Γράφει ο Θανάσης Τσιούτσιας
Όπως ισχύει και για όλα τα εμπορεύματα, η τιμή του αργού πετρελαίου καθορίζεται από τις δυνάμεις της προσφοράς και της ζήτησης. Αυτό σημαίνει πως η υπερβάλλουσα ζήτησή του, συνεπάγεται με αύξηση της τιμής του, ενώ η υπερβάλλουσα προσφορά με μείωση. Διαχρονικά, η τιμή του πετρελαίου παρουσιάζει έντονες διακυμάνσεις, οι οποίες μάλιστα έχουν τεράστιο αντίκτυπο στην διεθνή οικονομία. Στην παρούσα ανάλυση εξετάζεται η διαχρονική πορεία της τιμής του πετρελαίου και πως η εκάστοτέ πετρελαϊκή κρίση επηρέασέ την διεθνή οικονομία. Κατανοώντας την επίδραση που έχει στις αποφάσεις που λαμβάνουν οι αρχές, θα είναι ποιο εύκολο να προβλέψουμε την πορεία του στο άμεσο μέλλον και θα γίνει αντιληπτή η διαχρονική αξία του συγκεκριμένου εμπορεύματος.
Η ζήτηση του πετρελαίου είναι ανελαστική, με αποτέλεσμα όταν υπάρχει μια μεγάλη άνοδος στην τιμή του, η ζήτηση για αυτό να μειώνεται ελάχιστα. Ακόμα αποτελεί βασική πρώτη ύλη στην παραγωγική διαδικασία, συνεπώς και επηρεάζει το κόστος παραγωγής των προϊόντων. Στην συνέχεια το κόστος αυτό μετακυλύετε στους καταναλωτές με αποτέλεσμα οι τιμές των αγαθών να είναι υψηλότερες.
Η τιμή του αργού πετρελαίου κυμαινόταν μεταξύ $2,50 και $3,00 ανά βαρέλι από το 1948 μέχρι το 1960. Οι τιμές αυτές αντικατοπτρίζουν την ονομαστική τιμή του συγκεκριμένου αγαθού. Στην παρούσα μελέτη θα χρησιμοποιήσουμε τιμές προσαρμοσμένες στον πληθωρισμός (στην συγκεκριμένη περίοδο η προσαρμοσμένη τιμή κυμαινόταν μεταξύ $25 και $35 ανά βαρέλι).
Τον Σεπτέμβριο του 1960 ιδρύθηκε ο Οργανισμός Εξαγωγών Πετρελαιοπαραγωγών Χωρών (ΟΠΕΚ) από το Ιράν, το Ιράκ, το Κουβέιτ, τη Σαουδική Αραβία και την Βενεζουέλα. Σκοπός του συγκεκριμένου οικονομικού οργανισμού ήταν οι προστασία των συμφερόντων που είχαν τα κράτη μέλη του. Αυτό θα ήταν εφικτό με την καθιέρωση μια ενιαίας πολιτικής για την αντιμετώπιση των πετρελαϊκών ζητημάτων αλλά και με την σταθεροποίηση της τιμής του συγκεκριμένου εμπορεύματος.
Ήταν ο έλεγχος των τιμών του πετρελαίου από τον ΟΠΕΚ αποτελεσματικός;
Ο έλεγχος των τιμών του πετρελαίου ήταν δύσκολο να επιτευχθεί από τον οργανισμό, κυρίως λόγω έλειψης οργανωμένου συντονισμού από τα μέλη του. Κανένα από τα κράτη μέλη δεν αξιοποιείσαι την δυναμικότητά του προκειμένου να επιβάλει πειθαρχία στην αγορά. Μάλιστα παρά τις προειδοποιήσεις της Σαουδικής Αραβίας πως οι υψηλές τιμές θα οδηγήσουν σε μείωση της ζήτησης του πετρελαίου, έφτασε η παγκόσμια ύφεση το 1987 και το αργό πετρέλαιο έχασε τελικά μεγάλο μέρος της αξίας του. Οι καταναλωτές προσαρμόστηκαν και άλλαξαν την συμπεριφορά τους με αποτέλεσμα ένα μέρος της περιορισμένης ζητήσεως να διαρκέσει αρκετά. Μία ακόμα πρόκληση του ΟΠΕΚ ήταν η καταπολέμηση του ανταγωνισμού που δημιουργήθηκε από χώρες εκτός του οργανισμού σε ένα μάλιστα περιβάλλον περιορισμένης ζήτησης.
