Γράφει η Κατερίνα Τάνγκου
Ημερομηνία ορόσημο στην ιστορία της ανθρωπότητας είναι αυτή της 10ης Δεκεμβρίου 1948, μέρα κατά την οποία υπογράφηκε η Οικουμενική Διακήρυξη για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα. Δικαιώματα θεμελιώδη και αναφαίρετα που καλύπτουν όλο το φάσμα της ανθρωπότητας και που φυσικά εν έτη 2021 δεν νοείται να μην ισχύουν για όλους. Ωστόσο η πραγματικότητα απέχει πολύ από αυτό που θεωρητικά φαντάζει εύκολο και αυτονόητο. Αμέτρητα παραδείγματα κατάφορης παραβίασης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων σημειώνονται καθημερινά δημιουργώντας ένα ερωτηματικό ως προς το αν τελικά είναι εφικτό να επιτευχθεί ένα αποτέλεσμα, όπου όλα αυτά που τόσο ωραία διατυπώθηκαν το 1948 να έχουν απόλυτη εφαρμογή και στην πράξη.
Μια κατηγορία δικαιωμάτων που χρήζουν ιδιαίτερης αναφοράς είναι τα δικαιώματα των γυναικών τα οποία σήμερα απειλούνται, ίσως περισσότερο από ποτέ. Δικαιώματα που με τόσο αγώνα κατάφεραν τελικά να θεμελιωθούν κυρίως μέσω των τεσσάρων Παγκόσμιων Διασκέψεων του ΟΗΕ για τις Γυναίκες. Παρά τις έντονες και πολυάριθμες όμως προσπάθειες της διεθνούς κοινότητας να προστατέψει τα δικαιώματα αυτά, έρχονται τα γεγονότα να διαψεύσουν όλα όσα οι Διασκέψεις αυτές κατάφεραν να πετύχουν και να ακυρώσουν και την παραμικρή πρόοδο που έχει επιτευχθεί και στην πράξη.
Η τρέχουσα κατάσταση στο Αφγανιστάν αποτελεί σήμερα το πιο τρανό παράδειγμα ότι τα δικαιώματα των γυναικών όχι απλώς καταπατώνται, αλλά γίνεται ξεκάθαρο πως επικρατεί έντονα η αντίληψη ότι το γυναικείο φύλο δεν θα έπρεπε να έχει καν πρόσβαση σε αυτά. Τα δικαιώματα των γυναικών στο Αφγανιστάν έχουν περάσει από πολλές διακυμάνσεις με περιόδους προόδου αλλά και περιόδους πλήρους ανυπαρξίας. Ανά τον χρόνο υπήρξαν πολλοί ηγέτες στην χώρα οι οποίοι προσπάθησαν να επιφέρουν σημαντικές, αλλά ως επί το πλείστον προσωρινές αλλαγές.
Ανάμεσα στους σημαντικότερους από αυτούς ήταν ο Amanullah Khan, η γυναίκα του η βασίλισσα Soraya καθώς και οι Μohammed Zahir Shah και Mohammed Nadir Shah που κατάφεραν να πετύχουν διαδοχικά κάποιες από τις σπουδαιότερες ελευθερίες για τις γυναίκες. Μεγαλύτερo βαθμό ελευθερίας, πρόσβαση στην εκπαίδευση, απελευθέρωση από τον έλεγχο των πατριαρχικών προτύπων και υιοθέτηση ενός πιο δυτικού τύπου στυλ ντυσίματος. Ίδρυσαν το πρώτο περιοδικό, σχολείο, νοσοκομείο και θέατρο για γυναίκες. Έδωσαν αγώνες ώστε να μην αντιμετωπίζονται οι γυναίκες σαν πολίτες δεύτερης κατηγορίας και να ισχυροποιήσουν την γυναικεία παρουσία στη δημόσια σφαίρα. Σταδιακά οι γυναίκες άρχισαν να προωθούνται και σε θέσεις εργασίας που ποτέ άλλοτε δεν μπορούσαν να κατακτήσουν όπως μεταξύ άλλων σε ραδιοφωνικούς σταθμούς, στο δημόσιο και σε αεροπορικές εταιρίες.
