γράφει η Θεοπούλα Παπάνια
Μολονότι η έννοια της αυτοδιάθεσης των λαών διατυπώνεται για πρώτη φόρα το 1918 στο κογκρέσο των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής από τον W.Wilson και υλοποιείται κυρίως τη περίοδο της αποαποικιοποίησης, η τρέχουσα σημασία της ,όπως εκφράζεται από το καταλανικό και κουρδικό δημοψήφισμα, παραμένει ένα δύσπεπτο ,εκτός των πλαισίων του αποικιοκρατικού ζυγού, άρθρο.
Αν και έχουν περάσει εκατό περίπου χρόνια από την ομιλία του προέδρου των Ηνωμένων Πολιτείων W.Wilson περί δεκατεσσάρων σημείων στο αμερικανικό κογκρέσο το 1918 , το πέμπτο σημείο σχετικά με την αυτοδιάθεση των λαών παραμένει ένα αχανές, για το ευρύ κοινό, πεδίο ακόμη και σήμερα. Πράγματι λίγο πριν την είσοδο των Η.Π.Α. στο πρώτο βιομηχανικό πόλεμο της ιστορίας η ιδέα της αυτοδιάθεσης των λαών, δηλαδή ο με την ευρεία έννοια διαμελισμός της Ευρώπης στη βάση της αρχής των εθνοτήτων, αποτελούσε μία άκρως φιλελεύθερη, για τα δεδομένα της εποχής, ιδέα, η οποία υλοποιήθηκε κατά βάση την περίοδο της αποαποικιοποίησης. Ωστόσο μετά τη κατάργηση του αποικιακού καθεστώτος και τη δημιουργία ανεξάρτητων κρατών, το από το 1960 αναγνωρισμένο δικαίωμα της αυτοδιάθεσης φάνταζε ένα άπιαστο όνειρο για πολλές εθνικές/εθνοτικές οντότητες με μόνη εξαίρεση τη γνωστή περίπτωση της απόσχισης του Bangladesh.
Πρώτα και κύρια κρίνεται απαραίτητο να τονιστεί ότι για τη δυνητική επίκληση της αρχής της αυτοδιάθεσης είναι απαραίτητο να υφίσταται αυτό που από το διεθνές δίκαιο αναγνωρίζεται ως λαός, δηλαδή ως μία ομάδα ανθρώπων που έχει κοινές προσδοκίες για το μέλλον και κατοικεί σε συγκεκριμένο έδαφος και προσδιορισμένα διοικητικά όρια αναγνωρισμένα από τη διεθνή κοινότητα. Παρά το γεγονός ότι το 2017 έλαβαν χώρα δύο δημοψηφίσματα ανεξαρτησίας ( stateless nation-Κουρδιστάν, Καταλονία) τα πράγματα φαίνεται να παραμένουν αμετάβλητα και για τις δύο εκάστοτε οντότητες για πολλούς και αμφιλεγόμενους λόγους.
Από τη μία η Καταλονία απολαμβάνει μεν πληθώρα πλεονεκτημάτων ως αυτοδιοίκητη περιφέρεια της Ισπανίας, αποζητά δε τροποποιητικές μεταρρυθμίσεις προς όφελος της ,όπως για παράδειγμα τη μείωση της φορολογίας, καλύπτοντας το αίτημα αυτό υπό το μανδύα της αρχής της αυτοδιάθεσης στην εξωτερική της έκφανση. Εξάλλου το Διεθνές Σύμφωνο του 1966 για τα Οικονομικά, Κοινωνικά και Μορφωτικά Δικαιώματα ,εναρμονισμένο με τις διατάξεις του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, επικυρώνει την αρχή της εσωτερικής αυτοδιάθεσης από οικονομικής και κοινωνικής σκοπιάς. Ανεξάρτητα από τα παραπάνω η βίαιη μεταχείριση των πολιτών της Καταλονίας από τις ισπανικές αρχές την ημέρα του δημοψηφίσματος ενδυνάμωσε, έστω και φαινομενικά, την ισχύ της αρχής τη αυτοδιάθεσης η οποία κατά το διεθνές δίκαιο είναι δυνατή μόνο κατά τις περιπτώσεις χρήσης βίας από το κυρίαρχο κράτος. Επιπρόσθετα δεν πρέπει να παραλειφθεί ότι, η Καταλονία, ούσα μέχρι στιγμής ακόμα αυτόνομη, μπορεί να επικαλεστεί την αρχή της αυτοδιάθεσης μόνο σε περίπτωση ανάκλησης της αυτονομίας από τη Μαδρίτη. Ωστόσο αναμένονται εξελίξεις σχετικά με την έγκριση της απόφασης του Κ. Ραχόι από τη Γερουσία για την ενεργοποίηση του άρθρου 155 του ισπανικού συντάγματος η οποία θα συνοδευτεί με τη καθαίρεση του Πουτζντεμόν και με τον έλεγχο του καταλανικού κοινοβουλίου από την κυβέρνηση.
