώς υπάρχει αλληλόδραση με τον πομπό. Οι δημοσιογραφικοί οργανισμοί δέχονται πληροφορίες από τους αναγνώστες, μέσω των social media, κι εκείνοι με τη σειρά τους, έπειτα από τη διαδικασία διασταύρωσης γεγονότων, τις δημοσιεύουν, κάνοντας πράξη τη συμμετοχική δημοσιογραφία.
Είναι δύσκολο να πει κανείς αν τα ΜΚΔ έχουν μόνο θετική ή αρνητική επίδραση στον τομέα της δημοσιογραφίας και της δημοσιογραφικής δεοντολογίας. Παρόλα αυτά, σίγουρα διαπιστώνεται ότι οι πολίτες έχουν στις μέρες μας λόγο, πιο έντονα από ποτέ, κάνοντας τη ροή της πληροφορίας όλο και περισσότερη.
Βιβλιογραφία:
Καρτσάκης, Ν., 2019, Fake News στην ψηφιακή εποχή της συμμετοχικής δημοσιογραφίας, ΙΚΕΕ ΑΠΘ, Διαθέσιμο στο http://ikee.lib.auth.gr/record/318412/files/GRI-2020-27213.pdf
Μαραζώτη, Γ.-Μ., 2019, Επαγγελματική δημοσιογραφία και δημοσιογραφία των πολιτών στην Huffingtonpost.gr: Μελέτη περίπτωσης, Apothesis. ΕΑΠ, Διαθέσιμο στο https://apothesis.eap.gr/handle/repo/41466
Οστιούνη, Μ., 2016, Η επίδραση των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης στην ενημέρωση των νέων: μελετώντας τον τρόπο που τα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης διαμορφώνουν ένα νέο τοπίο στην ενημέρωση των νέων, ΙΚΕΕ. ΑΠΘ, Διαθέσιμο στο: https://ikee.lib.auth.gr/record/287690/files/GRI-2017-18522.pdf
Ψαριανός, Α., 2018, Η δημοσιογραφία στα Social Media: ο ρόλος του δημοσιογράφου, Πάνδημος Παντειακές Δημοσιεύσεις, Διαθέσιμο στο file:///C:/Users/%CE%A7%CF%81%CF%85%CF%83%CE%BF%CF%8D%CE%BB%CE%B1%20%CE%A4%CF%83%CE%BF%CF%85%CF%87%CE%BB%CE%B1%CF%81%CE%AC%CE%BA%CE%B7/Downloads/41PMS_POL_DIA_PsarianosAn.pdf
Flew, T., 2017, Media Convergence, Britannica, Διαθέσιμο στο: https://www.britannica.com/topic/media-convergence#ref1179540
Kotsifos, Y., 2020, Journalism Ethics in the digital era: A matter of professional identity, ΙΚΕΕ ΑΠΘ, Διαθέσιμο στο: http://ikee.lib.auth.gr/record/326582/files/GRI-2021-29627.pdf
Πώς χειρίζεται το Facebook τις ψευδείς πληροφορίες που ελέγχονται από οργανισμούς διασταύρωσης ειδήσεων;, Facebook, https://www.facebook.com/help/1952307158131536/?helpref=uf_share
Πηγή εικόνας: https://kashmirreader.com/2021/08/25/pros-and-cons-of-social-media-journalism/