Γράφει η Άντζελα Αράπη
H Συνθήκη των Παρισίων για το κλίμα που υπογράφτηκε το 2015 από 195 χώρες έθεσε τον στόχο να διατηρηθεί η θερμοκρασία του πλανήτη κάτω από 1.5 ◦C, ενώ την ίδια χρονιά τα Ηνωμένα Έθνη υπέγραψαν τους 17 Βιώσιμους Στόχους Ανάπτυξης. Η ατζέντα έχει ως στόχο να επιτευχθούν οι 17 στόχοι μέχρι το 2030, με την εξάλειψη της φτώχειας και τον αποκλεισμό της περιθωριοποίησης. Ο στόχος 9 της ατζέντας που αφορά τη «δημιουργία ευέλικτων υποδομών, προώθηση της βιώσιμης εκβιομηχάνισης και προώθηση της καινοτομίας» είναι αυτό που χαρακτηρίζει την βιομηχανική συμβίωση. Επίσης, η Ευρωπαϊκή Ένωση το 2019 έδωσε το έναυσμα με την Πράσινη Συμφωνία ώστε να μεταβούμε σε μία νέα οικονομία απαλλαγμένη από τον άνθρακα. Οι κοινωνίες είναι σημαντικό να μεταβούν σε μία βιώσιμη οικονομία με χαμηλά ποσοστά άνθρακα και μεγαλύτερη αποδοτικότητα και προκειμένου να επιτευχθεί αυτό θα πρέπει να ακολουθηθούν στρατηγικές βιώσιμης ανάπτυξης και μέθοδοι κυκλικής οικονομίας.
H βιομηχανική συμβίωση ή αλλιώς βιομηχανική οικολογία όπως ορίζεται στην βιβλιογραφία ξεκίνησε να χρησιμοποιείται σαν όρος για το πρώτο επιτυχημένο παράδειγμα βιομηχανικής συμβίωσης του Kalundborg που δημιουργήθηκε στην Δανία. H βιομηχανική συμβίωση είναι μία συνεργασία μεταξύ βιομηχανιών και επιχειρήσεων όπου οι δευτερογενείς πόροι και τα υποπροϊόντα μιας επιχείρησης μετατρέπονται σε πρώτες ύλες για μία άλλη. Αυτή η διαδικασία έχει θετικά αποτελέσματα τόσο για το περιβάλλον, όσο και για τις ίδιες τις εταιρείες.
Οι επιχειρήσεις που συμμετέχουν σε αυτήν την διαδικασία προάγουν την κυκλική οικονομία, χρησιμοποιώντας βιώσιμους τρόπους διαχείρισης των υλικών και δημιουργώντας ανταγωνισμό στην αγορά, με παράλληλη μείωση των αερίων του θερμοκηπίου (GHG). Τα απόβλητα της μιας εταιρείας μετατρέπονται σε πρώτες ύλες σε μία άλλη, μειώνεται το οικολογικό αποτύπωμα και τα υλικά αποκτούν οικονομική αξία. Οι επιχειρήσεις που μπορούν να συνεργαστούν δεν απαιτείται να βρίσκονται στον ίδιο κλάδο προκειμένου να ανταλλάσσουν υποπροϊόντα και πόρους καθώς επιχειρήσεις που απασχολούνται σε διαφορετικούς κλάδους μπορούν να συμμετέχουν στην βιομηχανική συμβίωση απολαμβάνοντας τα οφέλη που αυτή προσφέρει. Βασική προϋπόθεση για την συνεργασία μεταξύ των επιχειρήσεων είναι η απόσταση. Οι εταιρείες θα πρέπει να βρίσκονται σε κοντινή απόσταση στο βιομηχανικό πάρκο για μπορούν να ανταλλάσσουν δευτερογενή προϊόντα και πρωτογενείς πόρους με ασφάλεια.
Η βιώσιμη ανάπτυξη είναι άμεσα συνδεδεμένη με την βιομηχανική συμβίωση. Προκειμένου το παράδειγμα να θεωρείται επιτυχημένο, θα πρέπει να χαρακτηρίζει την βιομηχανική συμβίωση η βιώσιμη ανάπτυξη. Τα οικο-βιομηχανικά πάρκα θα πρέπει να λειτουργούν με βάση του τρεις βασικούς άξονες για την αειφόρα ανάπτυξη: τον κοινωνικό, τον περιβαλλοντικό και τον οικονομικό. Οι πρακτικές των βιώσιμων οικο-βιομηχανικών πάρκων πρέπει να στηρίζονται στην :
• Ανταλλαγή και χρήση ΑΠΕ
• Επαναχρησιμοποίηση αέριων, στερεών και υγρών αποβλήτων
• Μεγιστοποίηση της ενεργειακής απόδοσης και μείωση των εκπομπών
• Εναρμόνιση με βάση τους κανονισμούς και τα διεθνή πρότυπα
• Συνεργασία μεταξύ των εταιρειών που βρίσκονται στη ίδια βιομηχανική περιοχή
Βλέπουμε λοιπόν ότι η βιομηχανική συμβίωση είναι μία σύνθετη πρακτική που περικλείει την βιώσιμη ανάπτυξη και την κυκλική οικονομία. Είναι σημαντικό όμως να κατανοήσουμε με ποιον τρόπο περιλαμβάνονται τα εργαλεία της κυκλικής οικονομίας για να εξασφαλιστεί ένα επιτυχημένο πρότυπο.
