Γράφει ο Άγγελος Νικολάκης
Η αγριότητα των γιουγκοσλαβικών συγκρούσεων, εκτός από τον θάνατο χιλιάδων ανθρώπων και την οικονομική συρρίκνωση ή καταστροφή των συμμετεχόντων κρατών, άφησε πίσω της χιλιάδες αναπάντητα ερωτήματα για την κακομεταχείριση ή ακόμα και τη μοίρα αιχμαλώτων πολέμου και κατοίκων περιοχών, οι οποίες επλήγησαν κατά την διάρκειά τους. Οι πράξεις αυτές οδήγησαν σε μια σειρά δικαστικών ενεργειών και ερευνών που συνεχίζονται μέχρι και σήμερα, με σκοπό την απόδοση δικαιοσύνης στα θύματα των σκληρότερων πολεμικών πράξεων στην Ευρώπη μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Με την καταδίκη και τη φυλάκιση των υπεύθυνων τότε στρατηγών και αρχηγών κρατών, τα μεγαλύτερα βήματα έγιναν, όμως ακόμα χιλιάδες υποθέσεις βρίσκονται σε εξέλιξη ή δεν έχουν ακόμα κλείσει. Γιατί όμως η απόδοση δικαιοσύνης καθυστερεί; Επηρεάζει αυτή η καθυστέρηση τις προσπάθειες της πλειοψηφίας των Βαλκανικών κρατών να ενταχθούν στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ);
Με αφορμή τη νέα πενταετή (2021-2026) εθνική προσπάθεια της Σερβίας να συνεργαστεί σε ουσιαστικότερο βαθμό με άλλα Βαλκανικά κράτη ως προς την απόδοση δικαιοσύνης στα εγκλήματα πολέμου της αιματηρής δεκαετίας του ‘90, διαφαίνονται και τα προβλήματα που ταλανίζουν χρόνια τη διαδικασία. Η Σερβία, η οποία χρόνια κατηγορείται πως προστατεύει υπηκόους της κατηγορούμενους για εγκλήματα πολέμου, αρνούμενη να τους εκδώσει στα γειτονικά κράτη -στα οποία καταζητούνται, δείχνει να επιθυμεί να αλλάξει ρώτα. Όμως, η πληθώρα των υποθέσεων δεν επιτρέπει τη γρήγορη ολοκλήρωση των διαδικασιών, όσο καλές και αν είναι οι προθέσεις της Σερβίας. Η απόδοση δικαιοσύνης σε πολλές υποθέσεις χρονίζει, οι κατηγορούμενοι οδηγούνται σε δίκη με υπερβολική καθυστέρηση και σε αρκετές περιπτώσεις οι δίκες δεν ολοκληρώνονται λόγω θανάτου των κατηγορουμένων. Αυτό δημιουργεί αίσθηση ατιμωρησίας στα θύματα και δεν βοηθά ούτε στην εδραίωση εμπιστοσύνης στους θεσμούς αλλά ούτε και στην επούλωση των τραυμάτων που άφησε ο πόλεμος. Για τον λόγο αυτό, εκφράσθηκε η άποψη από την οργάνωση που παρακολουθεί τα θέματα απονομής δικαιοσύνης στην περιοχή (Humanitarian Law Center) ότι στο νέο πενταετές πρόγραμμα θα έπρεπε να έχουν τεθεί ξεκάθαρα κριτήρια προτεραιότητας υπέρ του χειρισμού των υποθέσεων αυτών.
Ίδια προβλήματα είναι εμφανή στο εσωτερικό κρατών, όπως η Βοσνία και η Κροατία. Αρκετές υποθέσεις δεν μπορούν να προχωρήσουν ή ακόμα και να δρομολογηθούν, καθώς οι διαδικασίες έκδοσης των κατηγορουμένων δεν προχωρούν. Ταυτόχρονα κάθε χώρα διαθέτει διαφορετικό εσωτερικό δίκαιο με αποτέλεσμα συχνά να επικρατούν διαφορετικές αντιλήψεις ως προς το έγκλημα που διαπράχθηκε. Ενδεικτική είναι η υπόθεση του NENAD BUBALO, για τον οποίο το συνταχθέν κατηγορητήριο στη Βοσνία αφορούσε διάπραξη εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας, αλλά, εν συνεχεία, όταν τελικά η υπόθεση εκδικάσθηκε στη Σερβία, αυτό τροποποιήθηκε ώστε να είναι σύμφωνο με το εθνικό της δίκαιο και αφορούσε έτσι πλέον διάπραξη εγκλημάτων κατά αμάχου πληθυσμού.
Ταυτόχρονα, σημαντική θεωρείται η διερεύνηση των πολλών περιπτώσεων αγνοούμενων προσώπων. Πρόκειται για θύματα «αναγκαστικών εξαφανίσεων», τα οποία θα πρέπει κατ’ αρχάς να εντοπισθούν πού έχουν ταφεί και να γίνει ταυτοποίησή τους, και εν συνεχεία να ασκηθούν ποινικές διώξεις. Για να γίνει αυτό, όμως, είναι αναγκαίο η Σερβία να εναρμονίσει το ποινικό της δίκαιο με τη Διεθνή Συνθήκη τη σχετική με την προστασία των ατόμων από βίαιες εξαφανίσεις, πράγμα που έχει υποσχεθεί, αλλά δεν έχει πράξει μέχρι τώρα. Είναι μια κατάσταση, η οποία αποτελεί χρόνιο αγκάθι και η Σερβία έχει δεχθεί σκληρή κριτική για το θέμα από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Άλλες χώρες, όπως το Κόσσοβο και το Μαυροβούνιο, βρίσκονται στο ίδιο και χαμηλότερο επίπεδο από άποψη αποτελεσματικών δομών δίωξης και ρυθμού σύνταξης κατηγορητηρίου αντίστοιχα. Αποτέλεσμα των παραπάνω είναι η καθυστέρηση της ένταξης των Βαλκανικών κρατών στην ΕΕ, γεγονός, το οποίο μπορεί να θεωρηθεί ότι επιβραδύνει το ρεύμα της Ευρωπαϊκής διεύρυνσης.