Το 1964, μια νέα κυβέρνηση ανέλαβε την εξουσία, μέσω της οποίας οι γυναίκες απέκτησαν ίσα δικαιώματα, μπορούσαν πλέον να ψηφίζουν και απέκτησαν πρόσβαση σε επαγγέλματα που μέχρι πρότινος θεωρούνταν “αντρικά”. Φυσικά τα δικαιώματα αυτά δεν είχαν εφαρμογή σε όλες τις γυναίκες καθώς ένας μεγάλος αριθμός συνέχισε να βρίσκεται στο περιθώριο, κυρίως γυναίκες της υπαίθρου. Ωστόσο την περίοδο αυτή παρατηρείται γενικότερα μια έντονη και συντονισμένη προσπάθεια να καμφθούν όλα εκείνα που έθεταν τις γυναίκες στο περιθώριο.
Τέλος σε αυτές τις απελευθερωτικές ενέργειες προσπάθησαν να βάλουν οι Μουτζαχεντίν, οι οποίοι αρχικά αναδείχθηκαν στην χώρα με σκοπό να πολεμήσουν την σοβιετική εισβολή. Όταν όμως βρέθηκαν σε θέση ισχύος, θέλησαν να καταργήσουν όλες τις ελευθερίες που είχαν καταφέρει να επιτευχθούν για τις γυναίκες έως τότε.
Παρόμοια ήταν και η αντιμετώπιση των γυναικών από τους Ταλιμπάν. Οι Ταλιμπάν αρχικά εμφανίστηκαν στα μέσα της δεκαετίας του 1990, μετά την αποχώρηση των σοβιετικών στρατευμάτων και την κατάρρευση του κομμουνιστικού καθεστώτος στην χώρα. Είναι ευρέως γνωστοί για τον μισογυνισμό τους και την βίαιη συμπεριφορά τους απέναντι στις γυναίκες. Ανέλαβαν την διοίκηση της χώρας για πρώτη φορά το 1996 έως το 2001 και έκαναν εξαρχής ξεκάθαρες τις αντιλήψεις τους όσον αφορά το γυναικείο φύλο. Η βασική τους θεωρία ήταν, και συνεχίζει να είναι, να δημιουργήσουν ένα “ασφαλές περιβάλλον όπου η αθωότητα και η αξιοπρέπεια των γυναικών θα είναι και πάλι ιερά”.
Επέβαλαν στις γυναίκες αδιανόητους περιορισμούς μεταξύ των οποίων η καθιέρωση της υποχρεωτικής μπούρκας στους δημόσιους χώρους και η απαγόρευση κυκλοφορίας χωρίς την συνοδεία ενός αρσενικού συγγενή, περιορισμούς στην κυκλοφορία τους ως προς την χρήση των δημόσιων μέσων μεταφοράς, απαγόρευσαν πλήρως το δικαίωμα στην εργασία και το δικαίωμα στην εκπαίδευση από την ηλικία των 8 ετών και άνω. Ακόμη, απαγόρευσαν στις γυναίκες να δέχονται ιατρική περίθαλψη από άντρες γιατρούς , κάτι το οποίο σε συνδυασμό με την απόσυρση των γυναικών από τα ιατρικά επαγγέλματα, άφηνε πολλές γυναίκες στο έλεος των ασθενειών. Όσες γυναίκες δεν ακολουθούσαν πιστά τους νόμους των Ταλιμπάν, υπόκεινταν σε ανήκουστες τιμωρίες, συνήθως δημόσιες, για “παραδειγματισμό”.
Όλα αυτά έως το 2001, οπότε και έχουμε εισβολή των ΗΠΑ στο Αφγανιστάν (με αφορμή την επίθεση της 11ης Σεπτεμβρίου) με αποτέλεσμα την ακαριαία διάλυση της κυβέρνησης των Ταλιμπάν. Υπό το νέο καθεστώς των ΗΠΑ, η θέση και τα δικαιώματα των γυναικών άρχισαν και πάλι να λαμβάνονται υπόψιν με τις ΗΠΑ να διατρανώνουν ότι θα σταθούν στο πλευρό όλων των γυναικών και δεν θα τις εγκαταλείψουν. Ωστόσο, οι γυναίκες δεν κατάφεραν ποτέ ξανά ουσιαστικά να γυρίσουν στην προ των Ταλιμπάν εποχή.
