Γράφει η Σαπφώ Πρασσά
Η Αραβική Άνοιξη ήταν ένα κύμα διαδηλώσεων και εξεγέρσεων για την προάσπιση της δημοκρατίας. Έλαβε χώρα στη περιοχή της Μέσης Ανατολής και στη Βόρεια Αφρική το 2010 και το 2011, προκαλώντας ορισμένα από τα παγιωμένα έως τότε αυταρχικά καθεστώτα της περιοχής και τους ανέγγιχτους αυταρχικούς ηγέτες. Τα αιτήματα των διαδηλωτών ήταν κυρίως οικονομικά και πολιτικά. Μολονότι, φαινόταν να έχουν ως στόχο την ίδρυση δημοκρατικών καθεστώτων, οι εξεγέρσεις οδήγησαν επίσης σε ένοπλες συγκρούσεις σε ορισμένες χώρες, ακόμα και σε εμφυλίους πολέμους. Αξιοσημείωτη ήταν και η άνοδος ισλαμικών πολιτικών κομμάτων αναδεικνύοντας τις διαχωριστικές τάσεις, που υπήρχαν στις κοινωνίες αυτές.
Οι πρώτες διαδηλώσεις πραγματοποιήθηκαν στην κεντρική Τυνησία τον Δεκέμβριο του 2010. Η αφορμή για την έναρξη των γεγονότων ήταν ο αυτοπυρπολισμός ενός Τυνήσιου μικροπωλητή του Μοχάμεντ Μπουαζίζι (Mohamed Bouazizi) , διαμαρτυρόμενος για την κακομεταχείριση που βίωνε από τις αρχές . Ένα κίνημα διαμαρτυρίας, που ονομάστηκε «Επανάσταση γιασεμιού» στα μέσα ενημέρωσης, εξαπλώθηκε γρήγορα σε όλη τη χώρα. Η κυβέρνηση της Τυνησίας προσπάθησε χωρίς επιτυχία να τερματίσει τις ταραχές χρησιμοποιώντας βία κατά των διαδηλωτών στους δρόμους, οι οποίοι σύντομα οδήγησαν τον πρόεδρο Μπεν Άλι(Ben Ali) στην παραίτηση από την εξουσία τον Ιανουάριο του 2011.
Ο θάνατος του Bouazizi πυροδότησε στην συνέχεια εξεγέρσεις και σε άλλα κράτη του αραβικού κόσμου. Πρώτη η αιγυπτιακή κυβέρνηση έχασε την υποστήριξη του στρατού και ο πρόεδρος Μουμπάρακ (Mubarak) εγκατέλειψε το αξίωμά του μετά από σχεδόν 30 χρόνια, δίνοντας την ευκαιρία στους Αδελφούς μουσουλμάνους να ανέλθουν στην συνέχεια στην εξουσία. Το Μπαχρέιν ήταν άλλη μία χώρα που ακολούθησε το παράδειγμα της Τυνησίας, με τις δυνάμεις ασφαλείας όμως να καταργούν βίαια τις διαδηλώσεις, με αποτέλεσμα την καταστολή του κινήματος. Σ’αυτό το σημείο χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Λιβύης και της Συρίας, χώρες στις οποίες η Αραβική Άνοιξη ήταν η αιτία για το ξέσπασμα εμφυλίου πολέμου. Πιο συγκεκριμένα στη Λιβύη ο Δικτάτορας Καντάφι (Gaddafi) σκοτώθηκε στη Σύρτη τον Οκτώβριο του 2011, όταν οι δυνάμεις των ανταρτών ανέλαβαν τον έλεγχο της πόλης. Αντίθετα στην Συρία, ο πρόεδρος Άσαντ (Assad) φαινόταν ισχυρός στην εξουσία, καθώς μπόρεσε να διατηρήσει την υποστήριξη κρίσιμων στρατιωτικών μονάδων. Τέλος στην Αλγερία , την Ιορδανία , το Μαρόκο και το Ομάν , οι ηγέτες προσέφεραν μια ποικιλία παραχωρήσεων προκειμένου να αποτρέψουν την εξάπλωση των κινημάτων διαμαρτυρίας στις χώρες τους.
