Γράφει η Χριστιάννα Μαρρά
Το ζήτημα της ελλιπούς εκπροσώπησης των γυναικών στους τομείς της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας αποτελεί μείζον πρόβλημα, καθώς δεν περιορίζεται μόνο στο φυλετικό αποκλεισμό από θέσεις εξουσίας και λήψης αποφάσεων, αλλά επεκτείνεται και στους περιορισμούς που επιφέρει αυτή η ανισότητα στην εγκαθίδρυση μιας επιτυχημένης, βιώσιμης και με μεγαλύτερη διάρκεια ειρήνης. Η ατζέντα ‘Γυναίκες, Ειρήνη και Ασφάλεια’ των Ηνωμένων Εθνών έχει ως σκοπό να αναδείξει αλλά και να αντιμετωπίσει το συγκεκριμένο θέμα. Στο πρώτο μέρος της ανάλυσης εξετάστηκε το περιεχόμενο της ατζέντας, καθώς και οι προοπτικές της σχετικά με την εξέλιξη της θέσης των γυναικών στους τομείς της διεθνούς ειρήνης και ασφάλειας. Ωστόσο, υπάρχουν πτυχές της, που αποδυναμώνουν ή ακόμα και εμποδίζουν τις προσπάθειες για την βελτίωση της κατάστασης των γυναικών και την επίτευξη της ένταξής τους στις ειρηνευτικές διαδικασίες.
Το πρώτο προβληματικό σημείο της ατζέντας, αφορά τη γλώσσα των ψηφισμάτων, που την απαρτίζουν, η οποία φαίνεται να μην είναι νομικά δεσμευτική και παραπέμπει περισσότερο σε γλώσσα ήπιου δικαίου. Η σύγκριση της γλώσσας των ψηφισμάτων της WPS ατζέντας με άλλα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών αποδεικνύει ότι τα περισσότερα ψηφίσματα της ατζέντας έχουν τη μορφή συστάσεων, παραπέμποντας σε ήπιο δίκαιο, ενώ αντίθετα τα ψηφίσματα σχετικά με τη σεξουαλική βία περιέχουν πιο απαιτητική και πιεστική γλώσσα, η οποία εμπεριέχει χαρακτηριστικά σκληρού δικαίου. Αυτό δεν υποτιμά τη σημασία των ψηφισμάτων, αλλά δημιουργεί μια ιεραρχία εντός της ατζέντας, όπου ορισμένα θέματα θεωρούνται πιο σημαντικά και άλλα λιγότερο.
Η υπέρμετρη αναφορά της ατζέντας στην εντατικοποίηση της τοποθέτησης περισσότερων γυναικών στα πεδία της ειρήνης και της ασφάλειας αποτελεί ένα, επίσης, αδύναμο στοιχείο. Η εγκαθίδρυση ποσοστώσεων, για παράδειγμα, είναι ζωτικής σημασίας ως ένα πρώτο βήμα για την θεσμοθέτηση της συμμετοχής των γυναικών, αλλά αυτό το μέτρο δεν είναι αρκετό, καθώς σε πολλές περιπτώσεις όπου καθορίζονται ποσοστώσεις, η συμμετοχή των γυναικών παραμένει επιφανειακή. Μπορεί να έχουν αυξημένο αριθμό παρουσίας, αλλά ταυτόχρονα να μην έχουν ουσιαστικό ρόλο στη λήψη αποφάσεων. Επομένως, η προσήλωση της ατζέντας στον καθορισμό ποσοστώσεων ως μέσο εφαρμογής είναι ανεπαρκής. Ο κύριος στόχος πρέπει να είναι η ενθάρρυνση και η επίτευξη της σημαντικής συμμετοχής των γυναικών στις ειρηνευτικές διαδικασίες, όχι απλώς η αύξηση της εκπροσώπησής τους, αλλά και η εξασφάλιση της εξάλειψης των παραγόντων που εμποδίζουν τον διορισμό των γυναικών σε θέσεις υψηλού επιπέδου και λήψης αποφάσεων.
