Γράφει η Αλεξάνδρα Μαγγίπα
Γιατί η ψήφιση των τροποποιήσεων του προέδρου Macron στο συνταξιοδοτικό έχουν εγείρει εκδηλώσεις οργής σε ολόκληρη τη Γαλλία; Τί αλλάζει και ποια η σημασία της χρήσης του άρθρου 49.3 για το λαό και για την ίδια τη δημοκρατία; Στο παρόν άρθρο εξετάζονται τόσο τα νέα μέτρα που αφορούν την μεταμόρφωση του γαλλικού συνταξιοδοτικού συστήματος, όσο και το νομικό και ιστορικό υπόβαθρο ενός άρθρου που εγείρει προβληματισμούς ως προς τη δημοκρατικότητα της εφαρμογής του.
Η ατζέντα της γαλλικής κυβέρνησης για το συνταξιοδοτικό σύστημα φαίνεται πως έχει στόχο την αποφυγή πιθανών μελλοντικών ελλειμμάτων στον προϋπολογισμό, όπως άλλωστε δηλώνεται και στο ίδιο το ενημερωτικό φύλλο του γαλλικού Υπουργείου Εργασίας, Απασχόλησης και Ένταξης. Τα μέτρα περιλαμβάνουν την αύξηση του κατώτατου ορίου – μερικής – συνταξιοδότησης στα 64 έτη -σε αντίθεση με τα 62 έτη, που ισχύει σήμερα- από το 2030, ενώ απαραίτητη προϋπόθεση για να λάβει κάποιος σύνταξη από το 2027 θα είναι να εργάζεται για τουλάχιστον 43 χρόνια. Σε κάθε περίπτωση, τα 67 έτη ορίζονται ως η ηλικία κατά την οποία θα μπορεί ένας Γάλλος πολίτης να πάρει πλήρη σύνταξη.
Οι δυνάμεις που έδωσαν την ώθηση για να οδηγηθεί η γαλλική κυβέρνηση στο παραπάνω αποτέλεσμα είναι πολυάριθμες. Τα στατιστικά δεδομένα ίσως μαρτυρούν την κατεύθυνση. Πληθυσμιακά, παρατηρείται σταθερή αύξηση ύψους περί τους 200.000 κατοίκους ετησίως, με τις προβλέψεις να θέλουν τη Γαλλία να φτάνει τους 68 εκατομμύρια κατοίκους έως το 2024.Παράλληλα, με την πληθυσμιακή αύξηση, αξίζει να αναφέρουμε τον μόνιμα παρόντα πληθωρισμό που έφτασε το 6.3% τον Φεβρουάριο του 2023 -σε αντίθεση με το 4.8% του Απριλίου του 2022-, το ολοένα και υψηλότερο ποσοστό της ανεργίας των νέων ύψους 17.4% τον Ιανουάριο του 2023, αλλά και την μείωση του ρυθμού ανάπτυξης του ΑΕΠ στο 0.1% την ίδια περίοδο, πτώση που είχε ήδη ξεκινήσει από τα μέσα του 2022.
Από τη στιγμή της ανακοίνωσής της, η απόφαση αποτέλεσε εναρκτήριο λάκτισμα για μια σειρά έντονων, συνεχιζόμενων κινητοποιήσεων σε όλη τη χώρα. Με επίκεντρο το Παρίσι, οι απεργίες και οι διαδηλώσεις ακολουθούν η μία την άλλη. Μέσα σε ένα κλίμα διαρκώς αναπαραγόμενης αναταραχής, η πρωθυπουργός Elisabeth Borne επιλέγει να καταφύγει στο άρθρο 49 παρ.3 για την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων. Τι προσφέρει όμως η κίνηση αυτή στην κυβέρνηση Macron;
Σε αδρές γραμμές, το άρθρο επιτρέπει στην κυβέρνηση την εφαρμογή νόμου χωρίς αυτός να κυρωθεί από τη Βουλή. Το μόνο δε αντιστάθμισμα σε αυτή την κίνηση είναι η ανατροπή της κυβέρνησης μετά από πρόταση μομφής. Αξιοσημείωτο είναι εδώ το γεγονός ότι καμία πρόταση μομφής που να αφορά εφαρμογή του παρόντος άρθρου δεν είχε επιτυχία μέχρι σήμερα. Όσον αφορά την περίπτωση που εξετάζουμε, η αντιπολίτευση έκανε πρόταση για δημοψήφισμα, η οποία όμως απορρίφθηκε από το Συνταγματικό Δικαστήριο.
Παράλληλα, εγείρει ενδιαφέρον το γεγονός ότι η προσφυγή στο 49.3 αποτελεί μάλλον συχνή -αν όχι πάγια- πρακτική των γαλλικών κυβερνήσεων ανά καιρούς. Απόδειξη σε αυτό αποτελεί το ότι το εν λόγω συνταγματικό «όπλο» έχει ήδη χρησιμοποιηθεί σε 99 σε σύνολο περιπτώσεις από το 1958, από τους εκάστοτε πρωθυπουργούς. Το ρεκόρ κρατά ο Michel Rocard, ο οποίος για το διάστημα 1988-1991 ως πρωθυπουργός της Γαλλίας κατέφυγε στη χρήση του άρθρου για 28 φορές. Ακολουθεί η Elisabeth Borne, η οποία καταφεύγει, στην περίπτωσή μας, για ενδέκατη φορά στη χρήση του 49.3 από τον Μάιο του 2022, ημερομηνία που ανέλαβε τα καθήκοντά της.
