Γράφει η Χριστιάννα Μαρρά
Πριν από είκοσι δύο χρόνια, το Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών ενέκρινε το ψήφισμα-ορόσημο 1325. Η μοναδικότητα του συγκεκριμένου ψηφίσματος πηγάζει από το γεγονός ότι αναγνωρίζει τον ζωτικό ρόλο των γυναικών στην επίλυση συγκρούσεων, αλλά και στις περιόδους που ακολουθούν μετά τις συγκρούσεις. Επιβεβαιώνει ότι, όταν οι γυναίκες έχουν ισότιμη θέση στην πρόληψη και επίλυση των συγκρούσεων, αλλά και στις προσπάθειες ενίσχυσης και αποκατάστασης των σχέσεων, το εγχείρημα για ειρήνη και ασφάλεια είναι πιο βιώσιμο, και οι πιθανότητες για την επίτευξη μιας ειρήνης που θα διαρκέσει είναι περισσότερες.
Οι ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις κατέχουν εξέχουσα θέση στη διεθνή ασφάλεια και συμβάλλουν σημαντικά στη σταθερότητα αυτής. Παρόλα αυτά, οι γυναίκες εξακολουθούν να εκπροσωπούνται ελλιπώς ή παραμένουν εντελώς αποκλεισμένες από τις επίσημες ειρηνευτικές διαδικασίες. Ως αποτέλεσμα της θέσπισης του ψηφίσματος, ο αριθμός των γυναικείων παραγόντων στις ειρηνευτικές διαδικασίες έχει αυξηθεί, καθώς από το 2015 έως το 2019 οι γυναίκες αποτελούσαν, περίπου, το 14% των διαπραγματευτών, το 11% των διαμεσολαβητών και το 7% των υπογραφόντων σε σημαντικές παγκόσμιες ειρηνευτικές διαδικασίες.
Ωστόσο, τα ποσοστά αυτά παραμένουν εξαιρετικά χαμηλά. Τα στοιχεία που προέκυψαν από την ανάλυση 40 περιπτώσεων ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων έδειξαν ότι, όταν η συμμετοχή των γυναικών στις διαδικασίες ήταν πιο ενεργή, οι πιθανότητες επίτευξης συμφωνίας ήταν αισθητά μεγαλύτερες. Επιπλέον, οι ειρηνευτικές συμφωνίες έχουν 64% περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας, όταν στους συμμετέχοντες περιλαμβάνονται και εκπρόσωποι της κοινωνίας των πολιτών.
Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι γυναίκες αποτελούν περίπου το μισό του παγκόσμιου πληθυσμού, ο αποκλεισμός τους από τις ειρηνευτικές διαδικασίες και τις διαπραγματεύσεις μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη βιωσιμότητα, τη διάρκεια και την αποτελεσματικότητά τους. Η ενίσχυση των γυναικών εκπροσώπων θα δημιουργήσει μια πιο διαρκή και ποιοτική ειρήνη, δεδομένης της ευρύτερης εθνικής δράσης την οποία θα επιφέρει η συμπερίληψή τους στα διάφορα στάδια των διαπραγματεύσεων.
Ο ρόλος των διεθνών οργανισμών στην προώθηση των δικαιωμάτων των γυναικών και της ισότητας είναι κεντρικός στη διεθνή ασφάλεια και τις σχέσεις των φύλων, καθώς αποτελούν ισχυρά μέσα μετάδοσης πολιτικών και κανόνων. Πιο συγκεκριμένα, καίρια είναι η θέση των Ηνωμένων Εθνών, που αποτελούν διακυβερνητικό οργανισμό, με πρωταρχικό σκοπό τη διατήρηση της ειρήνης και της ασφάλειας, την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και, μεταξύ άλλων, την προώθηση της βιώσιμης ανάπτυξης.
