Γράφει ο Στέλιος Χρήστος Γιαννακουδάκης
Εισαγωγή
Η Ήπειρος της Αφρικής, ή αλλιώς «Μαύρη Ήπειρος» ή και «Σκοτεινή Ήπειρος», είναι διαχρονικά από τις πιο πολύπαθες ηπείρους παγκοσμίως. Ακραία φτώχεια, υποσιτισμός, αναλφαβητισμός, σημαντική έλλειψη πόρων και αγαθών πρώτης ανάγκης, διάφορες μεταδοτικές ασθένειες που σε άλλες περιοχές του κόσμου έχουν εξαλειφθεί, όπως για παράδειγμα η ελονοσία, χώρες και πόλεις διαφόρων ταχυτήτων που οδηγούν σε τρομακτικές ανισότητες, απολυταρχικά καθεστώτα, ελάχιστες δημοκρατίες, αποικιοκρατικές σχέσεις που εφαρμόζονται μέχρι και σήμερα, χώρες που βρίσκονται έρμαιο πειρατικών κινημάτων και εμφύλιες συγκρούσεις. Όλα αυτά αποτελούν μόνο ένα μικρό δείγμα από τα εκατοντάδες προβλήματα με τα οποία βρίσκονται αντιμέτωπες οι χώρες της Αφρικής και στα οποία ακόμα και σήμερα καταβάλλεται μεγάλη προσπάθεια για την επίλυση αυτών των πολυποίκιλων και πολυεπίπεδων προβλημάτων που εντοπίζονται.
Σε αυτή τη σειρά άρθρων θα εξετάσουμε ένα εγχείρημα που έχει ως στόχο την κοινή αντιμετώπιση των παραπάνω προβλημάτων, τη δημιουργία της λεγόμενης Αφρικανικής Ένωσης, το 2002. Θα εξετάσουμε την ίδρυση, τις ανάγκες που επέβαλλαν τη σύστασή της, τους στόχους, τα μέχρι στιγμής αποτελέσματα και τις προσδοκίες που έχουν αναπτυχθεί γύρω από τον συγκεκριμένο θεσμό και το μέλλον που μπορεί να έχει σε αυτόν τον συνεχώς μεταβαλλόμενο κόσμο. Προτού, όμως, αναφερθούμε εκτενώς στην Αφρικανική Ένωση, θα πρέπει να ξεκινήσουμε την αναφορά μας από τους «προγόνους» της, τον Οργανισμό Αφρικανικής Ενότητας (Ο.Α.Ε.) και την Αφρικανική Οικονομική Κοινότητα (Α.Ο.Κ.), για την οποία θα αναφερθούμε εκτενέστερα σε μεταγενέστερο άρθρο. Ο λόγος που αξίζει να αναφερθούμε στον Ο.Α.Ε είναι ότι η δράση του συνετέλεσε σε μεγάλο βαθμό στη διαμόρφωση της Αφρικανικής Ηπείρου, όπως τη συναντάμε στις μέρες μας, και έβαλε τα θεμέλια για την τελική συγχώνευση και την ίδρυση της Αφρικανικής Ένωσης.
Οργανισμός Αφρικανικής Ενότητας (Ο.Α.Ε.)
Η ίδρυση του Ο.Α.Ε. πραγματοποιήθηκε τον Μάιο του 1963. Το χρονικό πλαίσιο πάνω στο οποίο δομήθηκε ήταν το αποικιοκρατικό καθεστώς που επικρατούσε σχεδόν σε ολόκληρη την Αφρική. Ήδη από τα τέλη του 19ου αιώνα, τα πρώτα έθνη-κράτη άρχισαν να αποκτούν από μερική έως ολική ανεξαρτησία από τις ευρωπαϊκές υπερδυνάμεις της εποχής, που δημιούργησαν τις αποικίες τους στην Μαύρη Ήπειρο, με πρωταρχικό στόχο τον πλήρη έλεγχο της Ηπείρου αλλά και των όποιων ενεργειακών πηγών υπήρχαν και υπάρχουν. Η τάση που μετατράπηκε σε απαίτηση για αποαποικιοποίηση κορυφώθηκε στα μέσα του 20ου αιώνα, με τον Ο.Α.Ε. να έρχεται να καλύψει μια από τις βασικότερες ανάγκες των προσφάτως ανεξαρτητοποιημένων εθνών-κρατών της περιοχής. Αυτή η ανάγκη δεν είναι άλλη από τη δημιουργία ενός πολυμερούς οργανισμού, ο οποίος θα εγγυόταν τη συνεργασία, την ειρήνη, τη συμπόρευση και την αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών-μελών και που θα μπορούσε να δώσει στο νέο εγχείρημα των κρατών μια προοπτική και ένα μέλλον για την ύπαρξη, τη διαβίωση και την υπόσταση αυτή καθ’ εαυτή των κρατών.
