Γράφει ο Γιώργος-Κλίτι Αχμέτι
Το έτος που διανύουμε η ανθρωπότητα βιώνει την πανδημία του κορωνοϊού, ενός αόρατου εχθρού που συνεχίζει να απειλεί την παγκόσμια υγεία. Είδαμε τα γεγονότα να εξελίσσονται σε πραγματικό χρόνο μπροστά στα μάτια μας. Θυμηθήκαμε το πιο σημαντικό αγαθό, αυτό της υγείας, και γίναμε μαζικοί μάρτυρες και κριτές, στη λήψη αποφάσεων των δημόσιων λειτουργών. Είδαμε, επίσης πώς η πολιτική και η επιστήμη μπορούν να συνυπάρχουν και να αλληλοεπιδρούν με την κοινωνία. Η αντιστοιχία του πολιτικού και του ιατρού ήταν κάτι πρωτοφανές, διότι συνήθως τους γιατρούς δε τους γοητεύει το να ασχοληθούν με την πολιτική, καθώς προτιμούν να αφοσιωθούν στην επιστήμη τους. Ωστόσο, εάν ασχοληθούν με τα κοινά, ο χρόνος τους είναι ανεπαρκής για την απόλυτη ενασχόληση με την επιστήμη τους. Ο πολιτικός και ο γιατρός στην ουσία, όμως έχουν έναν κοινό ρόλο, και ταυτίζονται κατά κάποιο τρόπο. Ο πολιτικός έχει καθήκον να παρεμβαίνει, ώστε να επιφέρει τη βελτίωση σε μια “ασθενή” κατάσταση που βιώνει μια κοινωνία και παρομοίως ο γιατρός, έχει καθήκον τη μη χειροτέρευση της υγείας του ασθενούς και εν συνέχεια την πλήρη ίαση του.
Τι γίνεται όμως όταν ο πολιτικός είναι ο ίδιος ασθενής; Πόσο επηρεάζει η ασθένεια τη κρίση του; Και σε ποιον βαθμό; Δεν αναφέρομαι σε παθολογικές αιτίες, αλλά σε αόρατες για το ευρύ κοινό ψυχικές παθήσεις όπου επουδενί δεν αποτελούν τη απόκλιση του και την ενασχόληση με τα κοινά.
Μια πλειάδα ηγετών παρουσίασαν το “Σύνδρομο της Ύβρεως”, όπως το αποκάλεσε ο Ντέιβιντ Όουεν. Η θεωρία αυτή αναφέρεται στο φαινόμενο πολιτικών ηγετών που παρότι δεν ήταν σωματικά ή ψυχικά ασθενείς, ανέπτυξαν κατά τη διάρκεια της εξουσίας τους, απαξιωτική συμπεριφορά, υπέρμετρη αυτοπεποίθηση, αλαζονεία, και εν τέλει μια ψευδαίσθηση παντοδυναμίας. Ο πολιτικός που εμπιστεύεται μόνο την κρίση του, φυσικά και είναι νάρκισσος. Προτιμά τις ενέργειες που θεωρεί ό,τι παρουσιάζουν θετικά την εικόνα του, μάλιστα γίνεται παρορμητικός και απερίσκεπτος. Εδώ πρέπει να τονιστεί πως η ιατρική επιστήμη θεωρεί πως το Σύνδρομο της Ύβρεως, ως προς τις συνέπειες του δεν είναι σύνδρομο προσωπικότητας. Οι πιθανότητες εκδήλωσης αυτού του συνδρόμου σε ένα άτομο οφείλονται σε εξωτερικούς παράγοντες, δηλαδή στη συντριπτική επιτυχία κατά την άνοδο του ατόμου στην εξουσία, καθώς και στη μακροχρόνια παραμονή σε αυτή.
Σε “ύβρη” (αλλά και σε χαρακτηρισμούς στη γλώσσα του απλού καθημερινού πολίτη και των ΜΜΕ όπως “τρέλα”, “ψυχοπάθεια”, “μεγαλομανία”, “παραφροσύνη”) κατά τη διάρκεια της εξουσίας τους έχουν υποπέσει ο Χίτλερ, ο Μάο Τσε Τουνγκ, ο Σαντάμ Χουσεΐν, ο Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς καθώς και η Μάργκαρετ Θάτσερ, ο Θίοντορ Ρούσβελτ, ο Τόνυ Μπλερ, ο Τζώρτζ Μπους κ.α
Αν ζητήσουμε να μας περιγράψουν τον Αδόλφο Χίτλερ με μια λέξη, η λέξη αυτή θα είναι “Παράφρων”, και όχι άδικα αν αναλογιστούμε τα φρικτά εγκλήματα που τόσο ποιοτικά εφάρμοσε. Σε συνδυασμό με το ρητορικό ύφος του, που μας δείχνει την εικόνα ενός παράφρων σε παραλήρημα. Ωστόσο, ο Χίτλερ είχε ποικιλία στις αγορεύσεις του, μπορούσε να μιλήσει ήρεμα, είχε καλούς τρόπους και έπνιγε τον θυμό του. Όσοι είδαν τη ταινία “Η Πτώση” το 2005, δεν αντίκρισαν το “κτήνος” που περίμεναν.
