Η μεταπολεμική ιστορία της Ευρώπης, ήταν άμεσα συνυφασμένη με την άμεση στρατιωτική απειλή της ΕΣΣΔ, μια απειλή που εξαφανίστηκε με την πτώση του σοβιετικού άξονα το 1989. Το “τέλος της ιστορίας” όπως αυτό αναλύθηκε από το άρθρο του Francis Fukuyama το 1989 έγινε κοινή πεποίθηση για τους δυτικούς διεθνείς δρώντες, ιδιαίτερα στην ευρωπαϊκή ήπειρο που έβλεπε μέσα σε λίγο χρονικό διάστημα να καταρρέει ο σοβαρότερος γεωπολιτικός κίνδυνος. Η επόμενη περίοδος, ανέδειξε τις αδυναμίες και τη λάθος ανάγνωση των δεδομένων από τη φιλελεύθερη πτέρυγα των ΗΠΑ και των ευρωπαϊκών κυβερνήσεων.
Από το free-riding στην ανάληψη ευθυνών
Η δεδομένη βοήθεια στο τομέα της άμυνας και της ασφάλειας της Ευρώπης από τις Η.Π.Α., λόγω του Ψυχρού Πολέμου, συνεχίστηκε είτε ως προμετωπίδα για την σταθεροποίηση ισχύος στο κενό που δημιουργούνταν στην Ανατολική Ευρώπη και τα Βαλκάνια, είτε ως παράγοντας αποτροπής για την αναδυόμενη απειλή της Ρωσίας (αντιπυραυλική ασπίδα), είτε ως συνεργατικός φορέας ασφάλειας για τις νέες προκλήσεις που εμφανίστηκαν στην πορεία (τρομοκρατία, κυβερνοπόλεμος, ανθρωπιστική κρίση σε τρίτες συνορεύουσες χώρες). Αυτή η στήριξη, εξυπηρέτησε τις χώρες της Δυτ. Ευρώπης προκειμένου να στηρίξουν τα αναπτυξιακά τους σχέδια και να δώσουν έμφαση σε άλλους τομείς αφήνοντας την άμυνα στα χέρια της υπερδύναμης.
Η μετατόπιση του ενδιαφέροντος από το μέτωπο της Δυτ. Ευρώπης προς την Ασία και την Κίνα, μπορεί να καθυστέρησε για τη στρατηγική των ΗΠΑ αλλά φαντάζει δεδομένη. Το λεγόμενο κενό ισχύος, το οποίο οι Ευρωπαίοι απεύχονται, καλείται να το καλύψει η ευρωπαϊκή οικονομία και τα κράτη τα οποία μέχρι πρότινος προσέφεραν την λιγότερη δυνατή συνεισφορά στην ευρωπαϊκή άμυνα και ασφάλεια.
Ενδεικτική είναι η στατιστική που εμφανίζει τα τρία μεγαλύτερα στρατιωτικά κράτη της Ευρώπης (Ην. Βασίλειο, Γαλλία και Γερμανία) που αντιπροσωπεύουν το 75% περίπου της πολεμικής ισχύος της Ευρωπαϊκής Ένωσης, εξασφαλίζοντας όμως την άμυνα περίπου του 35% του εδάφους της Ε.Ε. Αντίστοιχα, στο μέτωπο της Βορειοατλαντικής Συμμαχίας (NATO), οι ΗΠΑ ξοδεύουν διπλάσια σε σχέση με όλα τα μέλη της Συμμαχίας, ενώ μόλις τέσσερις χώρες (Ελλάδα, Εσθονία, Πολωνία, Ην. Βασίλειο) ξοδεύουν άνω του 2% του ΑΕΠ τους, ως οφείλουν βάσει της Συνθήκης που έχουν υπογράψει.
Τα παραπάνω αναδεικνύουν περίτρανα την ζοφερή πραγματικότητα που καλείται η Ε.Ε. να αντιμετωπίσει στο μέτωπο της άμυνας και της ασφάλειας της.
Οι νέες προκλήσεις φέρνουν νέα μέτρα
Οι πρόσφατες εξελίξεις (Brexit, εκλογή Τραμπ, προσφυγική κρίση, Συριακό) επανέφεραν στην ατζέντα της Ε.Ε. μια δύσκολη συζήτηση. Οι λόγοι:α) Η απόφαση του Ην. Βασιλείου να αποχωρήσει από την Ένωση, μειώνει δραματικά την αμυντική επάρκεια της Ε.Ε., καθώς πρόκειται για μια από τις καλύτερες στρατιωτικά δυνάμεις της Ευρώπης με πλούσια εμπειρία και στρατιωτικές υποδομές που μέχ
ρι πρόσφατα ενδυνάμωναν την αμυντική ισχύ της Ε.Ε. Το κενό που αφήνει το Ην. Βασίλειο καλείται σήμερα να αναπληρώσει η Ε.Ε. και τα εναπομείναντα κράτη-μέλη της.β) Ο νέος πρόεδρος των ΗΠΑ, Ντόναλντ Τράμπ δεν φαίνεται διατεθειμένος να ανεχτεί την κρατούσα κατάσταση. Η δεδομένη στήριξη των ΗΠΑ στο αμυντικό πλαίσιο του ΝΑΤΟ σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να θεωρηθεί ως καθησυχαστική για την Ε.Ε., καθώς τα κράτη-μέλη που ανήκουν στο ΝΑΤΟ καλούνται να συμβάλλουν περισσότερο στην ασφάλεια της ηπείρου.