Ποια ήταν όμως τα αίτια αυτής της πληθώρας εξεγέρσεων; Στην μακραίωνη ιστορία τους τα αραβικά κράτη αντιμετωπίζουν παραπλήσιες προκλήσεις, εφόσον εντάσσονται στην ίδια περιφερειακή ρύθμιση. Κατά τη διάρκεια του 2007 και του 2008 οι αραβικές χώρες ταλανίζονταν από την αύξηση των τιμών των σιτηρών και από την ξηρασία που είχε οδηγήσει ένα εκατομμύριο κατοίκους των ανατολικών επαρχιών στον δρόμο της εσωτερικής μετανάστευσης. Η ανεργία ήταν άλλο ένα από τα προβλήματα που μάστιζε τον αραβικό πληθυσμό, δικαιολογημένα αν λάβουμε υπόψη μας πως από ολόκληρο τον κόσμο, υπάρχει η χαμηλότερη συνεισφορά γυναικείου εργατικού δυναμικού. Μαζί με τη μείωση στην παραγωγή, η δημογραφική έκρηξη ήταν επίσης υπεύθυνη για την αύξηση της ανεργίας. Δεν θα μπορούσαν να λείπουν και τα πολιτικά αίτια, καθώς ο Άραβας πολίτης αγωνιζόταν για την εγκαθίδρυση των θεμελιωδών δικαιωμάτων τα οποία αποθαρρύνονταν συνεχώς. Παράλληλα η ανεξέλεγκτη προκατάληψη κατά των εθνοτικών και θρησκευτικών μειονοτήτων στην περιοχή, όπως των Κούρδων, ήταν μια από τις πιο σημαντικές αιτίες πίσω από την Αραβική Άνοιξη. Η διάκριση λόγω φύλου ήταν ένα σημαντικό θέμα στην περιοχή, καθώς οι γυναίκες δεν απολάμβαναν τα ίδια δικαιώματα με τους άντρες. Αποτέλεσμα, μια συνολική καχεξία των εθνικών αστικών τάξεων, μία καταλήστευση του εθνικού πλούτου καθώς και μία αδυναμία ένταξης της νεολαίας στην αγορά εργασίας.
Δεν θα μπορούσε βέβαια να λείπει και η ανάμειξη των μεγάλων δυνάμεων. Στην πρώτη περίπτωση oι ΗΠΑ, ενώ στην αρχή εμφανίζονταν υποστηρικτές του δημοκρατικού Ισλάμ, στη συνέχεια άρχισαν να χρηματοδοτούν όσους πρωτοστάτησαν στην ανατροπή του Αιγύπτιου προέδρου Μόρσι (Morsi), ο οποίος είχε διαδεχθεί τον Μουμπάρακ στην εξουσία. Από την άλλη η Κίνα και η Ρωσία προέβησαν σε έντονη υποστήριξη του καθεστώτος Καντάφι, καθώς είχαν μεγάλες επενδύσεις στην πλούσια σε πετρέλαιο χώρα της Λιβύης. Με την σειρά της η Ρωσία, έχοντας ισχυρά συμφέροντα, άρχισε να στηρίζει τον Σύριο ηγέτη Άσαντ ώστε να διατηρήσει την επιρροή της.