Η κυκλική οικονομία είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την βιομηχανική συμβίωση αφού οι νομοθετικές προτάσεις και τα μέτρα έτσι όπως έχουν οριστεί από την Ε.Ε προωθούν την μείωση των αποβλήτων, την ενίσχυση της ανακύκλωσης και επαναχρησιμοποίηση υποπροϊόντων. Ακόμα, οι στρατηγικές της κυκλικής οικονομίας συνδράμουν στην αύξηση των θέσεων εργασίας, ενώ ταυτόχρονα στοχεύουν στην βιομηχανική απανθρακοποίηση μειώνοντας τις εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου και αυξάνοντας την ενεργειακή απόδοση. Για να θεωρείται επιτυχημένη η βιομηχανική συμβίωση οφείλει να χρησιμοποιεί εργαλεία μέτρησης για τις ροές που ανταλλάσσονται. Αναλυτικότερα, χρησιμοποιώντας τα εργαλεία της ανάλυσης κύκλου ζωής (LCA) μπορούν να μετρηθούν οι εκπομπές που εκπέμπονται σε κάθε στάδιο με σκοπό να περιοριστεί το περιβαλλοντικό αντίκτυπο. Ως εκ τούτου, η χρήση των εργαλείων της κυκλικής οικονομίας είναι σημαντική για να αποτιμώνται τόσο τα περιβαλλοντικά, όσο και τα οικονομικά οφέλη.
Με βάση τα παραδείγματα βιομηχανικής συμβίωσης που έχουν δημιουργηθεί σε όλες τις ηπείρους και με γνώμονα την βιβλιογραφική επισκόπηση, αποδεικνύεται ότι οι επιχειρήσεις που συμμετέχουν σε αυτό το πλέγμα έχουν οικονομικά, περιβαλλοντικά και κοινωνικά οφέλη. Τα οικο-βιομηχανικά πάρκα συμβάλουν στην ανταλλαγή προϊόντων μειώνοντας τα απόβλητα, την ανταλλαγή νερού και ενέργειας, βελτιώνοντας την αποδοτικότητα και δημιουργώντας κέρδη. Η επιτυχία μιας βιομηχανικής συμβίωσης έγκειται στην καλή συνεργασία μεταξύ διαφορετικών τομέων εταιρειών. Η συνεργασία διαφορετικών εταιρειών με κοινό στόχο δημιουργεί κέρδη και αποκλείει κόστη, με χαρακτηριστικό παράδειγμα προς μίμηση ως προς την συνεργασία που έχουν αναπτύξει οι διάφοροι εταίροι να αποτελεί το οικο-βιομηχανικό πάρκο Gujiao στην Κίνα. Παρόλο που η συνεργασία μεταξύ των εταιρειών είναι μία σύνθετη και δύσκολη υπόθεση, η Κίνα αποδεικνύει ότι δεν είναι ακατόρθωτη και τα αποτελέσματα είναι θετικά.
Η πρόκληση που φαίνεται να αντιμετωπίζουν τα πάρκα βιομηχανικής συμβίωσης είναι η καλή επικοινωνία και συνεργασία μεταξύ τους. Φαίνεται πως πολλές εταιρείες ενώ μπορούν να βελτιώσουν την αποδοτικότητα τους και να μειώσουν το περιβαλλοντικό τους αντίκτυπο λαμβάνοντας μέρος σε ένα πλέγμα βιομηχανικής συμβίωσης δεν το κάνουν λόγω έλλειψης καλής συνεργασίας. Οι στρατηγικές για την λήψη αποφάσεων για την ανακύκλωση, την επαναχρησιμοποίηση των προϊόντων και την μείωση των ρύπων και των αποβλήτων είναι το εμπόδιο στην ολοκλήρωση συνεργασιών. Η μελέτη περίπτωσης της χαρτοποιίας Hamburger Rieger GmbH στη Γερμανία είναι ένα αξιοθαύμαστο παράδειγμα, καθώς κατάφερε όχι απλά να επιτύχει την βιομηχανική συμβίωση αλλά μέσω της συνεργασίας να καινοτομήσει τεχνολογικά με την δημιουργία του CHP plant. Αυτός είναι και ο σκοπός την βιομηχανικής συμβίωσης, η καινοτομία και τεχνολογική εξέλιξη για τα περιβαλλοντικά και οικονομικά οφέλη.