Υπενθυμίζεται ότι, σύμφωνα με τα κριτήρια της Κοπεγχάγης, για την ένταξη μιας χώρας στην ΕΕ ελέγχεται και η συμμόρφωσή της προς τις αρχές του κράτους δικαίου και της προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Συγκεκριμένα, στο πλαίσιο των αρμοδιοτήτων της η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διενεργεί συστηματική αξιολόγηση των δομών κάθε υποψήφιας χώρας προκειμένου να διατυπώσει τη Γνώμη της σχετικά με την ένταξη της χώρας αυτής στους ευρωπαϊκούς κόλπους. Εξετάζονται συνεπώς, αναλυτικά επιμέρους θέματα (κεφάλαια) και παρακολουθείται η πρόοδος ολοκλήρωσης των απαιτούμενων ενεργειών ώστε τα κεφάλαια αυτά να κλείσουν, όταν πια θα έχει διαπιστωθεί ότι υπάρχει πλέον συμμόρφωση με το ευρωπαϊκό κεκτημένο. Στα συναφή κεφάλαια αξιολόγησης, οι χώρες των Βαλκανίων βρίσκονται αρκετά μακριά από το να χαρακτηριστούν ότι έχουν φθάσει στο επιθυμητό επίπεδο, και ως απόρροια της υστέρησης αυτής δεν είναι εφικτό να λάβουν τέλος τα συγκεκριμένα εκκρεμή θέματα ώστε να δρομολογηθεί το Ευρωπαϊκό τους όνειρο.
Εστιάζοντας, λοιπόν, σε δύο από αυτά τα κεφάλαια, σε αυτό της δικαιοσύνης και των θεμελιωδών δικαιωμάτων και το άμεσα συνδεδεμένο με τη δικαιοσύνη, αυτό της ελευθερίας και της ασφάλειας, γίνονται κατανοητές οι δυσκολίες που προκύπτουν από την ιδιαίτερη κατάσταση σε σχέση με τα εγκλήματα πολέμου. Οι Βαλκανικές χώρες με την στάση τους δεν επουλώνουν τις πληγές του εμφυλίου και δεν επιτρέπουν την ομαλή ανάπτυξη των χωρών τους και το συνολικό γύρισμα σελίδας.
Χώρες που μοχθούν για την ένταξη, όπως το Μαυροβούνιο, η Σερβία, η Βοσνία, το Κόσοβο και η Βόρεια Μακεδονία, ή ακόμα και χώρες που βρίσκονται στην ευρωπαϊκή οικογένεια έχοντας το θεσμικό πλαίσιο να εφαρμόσουν τα προαναφερθέντα, όπως η Κροατία, ταλανίζονται από αναρίθμητες ανοικτές υποθέσεις απόδοσης δικαιοσύνης σε εγκλήματα που διαπράχθηκαν πριν 25 χρόνια και παραπάνω. Ευελπιστούμε ότι η επιθυμία ένταξης θα υπερνικήσει την προσπάθεια ενταφιασμού και λήθης του παρελθόντος και θα οδηγήσει σε μια αναγκαία αυτοκριτική παραδοχή των σφαλμάτων και ειρηνική συνύπαρξη των μειονοτήτων στο μέλλον.
ΠΗΓΕΣ:
1.Stojanovic, Rovcanin and Vladisavljevic, M., 2021. Cases Closed: Deaths of Ageing Balkan War Suspects Thwart Justice. [online] Balkan Insight. Available at: <https://balkaninsight.com/2021/08/26/cases-closed-deaths-of-ageing-balkan-war-suspects-thwart-justice/> [Accessed 30 October 2021].
2. Rovcanin, H., 2021. Bosnian War Crime Case Closed After Suspect Dies in Serbia. [online] Balkan Insight. Available at: <https://balkaninsight.com/2021/08/18/bosnian-war-crime-case-closed-after-suspect-dies-in-serbia/> [Accessed 30 October 2021].
3. Stojanovic, M., 2021. Serbia’s New War Crimes Strategy: Route to Justice or Dead End?. [online] Balkan Insight. Available at: <https://balkaninsight.com/2021/10/25/serbias-new-war-crimes-strategy-route-to-justice-or-dead-end/> [Accessed 30 October 2021].
4. Stojanovic, Kajosevic, Bami and Mujkic, M., 2021. European Commission Raps Serbia’s ‘Weak’ War Crimes Case Record. [online] Balkan Insight. Available at: <https://balkaninsight.com/2021/10/19/european-commission-raps-serbias-weak-war-crimes-case-record/> [Accessed 30 October 2021].
5. Eur-lex.europa.eu. 2021. Justice, freedom and security – EUR-Lex. [online] Available at: <https://eur-lex.europa.eu/summary/chapter/justice_freedom_security.html?root_default=SUM_1_CODED%3D23&locale=en> [Accessed 30 October 2021].
6. European Commission – European Commission. 2021. Justice and fundamental rights. [online] Available at: <https://ec.europa.eu/info/topics/justice-and-fundamental-rights_en> [Accessed 30 October 2021].
7. Πηγή εικόνας: İnter Press. 2021. Rusiya Srebrenitsa soyqırımını veto etdi | İnter Press. [online] Available at: <https://interpress.az/20012-rusiya-srebrenitsa-soyqrmn-veto-etdi.html> [Accessed 2 November 2021].