γ) Η προσφυγική κρίση ανέδειξε επιπλέον την ανετοιμότητα των ευρωπαϊκών αρχών για μια κοινή αντιμετώπιση του ζητήματος. Έτσι, η Γερμανία ενώ εμφανίστηκε αρχικά να υποδέχεται τους πρόσφυγες στη συνέχεια, με τη συνδρομή και άλλων χωρών όπως η Ουγγαρία, η Αυστρία κ.α. λειτούργησαν αποτρεπτικά ακόμα και εις βάρος άλλων κρατών-μελών, όπως η Ελλάδα. Παρομοίως, οι υπηρεσίες πληροφοριών των κρατών-μελών δεν συνεργάστηκαν ικανοποιητικά προκειμένου να αντιμετωπίσουν την είσοδο παράνομων ατόμων που σκοπό είχαν την δημιουργία τρομοκρατικών δικτύων μέσα στην Ε.Ε.
δ) Στο μέτωπο του Συριακού, η Ε.Ε. δεν έχει ούτε την τεχνογνωσία ούτε την δυναμική να αντιμετωπίσει ανεξάρτητα τη παρούσα κατάσταση. Κρατοκεντρικές αντιλήψεις μεμονωμένων κρατών όπως η Γαλλία, η Γερμανία και το Ην. Βασίλειο επικρατούν, θυμίζοντας εν πολλοίς την κατάσταση που δημιουργήθηκε στο μέτωπο της Λιβύης. Αυτή η αρνητική εικόνα πιέζει ακόμη περισσότερο την Ε.Ε. να αναλάβει το ρόλο που της αρμόζει, συμβάλλοντας στην αποτροπή (deterrence) των νέων προκλήσεων στην περιοχή.
Τα παραπάνω εξηγούν την πρόταση Juncker για τη δημιουργία Κεντρικής Διοίκησης του στρατιωτικού σκέλους της Ε.Ε. (EU Military Headquarters) προκειμένου να υπάρξει καλύτερος συντονισμός και καλύτερη διαχείριση στις οικονομικές απαιτήσεις των αποστολών της Ε.Ε. σε τρίτες χώρες. Αυτή φυσικά η πρόταση δεν διασκεδάζει τις εντυπώσεις που φαίνεται να έχουν δημιουργηθεί από την αντιπαράθεση μεταξύ των Η.Π.Α. και της Ε.Ε. για την άμυνα της Ευρώπης.
Η διαφαινόμενη απόφαση για την δημιουργία του Military Planning and Conduct Capabilities (MPCC) Unit, το οποίο ατύπως ορισμένοι αποκαλούν ως το επιχειρησιακό κέντρο άμυνας της Ε.Ε., είναι ένα ακόμη δειλό βήμα προς την κατεύθυνση της ενιαίας αμυντικής πολιτικής της Ε.Ε., χωρίς όμως να έχει τα εχέγγυα να γίνει κάτι τέτοιο, αφού δεν έχει ούτε το μέγεθος ούτε τις αρμοδιότητες για να το πετύχει ακόμα.
Παρόμοιες πρωτοβουλίες από το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και από μεμονωμένα κράτη-μέλη της Ε.Ε. προς μια πιο ενοποιητική αμυντική πολιτική δεν φαίνεται να είναι αρκετές εφόσον η πολιτική απόφαση δεν έχει παρθεί για μια ριζοσπαστική μετάλλαξη της κρατοκεντρικής αντίληψης των ευρωπαϊκών κρατών στο μέτωπο της άμυνας. Η αποτροπή μέσω άμυνας (deterrence by defense) άλλωστε είναι και ο άμεσος στόχος που φαίνεται να έχουν τα περισσότερα κράτη-μέλη όσο το διεθνές σκηνικό αλλάζει την ισορροπία δυνάμεων στην Ευρασία.
Γιάννης Πήλιουρας
Ενδεικτικές πηγές:
Κ. Αρβανιτόπουλος, Π. Ήφαιστος, Ευρωατλαντικές Σχέσεις, Εκδ. Ποιότητα, Αθήνα 2003
Ι. Παρίσης, Ευρωπαϊκή Άμυνα και Ασφάλεια, Εκδ. Τουρίκη, Αθήνα 1997
Ι. Παρίσης, Ευρωπαϊκή Άμυνα, Εκδ. Επικοινωνίες, Αθήνα 2003
Χ. Παπασωτηρίου, Η Διεθνής Πολιτική στον 21ο Αιώνα, Εκδ. Ποιότητα, Αθήνα 2008
Αθ. Πλατιάς, Διεθνείς Σχέσεις και Στρατηγική στον Θουκυδίδη, Εκδ. Εστία, Αθήνα 2007
Κ. Κολιόπουλος, Η Στρατηγική Σκέψη, Εκδ. Ποιότητα, Αθήνα 2008
Ζ. Brzezinski, Η Μεγάλη Σκακιέρα, Εκδ. Λιβάνη, Αθήνα 1997Juncker proposes EU military headquarters, ΒΒC, 14.09.2016
NATO European allies to jointly buy planes, set up new elite HQ, Reuters, 16.02.2017
European Union president rejects Trump call for more NATO spending, CNBC, 17.02.2017
Defence: MEPs urge member states to show political will and join forces, European Parliament, 09.02.2017
EU’s small steps toward (whisper it) a military HQ, Politico.eu, 28.02.2017
Which NATO members are falling short on military spending?, CNN, 15.04.2016F. Fukuyama, Τhe End of History, the National Interest, Summer 1989