Γράφει ο Γιάννης Κουτσουμπίνας
Από τις 29 Μαρτίου 2017, όταν η Πρωθυπουργός του Ηνωμένου Βασιλείου Theresa May ανακοίνωσε στα όργανα της ΕΕ τη βούληση της Βρετανίας να αποχωρήσει από την Ένωση βάσει του άρθρου 50 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση, στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων κυριαρχεί το πιο ακανθώδες όλων των πολύπλοκων ζητημάτων του Brexit: το καθεστώς της Βόρειας Ιρλανδίας. Η Βόρεια Ιρλανδία αποτελεί επαρχία του Ηνωμένου Βασιλείου, με εντονότατη ιστορική φόρτιση. Παρά τη γεωγραφική της εγγύτητα με τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας, η οποία είναι η άλλη κρατική οντότητα επί της νήσου της Ιρλανδίας, οι δύο αδελφές οντότητες έχουν πολύ διαφορετικά κοινωνιολογικά χαρακτηριστικά: η Βόρεια Ιρλανδία είναι θρησκειολογικά μοιρασμένη στη μέση, με τους μισούς Βορειοϊρλανδούς να αυτοχαρακτηρίζονται ως Προτεστάντες, σε αντίθεση με την έντονα Καθολική Δημοκρατία της Ιρλανδίας. Επιπρόσθετα, περίπου οι μισοί Βορειοϊρλανδοί αυτοχαρακτηρίζονται εθνολογικά ως Βρετανοί, και μόνο περί το 30% αυτοχαρακτηρίζονται ως Ιρλανδοί. Αυτές οι θρησκειολογικές και εθνολογικές διαφορές οδήγησαν τους Βορειοϊρλανδούς να αρνηθούν την ανεξαρτησία από το Ηνωμένο Βασίλειο το 1922. Μολαταύτα, αρχίζοντας κατά τη δεκαετία του 1960, ο IRA (Ιρλανδικός Ρεπουμπλικανικός Στρατός) και άλλοι Ιρλανδοί εθνικιστές συγκρούστηκαν επί τριακονταετία με τη Βορειοϊρλανδική κυβέρνηση και το Ηνωμένο Βασίλειο, προκαλώντας πάνω από 3500 θανάτους. Οι «μπελάδες» (“the Troubles”) όπως ονομάστηκε λαϊκά αυτή η περίοδος, έληξε το 1998, με τη συμφωνία ειρήνης της Μεγάλης Παρασκευής.
Αυτή η βίαιη ιστορία που η Ιρλανδία και η Βρετανία προσπαθούν ξεπεράσουν επανέρχεται στο προσκήνιο με τον εξής τρόπο: με την έξοδο της Βρετανίας (άρα και της Βόρειας Ιρλανδίας) από την ΕΕ, το σύνορο μεταξύ Βόρειας Ιρλανδίας και Δημοκρατίας της Ιρλανδίας γίνεται εξωτερικό σύνορο της Ένωσης. Η κοινή αγορά και η τελωνειακή ένωση της ΕΕ παύουν αυτομάτως να ισχύουν στο Βορειοϊρλανδικό έδαφος. Επομένως, η ελεύθερη κυκλοφορία αγαθών, υπηρεσιών, κεφαλαίων και ανθρώπων λήγει αυτόματα. Για να εξέλθουν τα προαναφερόμενα από τη Βόρεια Ιρλανδία και να εισέλθουν στη Δημοκρατία της Ιρλανδίας (και άρα της ΕΕ), το δίκαιο της Ένωσης επιβάλλει ότι πρέπει να γίνουν έλεγχοι, να πληρωθούν δασμοί και να σφραγισθούν διαβατήρια. Εντούτοις, η συμφωνία της Μεγάλης Παρασκευής, ρητά απαγορεύει την ύπαρξη «σκληρού συνόρου» (“hard border”) μεταξύ των δύο Ιρλανδικών οντοτήτων, συνόρου δηλαδή με συνοριακούς ελέγχους. Και είναι προφανές ότι για να γίνουν οι απαιτούμενοι έλεγχοι, πρακτικά χρειάζεται ένα τέτοιο σκληρό σύνορο.
Πώς λοιπόν προσπαθούν οι ηγέτες της Βρετανίας και της ΕΕ να υπερπηδήσουν αυτόν τον σκόπελο; Η συμφωνία αποχώρησης που υπέγραψε η Theresa May στις 14 Νοεμβρίου 2018 περιείχε κατά τα φαινόμενα τον μοναδικό τρόπο να λυθεί αυτό το ζήτημα: επρόκειτο για το περίφημο πλέον σχέδιο “backstop”: εάν κατά τη διετή μεταβατική περίοδο (μετά την κύρωση της συμφωνίας αποχώρησης) το ΗΒ και η ΕΕ δεν έβρισκαν κάποια άλλη λύση, η Βόρεια Ιρλανδία θα παρέμενε εντός της κοινής αγοράς και της τελωνειακής ένωσης της ΕΕ. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι πλέον οι έλεγχοι στα σύνορα Βόρειας Ιρλανδίας και Δημοκρατίας της Ιρλανδίας περιττεύουν, αφού στην πραγματικότητα, όσον αφορά το εμπόριο, θα ήταν σαν να μην είχε φύγει από την Ένωση η Βόρεια Ιρλανδία. Εκ των πραγμάτων, το «σκληρό σύνορο» θα μετατοπιζόταν στη θάλασσα της Ιρλανδίας, που χωρίζει τη νήσο της Ιρλανδίας από τη Μεγάλη Βρετανία. Άρα οι έλεγχοι ανθρώπων και εμπορευμάτων θα γίνονταν στα αντίστοιχα λιμάνια.