Η βιομηχανική συμβίωση με βάση τις μελέτες περίπτωσης χαρακτηρίζεται από την βιώσιμη ανάπτυξη και περικλείει την ατζέντα των 17 βιώσιμων στόχων του ΟΗΕ, μειώνοντας την φτώχεια με τις θέσεις εργασίας που δημιουργεί, δίχως να αφήνει κανέναν στο περιθώριο με την ενότητα που προωθεί. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι το Cape Town, όπου δημιουργήθηκαν 140 νέες θέσεις εργασίας σε μία περίοδο όπου το ποσοστό ανεργίας της χώρας ανερχόταν στο 24%. Το αξιοσημείωτο παράδειγμα βιομηχανικής συμβίωσης στην Αφρική μας αποδεικνύει πως με την προστασία του περιβάλλοντος, με τις μεθόδους της βιώσιμης ανάπτυξης και τα εργαλεία της κυκλικής οικονομίας μπορούμε να δημιουργήσουμε οφέλη σε σημαντικούς τομείς.
Δυστυχώς, μέχρι σήμερα όμως, με βάση τα στοιχεία της Ε.Ε μόνο το 12% των υποπροϊόντων επιστρέφουν πίσω στην οικονομία. Αυτό μας αποδεικνύει ότι υπάρχει περιθώριο εξέλιξης στις περιπτώσεις όπου οι νέες τεχνολογίες θα πρέπει να υιοθετηθούν από τις βιομηχανίες με σκοπό την πιο αποτελεσματική ενσωμάτωση των υποπροϊόντων. Οι επιχειρήσεις οφείλουν να συνεργαστούν για μία πιο βιώσιμη κατανάλωση και παραγωγή που θα στηρίζεται στα διεθνή πρότυπα, με τον ΟΗΕ να έχει θέσει αυτόν τον στόχο στην ατζέντα των 17 στόχων βιώσιμης ανάπτυξης. Το μέλλον του πλανήτη φαίνεται να είναι υπόθεση όλων μας και μόνο μέσω της καλής συνεργασίας και της ανάπτυξης του δεσμού της ένωσης μπορούμε να επιτύχουμε τους στόχους για ένα βιώσιμο πλανήτη.
Βιβλιογραφία
Ashton, W. (2008). Understanding the Organization of Industrial Ecosystems, Journal of Industrial Ecology, 12(1), pp. 34–51.
Cervo, H. et al. (2019). A Case Study of Industrial Symbiosis in the Humber Region Using the EPOS Methodology, Sustainability, 11(24), p. 6940.
European Commission. European Green Capital. Διαθέσιμο σε¨ https://ec.europa.eu/environment/europeangreencapital/applying-for-the-award/2021-competition/.
Henriques, J. et al. (2021). Industrial Symbiosis: A Sectoral Analysis on Enablers and Barriers, Sustainability, 13(4), p. 1723.
Ismail, Y. (2020). Potential Benefit of Industrial Symbiosis using Life Cycle Assessment, Journal of Physics: Conference Series, 1625, p. 012054.
Le Gallou, M. (2020). Making industrial symbiosis ‘business as usual’ for Europe’s circular economy, Eco-innovation Action Plan – European Commission. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/environment/ecoap/about-eco-innovation/experts-interviews/making-industrial-symbiosis-business-usual-europes-circular_en.
Song, X. et al. (2018). Social network analysis on industrial symbiosis: A case of Gujiao eco-industrial park, Journal of Cleaner Production, 193, pp. 414–423.
Tseng, M.-L. et al. (2018). Circular economy meets industry 4.0: Can big data drive industrial symbiosis?, Resources, Conservation and Recycling, 131, pp. 146–147.
Ελληνική Πλατφόρμα για την Ανάπτυξη. Οι 17 στόχοι. Διαθέσιμο σε: http://hellenicplatform.org/oi-17-stoxoi/.
Ευρωπαϊκή Επιτροπή – European Commission. Η προσέγγιση της ΕΕ για τη βιώσιμη ανάπτυξη. Διαθέσιμο σε: https://ec.europa.eu/info/strategy/international-strategies/sustainable-development-goals/eu-approach-sustainable-development_el.
Ζουμπούλης, Α., κ.ά, (2015). Βιομηχανική Οικολογία. Διαθέσιμο σε: https://repository.kallipos.gr/handle/11419/2326.