Η κατάσταση στην χώρα πήρε για ακόμη μια φόρα αρνητική τροπή μετά την οριστική αποχώρηση των αμερικανικών στρατευμάτων την 1η Μαΐου 2021 , βάζοντας τέλος στον 20ετή πόλεμο που ακολούθησε μετά την εισβολή των ΗΠΑ. Ξεκίνησε έτσι μια προσπάθεια από τους Ταλιμπάν να αναδειχθούν και πάλι την εξουσία, καταλαμβάνοντας σταδιακά τις μικρότερες πόλεις και φτάνοντας τελικά στην κατάληψη της πρωτεύουσας, την Καμπούλ. Η επάνοδος λοιπόν των Ταλιμπάν στην εξουσία μπορεί να σημαίνει μόνο ένα πράγμα: υποβάθμιση της θέσης των γυναικών, ακόμα πιο κατάφορη καταπάτηση των θεμελιωδών τους δικαιωμάτων και προσπάθεια να εξαλείψουν τις γυναίκες από την κοινωνία.
Εν ολίγοις, οι Ταλιμπάν επανέφεραν όλα όσα είχαν εφαρμόσει και το 1996. Τα σχολεία για τα κορίτσια έκλεισαν, η είσοδος των γυναικών στα πανεπιστήμια γίνεται υπό συγκεκριμένες συνθήκες οι οποίες προβλέπουν να μην έρχονται σε καμία επαφή με τους άντρες φοιτητές. Πολλές γυναίκες εξαναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τις δουλειές τους, τα αθλήματα στα οποία συμμετείχαν και επανήλθαν οι νόμοι σχετικά με τον επιτρεπτό τρόπο κυκλοφορίας και συμπεριφοράς των γυναικών σε δημόσιους χώρους (υποχρεωτική χρήση μπούρκας, συνοδεία από άντρα συγγενή, απαγόρευση ομιλίας κλπ.). Όμως, παρά τις όποιες αντιδράσεις και διαμαρτυρίες των γυναικών στη χώρα, στο τέλος καταλήγουν όλες να καταπνίγονται και όσες ακτιβίστριες τολμούν φανερά να πολεμήσουν το καθεστώς των Ταλιμπάν, διακινδυνεύουν την ίδια τους τη ζωή.
Αμέτρητα παραδείγματα αλόγιστης χρήσης βίας έχουν σημειωθεί στην χώρα από τότε που οι Ταλιμπάν ανακατέλαβαν τα ηνία της εξουσίας. Τραγικό παράδειγμα αυτής της ωμότητας και της βάναυσης συμπεριφοράς των Ταλιμπάν, αποτελεί το βίαιο ξέσπασμα τους σε μια ειρηνική διαμαρτυρία γυναικών κατά του νέου καθεστώτος, τον περασμένο Σεπτέμβριο. Η Sara και η Jia, που συμμετείχαν στην διαμαρτυρία περιγράφουν στις μαρτυρίες τους τον τρόπο με τον οποίο οι Ταλιμπάν τις κακοποίησαν για να σταματήσουν την διαμαρτυρία. Χρησιμοποιώντας μαστίγια και ράβδους που εκπέμπουν ηλεκτροσόκ επιτέθηκαν και ξυλοκόπησαν όλες τις γυναίκες αλλά και δημοσιογράφους που κάλυπταν το γεγονός.
