Loading...
Latest news
Διεθνής και Ευρωπαϊκή Οικονομία

Από το 1929 στο 2008

γράφει ο Ευάγγελος Δρέλλιας


Δυο φορές στην παγκόσμια οικονομική ιστορία, η ανθρωπότητα έφτασε στο «τέλος της» :το 1929 και το 2008. Και τις δυο φορές ο κόσμος άλλαξε ενώ τραγικές εξελίξεις συνέβησαν για μεγάλες μάζες του πληθυσμού. Η χρηματοπιστωτική κρίση του 2008 ακόμα και σήμερα, εννέα χρόνια μετά, έχει εμφανείς  συνέπειές σε μεγάλες μερίδες του πληθυσμού ανά τον κόσμο. Αξίζει μια ιστορική «περιδιάβαση» στο διαβόητο Κραχ του 1929 ώστε να γίνουν οι απαραίτητες αναλογίες και να γίνουν σαφή τα όρια της οικονομικής ελευθερίας στον χρηματοοικονομικό  και τραπεζικό τομέα.
Λίγο πριν το 1929
Η εποχή  μετά το τέλος του Α Παγκοσμίου Πολέμου, και η μετάβαση από την πολεμική στην ειρηνική οικονομία, παρά τις όποιες δυσκολίες, χαρακτηρίσθηκε από μια αισιόδοξη ματιά για το μέλλον στην αμερικανική Ήπειρο. Την δεκαετία του 1920 αναπτύχθηκε ένα νέο καταναλωτικό πρότυπο στις ΗΠΑ, με τα αυτοκίνητα, τις ηλεκτρικές συσκευές, τα ραδιόφωνα, να εμφανίζονται ως προϊόντα μαζικής κατανάλωσης. Ενώ η φτώχεια και η ανεργία μάστιζαν τις πλατιές μάζες στην κατεστραμμένη από τον πόλεμο Ευρώπη, στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού αναδυόταν ένας νέος δυναμικός καπιταλισμός.

Το χρονικό της κατάρρευσης 
Το κλίμα ευφορίας στην αμερικανική κοινωνία ήταν έκδηλο όχι μόνο στον τομέα της άμεσης κατανάλωσης προϊόντων, αλλά και στον χώρο του χρηματιστηρίου. Το χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης είχε προσφέρει μέσα σε περίπου μια επταετία ,συνολική απόδοση που έφτανε το 400% ενώ εκατομμύρια Αμερικανοί απολάμβαναν το γενικό κλίμα ευφορίας και τον πλούτο που νόμιζαν πως κατείχαν. Τον Σεπτέμβριο του 1929 ο χρηματιστηριακός δείκτης Dow Jones έφτασε το ανώτατό σημείο του, στις 381,17 μονάδες, ενώ παράλληλα η χρηματιστηριακή αξία των μετοχών είχε ανέβει στα ύψη. Κάποιοι «διορατικοί» άρχισαν πλέον να κάνουν λόγο για φούσκα και για κίνδυνο γενικευμένου κραχ. Παρά τις προσπάθειες των εφημερίδων να καθησυχάσουν το κλίμα, μια ιδιόρρυθμη τάση άρχισε να κυριεύει τους επενδυτές οι οποίοι ξεκίνησαν να ρευστοποιούν μαζικά τις μετοχές τους.
Η μεγάλη κατάρρευση
Το Σάββατο 19 Οκτωβρίου 1929 το Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης έκανε βουτιά ενώ στις 24 του μηνός κανείς δεν ήθελε πλέον να αγοράσει μετοχές. Μια απέλπιδα προσπάθεια της κυβέρνησης να αγοράσει μαζικά μετοχές ώστε να επαναφέρει σε κανονικότητα το επενδυτικό κλίμα δεν απέφερε καρπούς και έτσι ξεκινά ο γενικευμένος πανικός. Στις 29 Οκτωβρίου ,ή όπως πλέον ονομάζεται «Η Μαύρη Τρίτη» , η Wall Street κατέρρευσε . 16.400.000 μετοχές άλλαξαν χέρια, αριθμός
ρεκόρ για τα χρονικά, και μετατράπηκαν σε απλά άχρηστα χαρτιά χάνοντας την αξία τους. Ο Dow Jones έχασε 12% εκείνη την ημέρα και η αγορά 14 δισ. δολ. από την αξία της, φέρνοντας τις απώλειες της εβδομάδας σε 30 δισ. δολ., δέκα φορές τον ετήσιο προϋπολογισμό της ομοσπονδιακής κυβέρνησης και πολλές φορές περισσότερα από όσα είχαν ξοδέψει οι ΗΠΑ στον Α Παγκόσμιο Πόλεμο
. Το αποτέλεσμα του Κραχ σε αριθμούς υπολογίζεται ως εξής: περίπου 12 εκατομμύρια άνθρωποι έμειναν άνεργοι, 12 χιλιάδες έχαναν τη δουλειά τους κάθε μέρα, 20 χιλιάδες επιχειρήσεις κήρυξαν πτώχευση, 1.616 τράπεζες πτώχευσαν και 23 χιλιάδες άνθρωποι αυτοκτόνησαν μέσα σε ένα χρόνο.