Ο έλεγχος της τιμής του πετρελαίου στις παγκόσμιες αγορές πέρασε στα χέρια του ΟΠΕΚ το 1973 με την έναρξη του πολέμου Yom Kippur και την πρώτη ισχυρή κρίση που υπέστη η αγορά πετρελαίου. Τα μέλη του οργανισμού διακηρύσσοντας εμπάργκο στο πετρέλαιο για περίπου ένα έτος οδήγησαν την τιμή του πετρελαίου στα πρώτα υψηλά του επίπεδα. Στην μεταπολεμική αυτή περίοδο η ζήτηση του πετρελαίου γνώρισε μεγάλη αύξηση, κυρίως λόγο της μεγάλης κατανάλωσης από τις βιομηχανικές χώρες και κυρίως της ΗΠΑ που υπήρξε η μεγαλύτερη χώρα καταναλωτής στον κόσμο. Το σοκ που υπέστη η αγορά σε συνδυασμό με το κραχ του χρηματιστηρίου το 1974 οδήγησαν σε μακροχρόνιες όμως συνέπειες για την οικονομία. Την περίοδο 1978-1980, δύο μεγάλα γεγονότα οδήγησαν στην μαζική απώλεια εκατομμυρίων βαρελιών πετρελαίου και στην αύξηση της τιμής του. Αυτά ήταν, η Ιρανική επανάσταση αλλά και ο πόλεμος μεταξύ Ιράν και Ιράκ που οδήγησαν στον υπερδιπλασιασμό της τιμής του.
Το διάστημα που ακολούθησε άρχισε η δραματική πτώση του πετρελαίου, η οποία κορυφώθηκε το 1986 όταν και ο ΟΠΕΚ εγκατέλειψε την πολιτική των αυξημένων τιμών προκειμένου να καταπολεμήσει την χαμηλή ζήτηση για αυτό. Μακροπρόθεσμα η στάση απέναντι στην κατανάλωση ενέργειας αναπροσαρμόστηκε και ο διαρκής τότε πληθωρισμός ανάγκασε τις κυβερνήσεις για περιοριστικές νομισματικές πολιτικές. Η μειωμένη ζήτηση όμως είχε ήδη μειώσει την παραγωγή και σε συνδυασμό με τις εμπόλεμες διαμάχες που ακολούθησαν το 1990–1994 ώθησαν την τιμή του σε ακόμα ποιο χαμηλά επίπεδα.
Ο πόλεμος του κόλπου το 1990 ήταν μια διαμάχη μεταξύ της διεθνούς συμμαχίας από τουλάχιστον 31 κράτη υπό την καθοδήγηση των Η.Π.Α και του Ιράκ με σκοπό την απελευθέρωση του Κουβέιτ. Το πετρέλαιο υπήρξε ‘το μήλο της έριδος’ στην πολεμική αυτή σύρραξη, η οποία ολοκληρώθηκε τον Φεβρουάριο του 1991 με νίκη υπέρ των συμμαχικών δυνάμεων. Η κρίση που δημιουργήθηκε στην αγορά πετρελαίου ήταν μικρότερη αυτή τη φορά, καθώς η άνοδος των τιμών ήταν λιγότερα ακραία και μικρότερης διάρκειας. Όλα αυτά μάλιστα σε μία περίοδο όπου η Fed ακολουθώντας περιοριστική νομισματική πολιτική, είχε αυξήσει τα επιτόκια με σκοπό τον περιορισμό του πληθωρισμού και την σταθεροποίηση των τιμών. Η τελική απόφαση τόσο της Fed όσο και των υπόλοιπων κεντρικών τραπεζών ήταν η εγκατάλειψη της πολιτικής που ακολουθούσε μέχρι τότε, αφήνοντας την τιμή του πετρελαίου να αυξηθεί.
Το 1999 η ανοδική πορεία συνεχίστηκε. Πολλές χώρες εντός και εκτός του ΟΠΕΚ με πρωτοπόρο τις ΗΠΑ γνώρισαν μεγάλη ανάπτυξη συμπαρασύροντας μαζί τους και την τιμή του πετρελαίου. Γεγονότα που ώθησαν στα ύψη την τιμή του πετρελαίου ήταν οι τυφώνες που έπληξαν τις ΗΠΑ το 2005 και τα προβλήματα που δημιουργήθηκαν στα αμερικανικά διυλιστήρια.
Την περίοδο που ακολούθησε το αργό πετρέλαιο έφτασε στο ιστορικό υψηλό των $147,27 (Ιούλιος 2008). Το ίδιο έτος όμως ξέσπασε η παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση και η ζήτηση του πετρελαίου γνώρισε μεγάλη πτώση.
Το 2014 η τιμή του πετρελαίου άρχισε να υποχωρεί αφού η αβεβαιότητα για την ζήτηση του συγκεκριμένου εμπορεύματος ωθεί την τιμή του προς τα κάτω. Το ενδιαφέρον για την ανακάλυψη νέων κοιτασμάτων έτσι περιορίζεται και οι χώρες που εξάγουν πετρέλαιο οδηγούνται σε ύφεση. Το ίδιο διάστημα οι περιβαλλοντικές πολιτικές κατευθύνουν ένα μεγάλο μερίδιο της κατανάλωσης ενέργειας μακριά από τα ορυκτά καύσιμα και το 2016 η τιμή του πετρελαίου υποχωρεί στα $30. Μέχρι η αγορά να επανέλθει σε ισορροπία, οι προσδοκίες για κατάρρευση του εμπορεύματος είχαν ήδη δημιουργηθεί και ακολούθησαν πολλές αυξομειώσεις μέχρι τελικά η τιμή να φτάσει τα πλέον φυσιολογικά της επίπεδα,
Φτάνοντας στο 2022 η κατανάλωση του πετρελαίου έχει αυξηθεί, σε επίπεδα που δεν μπορούν να καλυφθούν από την προσφορά. Μετά από μια διετία lockdown ο κόσμος δεν σταματά να ταξιδεύει και οι νέες τεχνολογίες δεν είναι εφικτό να μειώσουν την αυξημένη ζήτηση για το πετρέλαιο. Ειδικότερα ο ΟΠΕΚ δυσκολεύεται να ανταπεξέλθει στους στόχους παραγωγής ενώ λόγο της πανδημίας αρκετά διυλιστήρια πλέον δεν λειτουργούν.
