Το ευρωπαϊκό οικοδόμημα, η μεγαλύτερη αυτή φιλελεύθερη προσπάθεια με την μορφή συνομοσπονδίας, το 2017 δείχνει να φθείρει και να έχει βρεθεί σε μια υπαρξιακή κρίση. Η κριτική που είχε δεχθεί ο Mitrany στην λειτουργιστική θεωρία δείχνει να είναι σωστή. Μπορεί τα κράτη να υιοθετούν τις βέλτιστες πρακτικές που τα ωθεί σε συνεργασίες μέχρι να φτάσουμε σε μεγάλα ομόσπονδα συστήματά, αλλά η θεωρία αυτή ξεχνά την πολιτική. Η πολιτική που πολλές φορές ξεχνά με τη σειρά της τον ορθολογισμό και πάει με το θυμικό.
Η σημερινή εποχή όπου η Ευρώπη ζει την παλιννόστηση λαϊκίστικων κομμάτων είναι ακριβώς αυτό το παράδειγμα. Χώρες όπως η Γαλλία, η Ολλανδία, η Αυστρία, η Αγγλία με μεγάλη ισχύς και κύρος χαράζουν αυτόν ακριβώς τον δρόμο. Ίσως η δυναμική να μην είναι η ίδια σε κάθε χώρα αλλά η τάση φαίνεται σε εκλογικά αποτελέσματα και σε δημοσκοπήσεις. Με αυτόν τον τρόπο γίνεται αντιληπτό ότι στη δεύτερη κυρίως δεκαετία του 21ου αιώνα το πολιτικό status quo συλλήβδην αμφισβητείται μαζί με σταθερές και αξίες που ακολουθούν τα κράτη από το τέλος του Β’ παγκόσμιου πολέμου.
Οι λόγοι της εμφάνισης αυτών των ρευμάτων είναι κατά βάση η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 και η προσφυγική κρίση που ήρθε με μια περίοδο οικονομικής δυσπραγίας. Ένα από τα βαθύτερα αιτία σύμφωνα με τους αναλυτές όμως αποτελεί η αδυναμία των πολιτικών για δικαιότερο (αναλογικότερο;) μοίρασμα των οφελών της ελεύθερης αγοράς και του καπιταλισμού ως φαινόμενο της. Έτσι άτομα περιθωριοποιημένα που δεν είχαν συμμετοχή στα θετικά του συστήματος άρχισαν να έχουν αναθεωρητικές τάσεις. Η ανισοκατανομή αυτή στην εποχή της πληροφόρησης άρχισε να δημιουργεί ένα έντονο αίσθημα αδικίας και εκμετάλλευσης πράγμα που δεν άργησε να γίνει αντικείμενο εκμετάλλευσης από πολιτικές ομάδες. Η αλήθεια βέβαια δείχνει ότι το ΑΕΠ μεγαλώνει συνεχώς και αν και δυσανάλογα όλοι παίρνουν ένα κομμάτι του αυξανόμενου πλούτου φέρνοντας τους υποστηρικτές αυτής της θεωρίας σε αμηχανία. Με αυτόν τον τρόπο η σκέψη οδηγήθηκε σε άλλες θεωρίες που είτε συμπληρώνουν την πρώτη είτε αναλύουν με διαφορετικό τρόπο το φαινόμενο. Η απάντηση στο γιατί οι θεσμοί και το πολιτικό σύστημα φθείρουν ίσως να χρειάζεται διεπιστημονικό κριτήριο και ματιά.
Μια άλλη θεωρία μιλά για την προβληματική της αποπολιτικοποίησης και της κονιορτοποίησης των ιδεολογιών. Ο οικονομικός φιλελευθερισμός είχε κάνει τις ιδεολογίες να εξασθενήσουν και αυτό φαίνεται από τις μεγάλες συγκλίσεις και συνεργασίες πολιτικών κομμάτων τα οποία παρόλο που ιδεολογικά διέφεραν, η πολιτική που ακολουθούσαν ήταν στον ίδιο άξονα (CDU-SPD, ΝΔ-ΠΑΣΟΚ). Αυτό είχε ως αποτέλεσμα την απουσία πολιτικής συζήτησης στο δημόσιο βίο καθότι στόχος ήταν η οικονομία. Στις εφαρμοζόμενες πολιτικές έλειπε το ιδεολογικό στίγμα γιατί σκοπός ήταν η αποτελεσματικότητα που απαιτούσε υπερπήδηση της πολιτικής. Έτσι σήμερα πολύ πιθανόν ο κόσμος να είναι μάρτυρας της βίαιης αναγέννησης των πολιτικών ιδεολογιών που απουσίασαν στη μακρά περίοδο οικονομικής ευμάρειας.
Η απάντηση σε αυτή την πολιτική ολίσθηση προς τα άκρα βρίσκεται στα θεμελιώδη ζητήματα που οδήγησαν στην ευρωπαϊκή συνεργασία και συνεννόηση. Η αυτοδιάθεση με τον άνθρωπο στο κέντρο του συστήματος, η αλληλεγγύη, το κράτος δικαίου και ο κοινωνικός φιλελευθερισμός ήταν τα πρώτα συνδετικά στοιχεία αυτής της προσπάθειας. Εν κατακλείδι η κρίση των ευρωπαϊκών αξιών και κεκτημένων δείχνει να βαθαίνει και οι εκφραστές των πιο ακραίων και μισαλλόδοξων πολιτικών να βρίσκουν πρόσφορο έδαφος σε μια τέλεια για αυτούς συγκυρία. επαναφέροντας το κράτος και δη την πιο συγκεντρωτική μορφή του ως πολιτική απάντηση και λύση στα προβλήματα. Όσο οι φιλοευρωπαϊκές ομάδες συνεχίζουν να μιλάνε με απλούς οικονομικούς όρους και ξεχνούν τις ιδρυτικές αξίες της Ένωσης τόσο η ακραία πολιτική φωνή θα φαντάζει δελεαστική για τον μέσο Ευρωπαίο πολίτη. Πολίτης ο οποίος αναζητεί στέγη και σήμερα είναι πιο ανήσυχος απρόβλεπτος και απαισιόδοξος.
Μάριος – Ιωάννης Νομικός, Απόφοιτος τμήματος Διεθνών Ευρωπαϊκών και Περιφερειακών Σπουδών, Πάντειο Πανεπιστήμιο