Κυβερνητική Αντίδραση

Το χρηματιστηριακό Κραχ βρήκε την κυβέρνηση των ΗΠΑ και τον πρόεδρο  Herbert Hoover απροετοίμαστους, μιας και  δεν υπήρχε προηγούμενη εμπειρία σε καταστάσεις έκτακτης ανάγκης. Η άμεση κυβερνητική αντίδραση που εφαρμόστηκε ήταν η αύξηση των δασμών με στόχο την τόνωση της εγχώριας ζήτησης αλλά και η αύξηση της φορολογίας με ταυτόχρονη μείωση δημοσιονομικών δαπανών. Όπως ήταν φυσικό, μια τέτοια συσταλτική οικονομική πολιτική σε μια οικονομία και κοινωνία υπό κατάρρευση αποδείχθηκε όχι απλά άστοχη  αλλά και επιζήμια, ωθώντας περισσότερο κόσμο στην ανεργία και δημιουργώντας έναν «στρατό» αστέγων-συνεπικουρούμενα από την απουσία στοιχειώδους κοινωνικού κράτους.

 Εν μέσω της κατάστασης αυτής, το πρώτο μέτρο της νέας κυβέρνησης του Franklin Roosevelt ήταν η απομάκρυνση των ΗΠΑ από τον Κανόνα του Χρυσού, θέτοντας ουσιαστικά τέλος στην εμμονική προσήλωση στην ποσοτική θεωρία χρήματος και ανοίγοντας ένα νέο κεφάλαιο στην οικονομική πολιτική έναντι της Μεγάλης Ύφεσης, αυτό του New Deal. Το τέρμα της κρίσης στις ΗΠΑ ταυτίστηκε με το έναυσμα της πολεμικής οικονομίας γύρω στο 1939 και την είσοδο των ΗΠΑ στον Β Παγκόσμιο Πόλεμο.

Οι «αναταράξεις» στην οικονομική σκέψη

Οι προσπάθειες αντιμετώπισης της κρίσης, έφεραν μεγάλες ανατροπές στην οικονομική θεωρία και στον ρόλο αντιμετώπισης των αγορών. Η πιο σημαντική μακροπρόθεσμη επίπτωση του τραυματικού αυτού επεισοδίου  στην ιστορία του καπιταλισμού ήταν ότι η Μεγάλη ύφεση «κατέστρεψε» τον οικονομικό φιλελευθερισμό για μισό αιώνα. Πολιτικές ενεργού ζήτησης και απόρριψης της νεοκλασικής θεωρίας, άρχισαν να εφαρμόζονται μετά την επιστημονική διατύπωσή τους από τον φιλελεύθερο οικονομολόγο John Maynard Keyn
es, ενώ προτεραιότητα δόθηκε από πλευράς των δυτικών κυβερνήσεων στην πολιτική και στα κοινωνικά προβλήματα, και όχι μόνο στην οικονομία.
Παρόλα αυτά , η «χρυσή εποχή» της οικονομικής ανάπτυξης και της επικράτησης του «Κεϋνσιανισμού» τελείωσε με το ξέσπασμα της πετρελαϊκής κρίσης, και του  στασιμοπληθωρισμού που οδήγησαν σε μια νέα περίοδο κρίσης, οπότε και καθιερώθηκε η κυριαρχία του  Hayek, τηςThatcher, του Friedmanκαι του Reagan, αυτό που πολλάκις χαρακτηρίζεται ως Νεοφιλελευθερισμός.
Η κρίση των καιρών μας