Η ατζέντα Γυναίκες, Ειρήνη και Ασφάλεια (WPS) προέρχεται από το Συμβούλιο Ασφαλείας, που αποτελεί ένα από τα κύρια όργανα των Ηνωμένων Εθνών. Πρόκειται για μια πολιτική ατζέντα, που θεσπίστηκε με την ψήφιση της απόφασης 1325 του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών, η οποία επισημαίνει τη σημασία της συμβολής των γυναικών στην πρόληψη και επίλυση συγκρούσεων, και προωθεί τη συμμετοχή τους σε όλες τις προσπάθειες διατήρησης και εγκαθίδρυσης της ειρήνης και της ασφάλειας, για παράδειγμα στις ειρηνευτικές διαπραγματεύσεις, την οικοδόμηση της ειρήνης, τη διατήρηση της ειρήνης, την ανθρωπιστική απάντηση και την ανασυγκρότηση μετά τη σύγκρουση.
Λαμβάνοντας υπόψη ότι το Συμβούλιο είναι το μόνο όργανο των Ηνωμένων Εθνών το οποίο έχει την εξουσία να εφαρμόζει νομικά δεσμευτικά ψηφίσματα στα κράτη μέλη, το συγκεκριμένο ψήφισμα έχει μεγάλη σημασία, καθώς παρέχει μια μοναδική ευκαιρία να δημιουργηθεί μια επίσημη σύνδεση μεταξύ της θέσης των γυναικών και της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας. Ωστόσο, ο Andrew Moravcsik, καθηγητής Διεθνών Σχέσεων, χαρακτήρισε το σύστημα των Ηνωμένων Εθνών ως ένα ιδιαίτερα αδύναμο καθεστώς, και αυτή είναι μια δήλωση που εγείρει ανησυχίες σχετικά με την ισχύ και την αποτελεσματικότητά του.
Η ατζέντα WPS απαρτίζεται από έντεκα ψηφίσματα συνολικά, συμπεριλαμβανομένου του αρχικού ψηφίσματος 1325. Αν και τα πρώτα ψηφίσματα επικεντρώνονται στην εντατικοποίηση της ενεργής και αποτελεσματικής συμμετοχής των γυναικών στις ειρηνευτικές διαδικασίες, τα επόμενα έχουν διαφορετικό χαρακτήρα. Τα περισσότερα στοχεύουν στην πρόληψη και την αντιμετώπιση της σεξουαλικής βίας κατά τη διάρκεια συγκρούσεων, και την προώθηση προσπαθειών ενίσχυσης και ανάκαμψης που σχετίζονται με το φύλο, ενώ κάποια άλλα δίνουν έμφαση στην άνοδο του βίαιου εξτρεμισμού και της τρομοκρατίας ως βασικές προκλήσεις για την ατζέντα. Επί του παρόντος, βασίζεται σε τέσσερις πυλώνες εφαρμογής: συμμετοχή, πρόληψη, προστασία και ενίσχυση, και αποκατάσταση.
Παρά το γεγονός ότι η ατζέντα WPS δεν απευθύνεται αποκλειστικά σε κράτη που βιώνουν ένοπλες συγκρούσεις, αυτές οι περιπτώσεις είναι οι πιο σημαντικές. Αυτό συμβαίνει λόγω του ότι μπορούν να επωφεληθούν σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό από την εφαρμογή της ατζέντας, καθώς οι περίοδοι πολιτικών μεταβάσεων είναι μια εξαιρετική ευκαιρία, ώστε οι γυναίκες να επιτύχουν μια αλλαγή όσον αφορά τα δικαιώματά τους.