Ακόμα και σήμερα, που οι περιβαλλοντικές πολιτικές ενέργειας στηρίζονται σε ηλεκτρικά οχήματα κλπ., η μεταβολές της τιμής του πετρελαίου δεν έχουν πάψει να επηρεάζουν την παγκόσμια οικονομία. Ειδικότερα την ελληνική, η οποία εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από το πετρέλαιο με αποτέλεσμα μία μείωση της τιμής του να ευνοεί τόσο τις επιχειρήσεις αφού το κόστος παραγωγής μειώνεται, αλλά και τα νοικοκυριά που απολαμβάνουν φθηνότερες παροχές.
Οι χώρες της Ε.Ε. συμφώνησαν στην υιοθέτηση του ‘New Strategy’ (1974) το οποίο προέβλεπε τη μείωση των εισαγωγών πετρελαίου, την αξιοποίηση των εγχώριων δυνατοτήτων παραγωγής ενέργειας (κυρίως πυρηνικής), τον εξορθολογισμό της χρήσης ενέργειας, τις επενδύσεις σε προγράμματα έρευνας και ανάπτυξης στον τομέα της ενέργειας, και την προώθηση (αν και σε περιορισμένο βαθμό) της χρήσης ανανεώσιμων πηγών ενέργειας των οποίων η αγοραστική δύναμη θα βελτιωνόταν.
Στο παρακάτω διάγραμμα παρουσιάζεται η διαχρονική πορεία της τιμής του πετρελαίου ανά βαρέλι σε δολάρια. Να σημειωθεί ότι η τρέχουσα τιμή του αργού πετρελαίου στις 31 Οκτωβρίου 2022 είναι στα $86,18 ανά βαρέλι.
Συμπεράσματα και Προοπτικές
Αυτό που παρατηρείται είναι ότι η πορεία του πετρελαίου παρουσιάζει έντονες και πολλές διακυμάνσεις.
Για το 2022 οι αναλυτές αναμένουν ότι η προσφορά πετρελαίου θα είναι περιορισμένη για το τελευταίο τρίμηνο του έτους. Η προοπτική μιας παγκόσμιας οικονομικής ύφεσης, η άνοδος του δολαρίου έναντι του ευρώ και η δυσμενής οικονομική κατάσταση που επικρατεί στην Κίνα έχει εντείνει τους φόβους για τη ζήτηση του πετρελαίου και την σταθερότητα της τιμής του. Οι συνέπειες των αναταραχών αυτών για την διεθνή οικονομία είναι τεράστιες και τα παιχνίδια των κρατών πολλά.
Πηγές
WEB
- Wikipedia. ‘Οργανισμός Εξαγωγών Πετρελαιοπαραγωγών Χώρων’. Διαθέσιμο σε https://el.wikipedia.org/wiki/Οργανισμός_Εξαγωγών_Πετρελαιοπαραγωγών_Χωρών
- Macrotrends. ‘Crude Oil Prices – 70 Year Historical Chart’. Διαθέσιμο σε https://www.macrotrends.net/1369/crude-oil-price-history-chart
- worldometer. ‘Oil Reserves by Country’. Διαθέσιμο σε https://www.worldometers.info/oil/oil-reserves-by-country/
- ΕΚΤ interactive. ‘History of Oil’. Διαθέσιμο σε https://ektinteractive.com/history-of-oil/
- GRDiscovery. ‘Πετρέλαιο και Οικονομία’. (16 Νοεμβρίου 2020) Διαθέσιμο σε https://grdiscovery.com/petrelaio-kai-oikonomia/
- New money. ‘Η εποχή των υψηλών τιμών του πετρελαίου ήρθε για να μείνει’.(13 Ιουλίου 2022) Διαθέσιμο σε https://www.newmoney.gr/roh/bloomberg/i-epochi-ton-ipsilon-timon-tou-petreleou-irthe-gia-na-mini/
- Wikipedia. ‘gulf war’ Διαθέσιμο σε https://en.wikipedia.org/wiki/Gulf_War
- Wikipedia.‘1990 oil price shock’. Διαθέσιμο σε https://en.wikipedia.org/wiki/1990_oil_price_shock
Link(photo) https://moneyweek.com/investments/commodities/energy/oil/604858/oil-supply-glut