Η κρίση του 2008 πρωτοεκδηλώθηκε ως διεθνής χρηματοπιστωτική αναταραχή, λόγω της επιδείνωσης της κερδοφορίας στην αγορά επισφαλών στεγαστικών δανείων-που συνοδεύονταν από εκτεταμένη χρήση σύνθετων χρηματοοικονομικών προϊόντων. Ξεκίνησε και αυτή, όπως και του 1929, στις Η.Π.Α και μετατράπηκε ραγδαία σε κρίση του παγκόσμιου χρηματοπιστωτικού συστήματος, που μεταφέρθηκε στην πραγματική οικονομία με ταχύ ρυθμό. Μόνο που το 2008 ο πανικός απέδρασε από τις τράπεζες και τις αγορές και έγινε πραγματικότητα στις ζωές των ανθρώπων που δεν είχαν ξανακούσει ποτέ για spreads,δομημένα ομόλογα, CDO και CDS.

Η κρατική παρέμβαση από πλευράς των τρομαγμένων κυβερνήσεων απέτρεψε την κατάρρευση των τραπεζών-ως βασικών πυλώνων της καπιταλιστικής οικονομίας-αλλά εισήγαγε την επόμενη φάση της οικονομικής αναταραχής στην Ευρώπη. Η αρχική χρηματοπιστωτική κρίση εξελίχθηκε σε κρίση ρευστότητας στις χώρες της ευρωπαϊκής περιφέρειας, αργότερα σε κρίση χρέους και σήμερα εκφράζεται ως κρίσης συνοχής και συνέχισης ύπαρξης της Ευρωζώνης. 

Τα θύματα της αμερικανικής «χιονοστιβάδας» που δημιούργησε η χρηματιστικοποίηση του σύγχρονου καπιταλισμού έπληξαν εκατομμύρια ανθρώπους σε πολλές ηπείρους, δημιουργώντας έναν νέο στρατό αστέγων, ανέργων, πενήτων, όπως ακριβώς και το 1929. Η κρίση του 2008 παρόλα αυτά κατάφερε και κάτι άλλο πιο «σπουδαίο», να πλήξει θύματα τα οποία δεν έχουν ακόμα γεννηθεί, για αυτό θα αφήσει ανεξίτηλο το σημάδι της στην σύγχρονη ιστορία δίνοντας έναυσμα για μια νέα εποχή. Η κοινωνική κρίση στην βιομηχανική επανάσταση γέννησε τον Άνταμ Σμιθ, το 1848 έφερε τον Μαρξ, το 1929 εδραίωσε τον Κέυνς. Το 2008;
Το μόνο σίγουρο είναι πως επιβεβαιώθηκε η γνωστή ρήση: «Η ιστορία επαναλαμβάνεται την πρώτη φορά σαν τραγωδία και τη δεύτερη σαν φάρσα»…
Βιβλιογραφία
1.Τράπεζα της Ελλάδος (2009) .Η κρίση του 1929, η ελληνική οικονομία και οι εκθέσεις της Τράπεζας της Ελλάδος  για τα έτη 1928-1940. http://www.bankofgreece.gr/BoGDocuments/%CE%97_%CE%9A%CE%A1%CE%99%CE%A3%CE%97_%CE%A4%CE%9F%CE%A5_1929.pdf
2.Ίδρυμα της Βουλής των Ελλήνων (2009). Από την κρίση του 1929 στην κρίση του 2009.
3. Ράπτης Κώστας  (2011). Η Οικονομική Κρίση 1929-1932 στην Κεντρική Ευρώπη.
4. Κότιος Άγγελος, Γαλανός  Γεώργιος, Ρουκανάς Σπυρίδων (2012) .Η Ελληνική Κρίση και η Κρίση του Συστήματος Διακυβέρνησης της Ευρωζώνης.
5.Βανδώρος Σωτήρης (2015). Εισαγωγή στις Πολιτικές Ιδεολογίες.
6. Gerald Davis, Suntae Kim (2015). Financialization of the Economy.

http://webuser.bus.umich.edu/gfdavis/Papers/Davis_Kim_financialization_revised.pdf