Αξιολογώντας λοιπόν τις εξεγέρσεις αυτές η πρώτη και κύρια συνέπεια της Αραβικής Άνοιξης ήταν η απομάκρυνση των αυταρχικών καθεστώτων. Το Ομάν, η Σαουδική Αραβία, το Μαρόκο και το Μπαχρέιν προχώρησαν σε παραχώρηση κοινωνικών και οικονομικών δικαιωμάτων στους πολίτες τους. Ένας από τους σημαντικότερους θριάμβους της Αραβικής Άνοιξης ήταν η γέννηση του Άραβα πολίτη. Δεν είχε όμως μόνο θετικά αποτελέσματα αλλά και αρνητικά. Η Αραβική Άνοιξη προκάλεσε εμφύλιο πόλεμο στην Λιβύη και την Συρία καθώς και χάος και αναρχία που αποτέλεσαν έφορο έδαφος για την ανάπτυξη της τρομοκρατίας. Στην Τυνησία συνεχίζεται η αύξηση της ανεργίας και στην Αίγυπτο ο πρόεδρος Μόρσι δεν κατάφερε να δώσει λύσεις στα αιτήματα των επαναστατών. Στην Υεμένη η αστάθεια και η έλλειψη ειρήνης παραμένει και στο Μπαχρέιν δεν τέθηκε τέλος στην διαφθορά. Η άνοδος των ισλαμικών κομμάτων δεν έπαιξε σημαντικό ρόλο στην εξέγερση. Δεν είναι παράλογο λοιπόν που αρκετές φορές η Αραβική Άνοιξη χαρακτηρίζεται από πολλούς Αραβικός Χειμώνας, καθώς δεν κατάφερε να φέρει την πρόοδο που αναμενόταν. Σύμφωνα με μία έρευνα του Ινστιτούτου Baker κατά μέσο όρο, λιγότερο από το 20% των ερωτηθέντων συμφώνησαν πως οι οικονομικοί και κοινωνικοί στόχοι επετεύχθησαν. Συνολικά υπήρξε η άποψη πως οι διαμαρτυρίες υπολείπονταν σημαντικά των στόχων τους.
Θα μπορούσαμε λοιπόν να ορίσουμε την Αραβική Άνοιξη σαν μία επαναστατική διαδικασία; Από την μία η Αραβική Άνοιξη χαρακτηρίστηκε από το στοιχείο της συλλογικής σκέψης και από ένα σημαντικό ιδεολογικό υπόβαθρο, καθώς πολιτικά και οικονομικά αιτήματα υποστηρίζονταν από ένα μεγάλο ποσοστό ανθρώπων, όμως το αποτέλεσμα δεν δικαίωσε την έννοια της επανάστασης. Οι εξεγέρσεις της Αραβικής Άνοιξης σήμαιναν το τέλος για κάποια αραβικά καθεστώτα αλλά δεν ενόχλησαν τις μοναρχίες της περιοχής. Τέλος το κόστος της Αραβικής Άνοιξης ήταν το τίμημα της ελευθερίας, καθώς πολλά άτομα έχασαν την ζωή τους, υπήρξαν πόλεμοι, βία και διατήρηση των ήδη υπαρχόντων καθεστώτων.
Πηγές:
- Τι ήταν εντέλει αυτό που αποκλήθηκε ‘Αραβική Άνοιξη’;, Capital.gr, July 20, 2018. Διαθέσιμο σε https://www.capital.gr/epikairotita/1838705/ti-itan-entelei-auto-pou-apoklithike-arabiki-anoixi
- Blakemore Erin, What was the Arab Spring and how did it spread?, National Geographic, March 29, 2019. Διαθέσιμο σε https://www.nationalgeographic.com/culture/topics/reference/arab-spring-cause/
- Abdul Qadir Mushtaq, Muhammad Afzal, Arab Spring: Its Causes And Consequences, 2017. Διαθέσιμο σε http://pu.edu.pk/images/journal/HistoryPStudies/PDF_Files/01_V-30-No1-Jun17.pdf
- A.Kadir Yildirim, Meredith McCain, The Aftermath of the Arab Spring Protests: What a Public Opinion Survey Tells Us, Baker institute, March/April, 2019. Διαθέσιμο σε https://www.bakerinstitute.org/media/files/files/463779a3/bi-brief-032119-cme-springprotests.pdf
- Μπόση Μαίρη, Η Διεθνής ασφάλεια στον μεταψυχροπολεμικό κόσμο, Αθήνα, εκδ. Ποιότητα,2014, σελίδες 71-167.