Πράγματι, ο Χίτλερ παραφερόταν, αλλά ότι κι αν συνέβαινε στο μυαλό του, ιατρικά δεν έδειχνε ψυχική ασθένεια ούτε φαινόταν να πάσχει από διπολική μανία, ούτε καταθλιπτικά επεισόδια ή γενικότερα από κάποια πνευματική κατάσταση η οποία θα τον καθιστούσε ανίκανο. Τουναντίον, ήταν πολύ προσεκτικός στους υπολογισμούς του, ήταν πειθαρχημένος, η τέλεια συνταγή για να εξασφαλίσει την απόλυτη εξουσία.
Η Νέμεσις και η αρχή του τέλους του Χίτλερ άρχισε τον Δεκέμβριο του 1941, όταν αποφάσισε κόντρα σε κάθε λογική και με την ένσταση των συμβούλων του να επιτεθεί στη Σοβιετική Ένωση. Η ύβρις πλέον ήταν προφανής και ο Χίτλερ δεν είχε καμία επίγνωση της κατάστασης σε εκείνη τη φάση παρότι τον πρώτο καιρό του πολέμου φαινόταν να γνωρίζει πως να κερδίζει χρόνο, έχοντας καθαρή εικόνα των διεθνών συσχετισμών. Το 1941, όμως η μέθη του στην εξουσία τον “τύφλωσε”. Δεν ήταν σε θέση να εκτιμήσει τα γεγονότα και να επανεξετάσει τις στρατηγικές πολέμου. Θεώρησε τον εαυτό του ανίκητο και έγινε έρμαιο του αυτοθαυμασμού του, η έπαρση του ήταν ανυπόφορη ακόμα και για το στενό περιβάλλον του. Το Σύνδρομο της Ύβρεως τον οδηγούσε με μαθηματική ακρίβεια στην ήττα και την πτώση του.
Το Γραφείο Στρατηγικών Υπηρεσιών, (στην συνέχεια μετονομάστηκε σε CIA), είχε ζητήσει από τον Δρ. Χένρι Μάρεϊ και τον Δρ. Γουόλτερ Λάνγκερ να συντάξουν δύο ατζέντες για το ψυχολογικό status του Χίτλερ. Ο Μάρεϊ διέγνωσε υστερία, παράνοια, σχιζοφρένεια, μεμψιμοιρία, τάση οιδιπόδειας καθήλωσης και φόβο μόλυνσης του αίματος κατά την επαφή με γυναίκες. Ο Λάγκερ και οι συνεργάτες του διέγνωσαν πως ο Χίτλερ έπασχε από νευρωτική ψυχοπάθεια στα όρια της” σχιζοφρένειας”, αυτό που σήμερα ονομάζεται διπολική διαταραχή.
Το Σύνδρομό της Ύβρεως ήταν αυτό που τον κατέστρεψε όμως. Ο βιογράφος του Χίτλερ, Ίαν Κέρσο αναφέρει πως ήδη από το 1936, εμπλούτιζε τις ομιλίες του με ψευδο-θρησκευτικούς συμβολισμούς και πως πίστευε ότι είναι ο σωτήρας του Γερμανικού λαού.
Είναι μια λεπτή γραμμή, λοιπόν που διαχωρίζει, την ικανότητα στην ορθή αντίληψη, τη σωστή λήψη της απόφασης από την υβριστική ανικανότητα, της “θολής κρίσης”. Ύβρη συναντάμε στον στρατό, στις επιχειρήσεις και σε πολλούς τομείς της καθημερινότητάς μας. Από την αρχαία ελληνική γραμματεία η ύβρις θεωρείτο βλασφημία. Τις επιπτώσεις της ύβρεως, υφίστανται οι άνθρωποι, με απόρροια γενοκτονίες, μαζικές δολοφονίες αμάχων και ολοκαυτώματα.
Στις δημοκρατικές κοινωνίες βέβαια υπάρχουν μέθοδοι ελέγχου όπως τα Κοινοβούλια, ή τα ΜΜΕ. Στις απολυταρχίες, ο εσωτερικός έλεγχος είναι σχεδόν ανύπαρκτος. Παρότι έχουμε εμφάνιση της ύβρεως και στις δύο περιπτώσεις. Στη δημοκρατία, ο ηγέτης δεν έχει πολλά περιθώρια να εκδηλώσει το Σύνδρομο. Μια γενικευμένη λύση λοιπόν, στην συνολική ευημερία των εθνών/κρατών του κόσμου θα μπορούσε να είναι η επίτευξη του εκδημοκρατισμού, με τα ειρηνικά μέσα της διπλωματίας, καθώς και μέσω της ενίσχυσης των θεσμών, επιτυγχάνοντας έτσι την απρόσκοπτη λειτουργία αυτών και μειώνοντας το ρίσκο να υποπέσει σε ακατάλληλα “χέρια” το μέλλον της ανθρωπότητας.
Πηγές
David Owen, In sickness and in Power: illness in heads of government during the last 100 years, εκδ Καστανιώτη 2009 Μετάφραση: Ρούλα Κοκολιού