Ακόμη πιο σοκαριστικό, είναι το παράδειγμα της Najia. Οι Ταλιμπάν είχαν επισκεφθεί το σπίτι της τρεις φορές απαιτώντας να μαγειρέψει για περισσότερους από 15 πολεμιστές, πράγμα αδύνατο για μια Αφγανή γυναίκα. Η τέταρτη φορά που την επισκέφθηκαν ήταν και η τελευταία, καθώς χωρίς κανένα δισταγμό της αφαίρεσαν την ζωή πυροβολώντας την μπροστά στα τέσσερα παιδιά της. Περιστατικά σαν αυτά, αποτελούν τον προπομπό για όλα εκείνα με τα οποία οι γυναίκες του Αφγανιστάν θα έρθουν αντιμέτωπες.
Συνοψίζοντας λοιπόν, μετά από όλα αυτά, θα ήταν αφελές να πιστεύουμε πως έχει επιτευχθεί απόλυτη ισότητα ανάμεσα στα δύο φύλα. Αντίθετα συνεχίζει να υπάρχει ακόμα μια κατάφορη αλλά συγκεκαλυμμένη καταπάτηση και παραβίαση αυτών των θεμελιωδών δικαιωμάτων. Είναι υποχρέωση της διεθνούς κοινότητας να επέμβει και να αναλάβει ενεργό δράση θέτοντας σε προτεραιότητα την εξάλειψη αυτών των τόσο οπισθοδρομικών αντιλήψεων που επικρατούν ακόμα στη χώρα. Φυσικά δεν θα είναι εύκολο, αλλά με την συμβολή και την προσπάθεια όλων των σύγχρονων κοινωνιών μπορούν να γίνουν σημαντικά βήματα για ένα καλύτερο και ασφαλέστερο μέλλον για τις γυναίκες. Δεν πρέπει ποτέ να ξεχάσουμε πως τα δικαιώματα των γυναικών είναι ανθρώπινα δικαιώματα και τα ανθρώπινα δικαιώματα είναι δικαιώματα των γυναικών.
ΠΗΓΕΣ
Global Issues, Human Rights, United Nations, διαθέσιμο σε: https://www.un.org/en/global-issues/human-rights
The US War in Afghanistan, Timeline, διαθέσιμο σε: https://www.cfr.org/timeline/us-war-afghanistan
Pre-War U.S. support for Afghan women’s rights offers a blueprint for the future, Washington Post, August 24, 2021, διαθέσιμο σε: https://www.washingtonpost.com/outlook/2021/08/24/pre-war-us-support-afghan-womens-rights-offers-blueprint-future/
Mujahideen | Afghanistan, History, Meaning, Significance & Facts, Britannica, διαθέσιμο σε: https://www.britannica.com/topic/mujahideen-Afghani-rebels
Taliban | Definition, History and Facts, Britannica, November 3rd 2021, διαθέσιμο σε: https://www.britannica.com/topic/Taliban
Shamil Shams, How the U.S. invasion changed Afghanistan, Deutsche Welle, 6 October 2021, διαθέσιμο σε: https://www.dw.com/en/how-the-us-invasion-changed-afghanistan/a-59427641
Jen Kirby, Women’s rights have an uncertain future in Afghanistan, Vox, August 24, 2021, διαθέσιμο σε: https://www.vox.com/22630912/women-afghanistan-taliban-united-states-war
Agnieszka Pikulicka-Wilczewska, Afghan women losing battle to remain visible under Talinan, Al Jazeera, 6 October 2021, διαθέσιμο σε: https://www.aljazeera.com/features/2021/10/6/how-one-afghan-woman-became-invisible-under-taliban-rule
How life has changed for Afghan women and girls since the Taliban takeover, npr, October 18, 2021, διαθέσιμο σε: https://www.npr.org/2021/10/18/1046952381/how-life-has-changed-for-afghan-women-and-girls-since-the-taliban-takeover?t=1638987772143
Anna Coren, Sandi Sidhu, Abdul Basir Bina, Hilary Whiteman, Taliban knocked on her door 3 times. The fourth time, they killed her, CNN, August 18, 2021, διαθέσιμο σε: https://edition.cnn.com/2021/08/17/asia/afghanistan-women-taliban-intl-hnk-dst/index.html
Πηγή εικόνας: https://www.timesofisrael.com/freedom-is-our-motto-afghan-women-demand-rights-as-taliban-seek-recognition/