Έδρα του Ο.Α.Ε. ήταν η Αντίς Αμπέμπα, πρωτεύουσα της Αιθιοπίας. Η οργάνωση και η δομή του οργανισμού δε διέφερε από τις τυπικές διαρθρώσεις πολυμερών οργανισμών σε άλλα μέρη του κόσμου, αποτελούμενο από τη Συνέλευση, το Γενικό Γραμματέα και το Συμβούλιο. Οι στόχοι που ετέθησαν ήταν η ενίσχυση και η ολοκλήρωση του αποαποικισμού, με ταυτόχρονη επίλυση των διαφόρων προβλημάτων που ανέκυπταν, όπως για παράδειγμα τη χάραξη των συνόρων μεταξύ των κρατών, και η εξάλειψη του φαινομένου του Απαρτχάιντ που έως τότε σάρωνε τις αφρικανικές χώρες, με χαρακτηριστικό παράδειγμα εκείνο της Νότιας Αφρικής, ζητήματα που αφορούσαν την περιοχή της Δυτικής Σαχάρας ή την παρέμβαση στη διευθέτηση των διαφορών μεταξύ της Ερυθραίας και της Αιθιοπίας.
Αν κρίνουμε την επιτυχία ή την αποτυχία του εγχειρήματος, με βάση τους συγκεκριμένους στόχους, μπορεί να πει κανείς πως στέφθηκαν με επιτυχία. Η αποικιοποίηση τερματίστηκε οριστικά, με τα τελευταία αφρικανικά έθνη να ανεξαρτητοποιούνται τη δεκαετία του 1990, ενώ η δεκαετία του 1960 αποτελεί σημείο αναφοράς για τις αφρικανικές χώρες, καθώς όσες είχαν παραμείνει υπό αποικιακό καθεστώς, ειδικότερα οι αποικίες που ανήκαν στη Γαλλία και το Βέλγιο, άρχισαν να αποκτούν η μια μετά την άλλη την ανεξαρτησία τους. Η Λαϊκή Δημοκρατία του Κογκό, η Ακτή Ελεφαντοστού και η Αλγερία αποτελούν μόνο ελάχιστα από τα παραδείγματα «έκρηξης» της αποαποικιοποίησης, με το τελευταίο χρονολογικά κράτος που ανεξαρτητοποιήθηκε από την κυρίαρχη αποικιοκρατική δύναμη ήταν η Ζιμπάμπουε, που κήρυξε την ανεξαρτησία της στις 18 Απριλίου 1980 από τη Μεγάλη Βρετανία.
Σχετικά με το Απαρτχάιντ, που αφορούσε τη φυλετική διάκριση μεταξύ έγχρωμων και λευκών ανθρώπων, ήταν ένα φαινόμενο που με την ένταση που εμφανίστηκε, διατηρήθηκε στη Νότια Αφρική έως και τις αρχές της δεκαετίας του 1990. Αιματηρές εξεγέρσεις και διαδηλώσεις του καταπιεσμένου κόσμου, σε συνδυασμό με τη δολοφονία ενός εκ των σημαντικότερων εκπροσώπων αυτής της ιδεολογίας, του Πρωθυπουργού της Νότιας Αφρικής Hendrik Verwoerd, το 1966, οδήγησαν στην απάλειψη της συγκεκριμένης ιδεολογίας και στην διακήρυξη της ισότητας μεταξύ των ανθρώπων ανεξαρτήτως φυλής ή χρώματος.
Επίσης, σημαντικά κεκτημένα μπορούν να θεωρηθούν οι υπογραφές διαφόρων πολυμερών συνθηκών σε σειρά ζητημάτων, που αφορούσαν τα ανθρώπινα δικαιώματα, τα δικαιώματα των παιδιών και διάφορες συμφωνίες που προσπαθούσαν να λύσουν επιμέρους ζητήματα, όπως η μετανάστευση, οι μισθοφορικοί στρατοί και άλλα. Παράλληλα, δεν θα μπορούσε να αποτελέσει εξαίρεση και η συμμετοχή σε διεθνείς παρεμβάσεις, με μία από αυτές να αποτελεί η διένεξη μεταξύ της Αιθιοπίας και της Ερυθραίας. Ακόμη, καταγράφεται σειρά παρεμβάσεων για τη διευθέτηση διαφορών, όπως για παράδειγμα στη Μπιάφρα της Νιγηρίας, την επίλυση του εμφυλίου πολέμου στη Σομαλία ή την επίλυση των διακρατικών διαφορών ανάμεσα στη Λιβύη και το Τσάντ.