Αμφιλεγόμενο μέρος της ατζέντας αποτελεί, επίσης, η απεικόνιση των γυναικών ως θεμελιωδώς ειρηνικές. Αυτό το συμπέρασμα συνδέεται στενά με το μητρικό ένστικτο των γυναικών και αυτός ο σύνδεσμος τείνει να περιορίζει την εκπροσώπησή τους αντί να την ενδυναμώνει. Η προσπάθεια προώθησης των γυναικών σε ανδροκρατούμενους τομείς, όπως η ειρήνη και η ασφάλεια, δίνοντας έμφαση στα βιολογικά χαρακτηριστικά τους θα λειτουργήσει αντίθετα, διογκώνοντας την ανισότητα των φύλων. Η συσχέτιση των γυναικών με την ειρήνη σε συνδυασμό με την απουσία έμφασης στην ισότητα των φύλων στο πρώτο ψήφισμα της ατζέντας έχει αρνητικό αντίκτυπο στη μακροπρόθεσμη και ουσιαστική συμμετοχή των γυναικών σε θέσεις υψηλού επιπέδου στις ειρηνευτικές διαδικασίες και οδηγεί σε υπερεκτίμηση των δυνατοτήτων των γυναικών σε σύγκριση με τους άνδρες.
Κατά συνέπεια, αρκετά προβληματική φαίνεται και η συστηματική αναφορά της ατζέντας στη σεξουαλική βία, η υπερτόνιση της οποίας ενέχει τον κίνδυνο της προώθησης της θυματοποιημένης οπτικής των γυναικών και της ανάγκης τους για προστασία. Το ψήφισμα 1325 απεικονίζει σε μεγάλο βαθμό τις γυναίκες ως θύματα βίας, πρακτική που μπορεί να ωθήσει τις γυναίκες στην αδράνεια. Επιπλέον, η εστίαση της ατζέντας αποκλειστικά στα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα περιθωριοποιεί τα κοινωνικά και οικονομικά δικαιώματα των γυναικών. Οι οικονομικοί παράμετροι της ασφάλειας αγνοούνται όχι μόνο σε σύγκριση με την έμφαση που δίνεται στα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα, αλλά και λόγω της μεγάλης προσοχής που δίνεται στη σεξουαλική βία, στη βία λόγω φύλου, αλλά και στην αύξηση της συμμετοχής των γυναικών στις ειρηνευτικές διαδικασίες.
Προβληματισμό σχετικά με το περιεχόμενο, αλλά και την πιθανή εργαλειοποίηση της ατζέντας προκαλεί η συμπερίληψη αναφορών στην καταπολέμηση του βίαιου εξτρεμισμού. Ο εξτρεμισμός και η τρομοκρατία δεν ήταν μέρος του πρώτου ψηφίσματος 1325, αλλά εισήχθησαν στα ψηφίσματα 2242 και 2467 που συντάχθηκαν το 2015 και το 2019, αντίστοιχα. H ενσωμάτωση της καταπολέμησης του βίαιου εξτρεμισμού δημιουργεί μια στρατιωτικοποιημένη εκδοχή της ατζέντας και οδηγεί στην εργαλειακή χρήση των γυναικών εντείνοντας την πρακτική «κάνοντας τον πόλεμο ασφαλέστερο για τις γυναίκες» αντί να εντοπίζει και να καταπολεμά τις αιτίες και τις συνθήκες, που δημιουργούν τις συγκρούσεις αρχικά.
Παρόλο που η WPS ατζέντα υποτίθεται ότι έχει μια προσέγγιση από τη βάση προς την κορυφή, φαίνεται να εκδηλώνει αντίθετα στοιχεία σχετικά με την εφαρμογή της, δεδομένου ότι η συμμετοχή της κοινωνίας των πολιτών στα εθνικά σχέδια δράσης είναι ελάχιστη. Ο αποκλεισμός της κοινωνίας των πολιτών αυξάνει το χάσμα μεταξύ του κράτους και των ατόμων και προκαλεί άγνοια των αναγκών της κοινωνίας των πολιτών. Επιπλέον, ανησυχητική είναι και η ασυνέπεια με την οποία το Συμβούλιο Ασφαλείας αντιμετωπίζει την εφαρμογή της ατζέντας WPS. Μια έρευνα της ΜΚΟ Ομάδα Εργασίας για τις Γυναίκες, την Ειρήνη και την Ασφάλεια ανέφερε ότι, ενώ το Συμβούλιο σε ορισμένες περιπτώσεις συγκρούσεων έχει συμπεριλάβει πλήρως την ατζέντα, υπάρχουν καταστάσεις συγκρούσεων στις οποίες η ατζέντα εμφανίζεται σπάνια. Η ανακολουθία αυτή δημιουργεί την αίσθηση ότι το Συμβούλιο Ασφαλείας δεν έχει εσωτερικεύσει και ενσωματώσει απόλυτα την ατζέντα WPS, παρά το ισχυρό κανονιστικό πλαίσιό της.