Αυτή η, εκ πρώτης όψεως, καλή λύση αποδείχθηκε εξαιρετικά μη δημοφιλής στο εσωτερικό του ΗΒ. Το Δημοκρατικό Ενωτικό Κόμμα (D.U.P.), το κόμμα των πιστών στη Μεγάλη Βρετανία Βορειοϊρλανδών, ήταν ιδιαίτερα αρνητικό: εξέφρασε την ανησυχία ότι αυτός ο νομικός και οικονομικός διαχωρισμός της Βόρειας Ιρλανδίας από το υπόλοιπο ΗΒ θα την οδηγούσε στην προσέγγιση με τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας και την ΕΕ, ανοίγοντας τον δρόμο ακόμα και για μια πιθανή απόσχιση της Βόρειας Ιρλανδίας από το ΗΒ και την ένωση της με τη Δημοκρατία της Ιρλανδίας. Το backstop ήταν ένας από τους πολλούς λόγους που η συμφωνία αποχώρησης της May απέτυχε τρεις φορές να κυρωθεί από τη Βουλή των Κοινοτήτων, με ιστορικά επαχθείς για την κυβέρνηση πλειοψηφίες.
Κλείνοντας, πρέπει να τονισθεί ότι το ζήτημα της Βόρειας Ιρλανδίας παραμένει εν πολλοίς άλυτο. Ο νέος Πρωθυπουργός της Βρετανίας, Boris Johnson, στις 17 Οκτωβρίου 2019, ανακοίνωσε το περιεχόμενο της νέας συμφωνίας αποχώρησης που συντάχθηκε με την ΕΕ. Η νέα συμφωνία προβλέπει κατάργηση του backstop, και αντικατάσταση του με έναν πολύπλοκο διαχωρισμό δικαιοδοσιών και αρμοδιοτήτων επί της Βόρειας Ιρλανδίας: ολόκληρο το ΗΒ θα αποχωρήσει από την τελωνειακή ένωση της ΕΕ. Για να αποφευχθεί ένα σκληρό σύνορο, εταιρείες που επιθυμούν να μεταφέρουν αγαθά από τη Μεγάλη Βρετανία στη Βόρεια Ιρλανδία θα πρέπει να πληρώσουν δασμούς και τα προϊόντα τους να ελεγχθούν πριν εισέλθουν στη Βόρεια Ιρλανδία, αλλά αν οι εταιρείες αποδείξουν ότι τα προϊόντα τους θα μείνουν στη Βόρεια Ιρλανδία, ο φόρος θα τους επιστρέφεται. Όσον αφορά τα προϊόντα που παράγονται στη Βόρεια Ιρλανδία, θα ακολουθούν τα στάνταρ της ΕΕ, και όχι του υπολοίπου ΗΒ.
Και αυτή η λύση έχει επικριθεί έντονα. Το D.U.P. έχει δηλώσει πως τάσσεται κατά και αυτής της προοπτικής. Η συμφωνία του Johnson μπορεί καταρχήν να εγκρίθηκε από το Κοινοβούλιο, αλλά αυτό δεν σημαίνει και ότι θα εφαρμοστεί. Το Κοινοβούλιο ακόμα δεν έχει δώσει την έγκριση του σε απαραίτητα κείμενα για την αποχώρηση του ΗΒ (πχ στη λεγόμενη «πολιτική διακοίνωση» για τη μελλοντική σχέση ΗΒ-ΕΕ), ενώ ενόψει μιας νέας παράτασης της προθεσμίας αποχώρησης του ΗΒ από την ΕΕ, ίσως μεσολαβήσουν εθνικές εκλογές ή και δεύτερο δημοψήφισμα στο ΗΒ, με αποτέλεσμα νέες διαπραγματεύσεις ή ακύρωση συνολικά του Brexit. Το τι εντέλει θα γίνει δεν μπορεί να το γνωρίζει κανείς.
Πηγές:
- Northern Ireland Statistics and Research Agency – 2011 Census, διαθέσιμο σε https://www.nisra.gov.uk/publications/2011-census-key-statistics-northern-ireland (26/10/2019)
- The Guardian, Deaths in the Northern Ireland Conflict since 1969, διαθέσιμο σε https://www.theguardian.com/news/datablog/2010/jun/10/deaths-in-northern-ireland-conflict-data (26/10/2019)
- Northern Irish Assembly, The Good Friday Agreement, διαθέσιμο σε http://education.niassembly.gov.uk/post_16/snapshots_of_devolution/gfa (26/10/2019)
- Theresa May’s Withdrawal Agreement, διαθέσιμο σε https://ec.europa.eu/commission/sites/beta-political/files/draft_withdrawal_agreement_0.pdf (26/10/2019)
- BBC – Brexit: What is in Boris Johnson’s new deal with the EU?, διαθέσιμο σε https://www.bbc.com/news/uk-50083026 (26/10/2019)