Παρά τις όποιες φιλότιμες προσπάθειες, όμως, ήταν κοινή η πεποίθηση ότι τα βήματα που έγιναν δεν ήταν τολμηρά και αποφασιστικά σε τέτοιο βαθμό ώστε να μπορούν να θεωρηθούν τομές που χρειαζόταν η Αφρικανική Ήπειρος, καθώς τα νεότευκτα τότε κράτη ακόμα προσπαθούσαν να βαδίσουν σε μια πολύ λεπτή ισορροπία. Από τη μια πλευρά, η εγκαθίδρυση, η ενδυνάμωση και η ισχυροποίηση των θεσμών και της δημοκρατίας, κατά τα πρότυπα των χωρών του λεγόμενου δυτικού κόσμου, και από την άλλη πλευρά, η εγκαθίδρυση απολυταρχικών καθεστώτων, όπου η νομή της βίας και της κακοδιαχείρισης της εξουσίας πρωταγωνιστούν δίχως την ελπίδα για καλύτερες μέρες. Παράλληλα, δεν έγιναν παρά ελάχιστα βήματα που αφορούσαν την αντιμετώπιση της πείνας, της ακραίας φτώχειας, του αναλφαβητισμού, αλλά ταυτόχρονα και της περιφρούρησης των ήδη κεκτημένων επιτυχιών σε επίπεδο Αφρικανικής Ενότητας.
Συμπερασματικά, ο Ο.Α.Ε. πέτυχε την ανεξαρτητοποίηση και την αυτονόμηση από τις αποικιακές δυνάμεις, στο σύνολο της αφρικανικής ηπείρου, ωστόσο, δεν κατέστη δυνατή η ενίσχυση του ρόλου, της δύναμης και της ευημερίας στις αφρικανικές χώρες, με σειρά θεμάτων στην οικονομία και στην παροχή των αγαθών και των πρώτων υλών που σε άλλα μέρη του κόσμου θεωρούνται δεδομένα. Αυτή, λοιπόν, η αποτυχία οδήγησε τις αφρικανικές χώρες στο να λάβουν μια τολμηρή και συνάμα δύσκολη απόφαση, να περάσουν στο επόμενο βήμα μιας προσπάθειας ευρύτερου συνασπισμού χωρών που θα προσπαθούσε να επιλύσει μεγάλο μέρος των συγκεκριμένων ζητημάτων, της Αφρικανικής Ένωσης.
Πηγές:
- Κωνσταντίνος Δ. Μαγκλιβέρας, Ο Οργανισμός Αφρικανικής Ενότητος, Η Καθημερινή, Μάρτιος 27, 2016. Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/world/854504/o-organismos-afrikanikis-enotitos/
- Η ιστορία και οι στόχοι του Οργανισμού Αφρικανικής Ένωσης, Greelane.com, Φεβρουάριος 4, 2019. Διαθέσιμο σε: https://www.greelane.com/el/%ce%ba%ce%bb%ce%b1%cf%83%cf%83%ce%b9%ce%ba%ce%ad%cf%82-%ce%bc%ce%b5%ce%bb%ce%ad%cf%84%ce%b5%cf%82/%ce%b3%ce%b5%cf%89%ce%b3%cf%81%ce%b1%cf%86%ce%af%ce%b1/african-union-definition-1434325/
- Ένα χρονοδιάγραμμα της ανεξαρτησίας των αφρικανικών χωρών, Greelane.com, Ιανουάριος 25, 2020. Διαθέσιμο σε: https://www.greelane.com/el/%ce%ba%ce%bb%ce%b1%cf%83%cf%83%ce%b9%ce%ba%ce%ad%cf%82-%ce%bc%ce%b5%ce%bb%ce%ad%cf%84%ce%b5%cf%82/%ce%b9%cf%83%cf%84%ce%bf%cf%81%ce%af%ce%b1–%cf%80%ce%bf%ce%bb%ce%b9%cf%84%ce%b9%cf%83%ce%bc%cf%8c%cf%82/chronological-list-of-african-independence-4070467/
- Marshall Tim, Αιχμάλωτοι της γεωγραφίας, εκδόσεις Διόπτρα, Αθήνα, 2019, σελ. 167-193.
Πηγή Εικόνας: Greelane.com: https://www.greelane.com/el/%ce%ba%ce%bb%ce%b1%cf%83%cf%83%ce%b9%ce%ba%ce%ad%cf%82-%ce%bc%ce%b5%ce%bb%ce%ad%cf%84%ce%b5%cf%82/%ce%b3%ce%b5%cf%89%ce%b3%cf%81%ce%b1%cf%86%ce%af%ce%b1/african-union-definition-1434325/