Συμπερασματικά, η WPS ατζέντα αποτελεί ένα καινοτόμο εργαλείο, με ισχυρό κανονιστικό πλαίσιο, γεγονός που αποδεικνύει τη σημαντικότητα του θεσμού. Όμως, εμφανίζει συγκεκριμένες αδυναμίες, οι οποίες χρήζουν αντιμετώπισης και βελτίωσης, ώστε να μπορέσει η ατζέντα να εξελιχθεί και να εφαρμοστεί επιτυχώς. Ο ρόλος της είναι ο τερματισμός των συγκρούσεων και όχι να κάνει τις συγκρούσεις ασφαλέστερες για τις γυναίκες. Για να επιτευχθεί αυτό απαιτείται τόσο η εσωτερική αναδιαμόρφωση των αμφιλεγόμενων τμημάτων του περιεχομένου της, όσο και η λήψη μακροπρόθεσμων μέτρων για την συστηματική και συνεπή εφαρμογή της.
Βιβλιογραφία
Aroussi, S. (2015). Women, Peace, and Security: Repositioning Gender in Peace Agreements (Πρώτη έκδοση). United Kingdom: Intersentia. Διαθέσιμο σε: https://doi.org/10.1017/9781780685748
Duncanson, C. (2019). Beyond Liberal Vs Liberating: Women’s Economic
Empowerment in the United Nations’ Women, Peace and Security Agenda. μInternational Feminist Journal of Politics 21(1), 116-117. Διαθέσιμο σε:
https://doi.org/10.1080/14616742.2018.1518725
Kirby, P & Shepherd, J., L. (2016). The Futures Past of the Women, Peace and Security Agenda. International Affairs 92(2), 373–92. Διαθέσιμο σε:
https://doi.org/10.1111/1468-2346.12549
Manchanda, R. (2017). Women and Politics of Peace: South Asia Narratives on Militarization, Power and Justice. Los Angeles, CA: SAGE Publications. Διαθέσιμο σε: https://search-ebscohost-com.proxy-ub.rug.nl/login.aspx?direct=true&db=nlebk&AN=1498771&site=ehost-live&scope=site
Shepherd, J., L. (2008). Power and Authority in the Production of United Nations Security Council Resolution 1325. International Studies Quarterly, 52(2),383–404. Διαθέσιμο σε: https://doi-org.proxy-ub.rug.nl/10.1111/j.1468-2478.2008.00506.x
Onyesoh, J., Rees, M., & Confortini, C. (2020). Feminist Challenges to
the Co-optation of WPS: A Conversation with Joy Onyesoh and Madeleine Rees, in
New Directions in Women, Peace and Security, eds. Basu, S., Kirby, P., &
Shepherd, J. L. Bristol: Bristol University Press. Διαθέσιμο σε: doi:10.46692/9781529207774
Working Group on Women, Pace and Security. (2015). Mapping Women, Peace and Security in the UN Security Council for 2013-14: Trends & Recommendations. Διαθέσιμο σε: https://www.womenpeacesecurity.org/resource/trends-recommendations-unsc-2013-2014-january-2015/
Πηγή εικόνας: Asia-Pacific Center for Security Studies. (2022). The Education Agenda: Enabling Meaningful Participation of Women in Peace and Security. Διαθέσιμο σε: https://dkiapcss.edu/the-education-agenda-enabling-meaningful-participation-of-women-in-peace-and-security/