Θα μπορούσαμε να συσχετίσουμε τινά τρόπον το άρθρο 49.3 του γαλλικού συντάγματος με το άρθρο 44.1 του ελληνικού συντάγματος που αφορά τις πράξεις νομοθετικού περιεχομένου. Ωστόσο, σε αντίθεση με το άρθρο περί των πράξεων νομοθετικού περιεχομένου στην Ελλάδα, όπου αναλυτικά περιγράφεται και μνημονεύεται ότι η προσφυγή δύναται να πραγματοποιηθεί από την ΠτΔ «σε έκτακτες περιπτώσεις εξαιρετικά επείγουσας και απρόβλεπτης ανάγκης», στο γαλλικό σύνταγμα το πεδίο χρήσης της δύναμης που παρέχει η αντίστοιχη διάταξη ήταν ελεύθερο έως και το 2008.
Μπορούμε να μετρήσουμε αρκετά παραδείγματα εφαρμογής νομοθετημάτων με τη χρήση αυτής της συνταγματικής ελευθερίας από τους εκάστοτε πρωθυπουργούς. Μεταξύ των σημαντικότερων διακρίνουμε την εφαρμογή για τη δημιουργία της δημόσιας υπηρεσίας εθνικής εκπαίδευσης το 1984, την εφαρμογή για την ιδιωτικοποίηση της France Telecom το 1996, καθώς και την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων του Εργατικού Νόμου το 2016. Με την αναθεώρηση του άρθρου το 2008 συγκεκριμενοποιήθηκαν, ως αντιστάθμισμα στην εξουσία της εκτελεστικής εξουσίας, οι περιπτώσεις κατά τις οποίες ο Πρωθυπουργός δύναται να χρησιμοποιήσει το άρθρο. Πλέον, η προσφυγή επιτρέπεται μόνον όταν εκείνη αφορά οικονομικά και δημοσιονομικά μέτρα, καθώς και ζητήματα κοινωνικής ασφάλισης.
Με λίγα λόγια, η προσφυγή για την αλλαγή του συνταξιοδοτικού συστήματος δεν καθίσταται κατ’ ουσία παράνομη. Συνεπάγεται, πάρα ταύτα, η νομιμοποίηση όταν υπάρχει νομιμότητα; Η απάντηση στο ερώτημα ανοίγει μια μεγάλη συζήτηση. Ο François Hollande είχε δηλώσει ότι το 49.3 είναι «άρνηση της δημοκρατίας». Είναι αναμενόμενο το ότι η χρήση μιας διάταξης που συνεπάγεται την επιβολή εξουσίας με δυναμικό τρόπο από την εκτελεστική εξουσία μιας χώρας όπως η Γαλλία, θα δημιουργήσει ερωτήματα ως προς το δημοκρατικό στοιχείο. Το ζήτημα της νομιμοποίησης κάνει περισσότερο από αισθητή την παρουσία του, ιδίως από τη στιγμή που το αντικείμενο του ενδιαφέροντος πρόκειται να επηρεάσει τη ζωή κάθε Γάλλου πολίτη, αργά ή γρήγορα.
Πηγές
Evangelisti, A. (2022, 2 Αυγούστου). Article 49.3 of the Constitution of France: Comprative Comments on Parlementarisme Rationalisé Comparative Law Journal of the Pacific. Διαθέσιμο σε: https://shs.hal.science/halshs-03741858.
Ministère du Travail, du Plein Emploi et de l’Insertion. Διαθέσιμο σε: https://travail-emploi.gouv.fr/retraite/projet-pour-l-avenir-de-notre-systeme-de-retraite/.
Trade Economics. Διαθέσιμο σε: https://tradingeconomics.com/france/indicators.
Imbach, R., Geoffroy, R. (2023, 17 Μαρτίου). Comment fonctionne l’article 49.3, utilisé pour la onzième fois par Elisabeth Borne ?. Le Monde. Διαθέσιμο σε: https://www.lemonde.fr/les-decodeurs/article/2023/03/17/comment-fonctionne-l-article-49-3-utilise-pour-la-onzieme-fois-par-elisabeth-borne_6146430_4355771.html
Γαλλία. Répiblique Française. Constitution du 4 octobre 1958. Article 49.
Eurostat Data Browser. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/eurostat/databrowser/view/tps00001/default/table?lang=en.
Prigent, S. (2016, 11 Μαΐου). L’article 49, Alinéa 3 : un Déni de Démocratie ?. Le Monde. Διαθέσιμο σε: https://www.lemonde.fr/politique/article/2016/05/12/l-article-49-alinea-3-un-deni-de-democratie_4917813_823448.html.
Groyer, F. (2023, 16 Μαρτίου). Réforme des retraites : qu’est-ce que l’Article 49.3 utilisé par le Gouvernement ?. Ici, par France Bleu et France 3. Διαθέσιμο σε: https://www.francebleu.fr/infos/politique/reforme-des-retraites-qu-est-ce-que-l-article-49-3-utilise-par-le-gouvernement-7073004.
Armstrong, K. (2023, 15 Απριλίου). France Pension Reforms: Macron signs Pension Age Rise to 64 into Law. BBC News. Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/world-europe-65279818.
L‘Express. 49.3 : ces Réformes emblématiques votées grâce à cette Arme Constitutionnelle. (2023, 17 Μαρτίου). Διαθέσιμο σε: https://www.lexpress.fr/politique/493-ces-reformes-emblematiques-votees-grace-a-cette-arme-constitutionnelle-EMSXND2UAFDQXEOM73JTUXYRXU/.
The Coversation. Article 49.3 et Réformes Sociales : une Histoire Française. (2023, 21 Μαρτίου). Διαθέσιμο σε: https://theconversation.com/article-49-3-et-reformes-sociales-une-histoire-francaise-202172.