Μια πολύ σημαντική παράμετρος σχετίζεται με το γεγονός πως οι γυναίκες επηρεάζονται δυσανάλογα από τις ένοπλες συγκρούσεις σε σύγκριση με τους άνδρες. Είναι πολιτικά, οικονομικά και κοινωνικά σε μειονεκτική θέση, και σε πολλές περιπτώσεις βιώνουν τη σεξουαλική βία είτε ως μέσο πολέμου είτε ως τρόπο ελέγχου μέσω του φόβου. Οι πολιτικές μεταβάσεις που λαμβάνουν χώρα σε περιόδους έπειτα από μια σύγκρουση παρουσιάζονται ως «παράθυρα ευκαιριών» με μεταρρυθμιστικό χαρακτήρα, που μπορούν να επηρεάσουν τόσο τους θεσμούς όσο και την κοινωνία των πολιτών μιας χώρας και, ως εκ τούτου, μπορούν να αποτελέσουν τη βάση για να μεταμορφώσουν την άνιση μεταχείριση των γυναικών και να αυξήσουν την πολιτική τους εκπροσώπηση.
Εν κατακλείδι, η ατζέντα WPS θεωρείται ως ένα πολλά υποσχόμενο πλαίσιο για την επίτευξη της ισότητας των φύλων και την ενίσχυση της συμμετοχής και της συμβολής των γυναικών στους τομείς της ειρήνης και της ασφάλειας. Ωστόσο, έχει δεχθεί πολλές επικρίσεις σχετικά με ποικίλες πτυχές που περιλαμβάνει, οι οποίες προωθούν έμφυλες στερεότυπες αντιλήψεις και απεικονίσεις των γυναικών, καθιστώντας ακόμη πιο δύσκολη τη βελτίωση της θέσης τους, ειδικά σε συντηρητικές χώρες με πολιτισμικές προκαταλήψεις και ρίζες μισογυνισμού. Τα προβληματικά σημεία της ατζέντας πρόκειται να εξεταστούν στο δεύτερο μέρος, που θα ακολουθήσει αυτή την ανάλυση.
Βιβλιογραφία
Aggestam, K., & Towns, A. E. (2018). Gendering Diplomacy and International Negotiation. Cham, Switzerland: Palgrave Macmillan. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.1007/978-3-319-58682-3
Aroussi, S. (2015). Women, Peace, and Security: Repositioning Gender in Peace Agreements(Πρώτη έκδοση). United Kingdom: Intersentia. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.1017/9781780685748
Coomaraswamy, R. (2015). Preventing Conflict, Transforming Justice, Securing the Peace: A Global Study on the Implementation of United Nations Security Council Resolution 1325. UN Women. Διαθέσιμο σε: https://wps.unwomen.org/
Council on Foreign Relations. (χ.χ.) Women’s Participation in Peace Processes. Διαθέσιμο σε: https://www.cfr.org/womens-participation-in-peace-processes /
Hughes, M. M. (2007). Windows of Political Opportunity: Institutional Instability and Gender Inequality in the World’s National Legislatures. International Journal of Sociology, 37(4), 26–51. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.2753/ijs0020-7659370402
Krause, J., Krause, W., & Bränfors, P. (2018). Women’s Participation in Peace Negotiations and the Durability of Peace. International Interactions, 44(6), 985–1016. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.1080/03050629.2018.1492386
Moravcsik, A. (2000). The Origins of Human Rights Regimes: Democratic Delegation in Postwar Europe. International Organization, 54(2), 217–252. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.1162/002081800551163
Norville, V. (2011). The Role of Women in Global Security, Special Report. United States Institute of Peace. Διαθέσιμο σε: https://www.jstor.org/stable/resrep12550
United Nations. (χ.χ.) History of the United Nations. Διαθέσιμο σε: https://www.un.org/en/about-us/history-of-the-un
United Nations Development Programme. (2019). A Global Handbook. Parliaments as Partners Supporting the Women, Peace, and Security Agenda. Διαθέσιμο σε: https://www.undp.org/publications/parliament-partners-supporting-women-peace-and-security-agenda
United Nations Security Council. (2000). Resolution 1325, S/RES/1325 (2000). Διαθέσιμο σε: https://documents-dds-ny.un.org/doc/UNDOC/GEN/N00/720/18/PDF/N0072018.pdf?OpenElement
Πηγή εικόνας: Organization for Security and Co-operation in Europe. (χ.χ.) Women, peace, and security. Διαθέσιμο σε: https://www.osce.org/secretariat/107451