Από την άλλη πλευρά το νοητά «αποτελούμενο» από τέσσερις χώρες ανομοιογενές Κουρδιστάν (Ιράκ, Ιράν, Συρία, Τουρκία) με το δημοψήφισμα του 2017 επιδιώκει την καταρχήν απόκτηση της εσωτερικής αυτοδιάθεσης, η οποία στερείται μεταξύ άλλων δικαιωμάτων. Παρά το γεγονός ότι η το κουρδικό ζήτημα έχει λάβει διεθνή αναγνώριση, η απουσία οργανωμένης πληροφόρησης, τα θρησκευτικά και γλωσσικά προβλήματα και η νομαδική νοοτροπία που ορίζει την συμμόρφωση του κουρδικού πληθυσμού κάτω από τις επιταγές της φυλής, ίσως λειτουργούν ως τροχοπέδη στον κουρδικό αγώνα. Συγχρόνως, παρά το γεγονός ότι η περιοχή του Κουρδίσταν ,με τη θεωρητική έννοια του όρου, έχει πληγεί από πληθώρα σκληρών πολιτικών από τις προαναφερθείσες χώρες ,οι οποίες αντιδρώντας και μη αναγνωρίζοντας το δικαίωμα της εθνοτικής αυτής μειονότητας στην αυτοδιάθεση, αναμφισβήτητα καταστέλλουν οποιαδήποτε μορφή δράσης προτού εκδηλωθεί η εξάπλωση της. Πιο συγκεκριμένα, η στάση της τουρκικής κυβέρνησης χαρακτηρίζεται σφοδρώς βίαιη όχι μόνο μεμονωμένα απέναντι στο PKK (Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν) αλλά και σε ολόκληρη την κουρδική εθνοτική μειονότητα, η οποία όχι άνευ λόγω βρίσκεται σε πλήρη αποδιοργάνωση και σήψη καθώς πλήττεται από ένα συνονθύλευμα μαζικών ,με βαρέα όπλα, καταστροφών. Μάλιστα ο ΟΗΕ προσμετρά από 355.000 έως και 500.000 εκτοπισμένους και αυτό μόνο στο διάστημα από τον Ιούλιο του 2015 μέχρι και το Δεκέμβριο του 2016.
Εν κατακλείδι , δεν πρόκειται, ωστόσο, να κατανοήσουμε την έννοια της σύγχρονης μορφής της αυτοδιάθεσης εάν δεν λάβουμε υπ’ όψη και τους περιορισμούς της, σημαντικότερος εκ των οποίων είναι η αρχή της εδαφικής ακεραιότητας κρατών (αρχή uti possidetis). Με άλλα λόγια η Ευρωπαϊκή Κοινότητα είναι αντίθετη σε οποιαδήποτε ενέργεια ανεξαρτητοποίησης η οποία έρχεται σε ρήξη με τον υφιστάμενο καθορισμό των συνόρων των εκάστοτε status quo κρατών. Σε μια τέτοια περίπτωση, δεν αποτελεί λεκτική υπερβολή η διαπίστωση ότι η υπεροχή της αρχής της εδαφικής κυριαρχίας, όπως προστατεύεται από το Ευρωπαϊκό δίκαιο, θέτει ουσιαστικά σε δεύτερη θέση την αρχή της αυτοδιάθεσης ευνουχίζοντας έτσι τις ενέργειες των επιθυμούντων ανεξαρτησίας. Βέβαια, εκείνο που έχει ιδιαίτερη επίσης σημασία είναι το γεγονός ότι δικαίωμα στην αρχή της αυτοδιαθέσεως έχουν οι λαοί που δεν συμμετέχουν στην άσκηση της πολιτικής εξουσίας της χώρας που ανήκουν και είναι αποκλεισμένοι από αυτή. Αυτό φυσικά, με εξαίρεση τους Κούρδους της Συρίας, δεν ισχύει στις προαναφερθείσες περιοχές καθώς αμφότερες αντιπροσωπεύονται πολιτικά.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Χριστοδουλίδη Θ. ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΡΙΩΝ ΑΙΩΝΩΝ ΤΟΜΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΑΠΟ ΤΗ ΒΙΕΝΝΗ ΣΤΙΣ ΒΕΡΣΑΛΛΙΕΣ (1815-1919) (2004)
Χούνου Β. Οι Κούρδοι: Παρελθόν, Παρόν και Μέλλον (2000)
Ροζάκης Χ. Η ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΙΝΩΝ ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΩΝ ΣΕ ΜΙΑ ΜΕΤΑΒΑΛΛΟΜΕΝΗ ΕΥΡΩΠΗ H αυτοδιάθεση των λαών και οι μειονότητες στην πολιτική της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (1994)
Hague R., Harrop M. Συγκριτική Πολιτική και Διακυβέρνηση – Νέα αναθεωρημένη έκδοση (2011)
LINKS
https://www.unric.org/el/index.php?option=com_content&view=article&id=26231 (τελευταία πρόσβαση: 3/10/2017)
http://www.sigmalive.com/news/international/458822/epta-erotimata-gia-na-katalavoume-to-katalaniko-dimopsifisma (τελευταία πρόσβαση: 13/10/2017)
http://www.protothema.gr/world/article/720207/dw-den-uparhei-dikaioma-stin-aposhisi-tis-katalonias-/ (τελευταία πρόσβαση 13/10/2017)
http://www.iefimerida.gr/news/324140/o-oie-kataggellei-tin-toyrkia-gia-egklimata-kata-ton-koyrdon (τελευταία πρόσβαση 24/10/2017)
http://www.ert.gr/roi-idiseon/anastoli-tou-aftodiikitou-tis-katalonias-o-pelekys-tou-ar-155/ (τελευταία πρόσβαση 27/10/2017)