Γράφει ο Κωνσταντίνος-Ταξιάρχης Μπόνης
Είναι πανθομολογούμενο, ότι η Μεσόγειος συνιστά το σταυροδρόμι μεταξύ τριών ηπείρων: της Ευρώπης, της Ασίας και της Αφρικής. Η γεωστρατηγική της δύναμη είναι κολοσσιαία αλλά και συνάμα ιδιόμορφη αφού από τη μία, έχει μεγάλη εξάρτηση από εξωγενείς διεθνούς παράγοντες, όπως οι ΗΠΑ και από την άλλη, για την παγίωση ενός καλά δομημένου status quo προϋποτίθεται ο έλεγχός της από μία ή και περισσότερες φιλικές δυνάμεις. Αντίπαλα δέη δεν χωράνε (Grygiel, 2020). Αν και η Μεσόγειος θεωρείται “σχεδόν κλειστή από στεριά”, λαμβάνοντας υπόψη μας τοναγγλικό της όρο (Merriam-Webster, n.d.), εντούτοις το κλειστό του χαρακτήρα της δεν πρέπει να αποτελεί τροχοπέδη για τη σύλληψη της σημαντικότητας της. Τα ερωτήματα «Πως;» και «Γιατί;» του τίτλου μπορεί να φαίνεται να εξετάζουν διαφορετικά ζητήματα, ουσιαστικά όμως, αναφέρονται στην ίδια όψη του νομίσματος. Δεν μπορούν να αναλυθούν τα συμφέροντα που «εγκολπώνουν» την Μεσογειακή πραγματικότητα, ιδίως αυτά του παρόντος αιώνος, χωρίς να αναλυθεί το ιστορικό συγκείμενο της Μεσογείου.
Ήδη από τα 800 π.Χ., η Μεσόγειος αποκτά ενδιαφέρον μιας και η πλειονότητα των ελληνικών ναυτικών δυνάμεων άρχισε να επεκτείνεται και να επιδιώκει να βρει νέους τόπους για κατοίκηση. Η συνέπεια αυτού του εγχειρήματος ήταν η δημιουργία αποικιών στις ευρύτερες Μεσογειακές περιοχές της Ιταλίας, της Ισπανίας, της Γαλλίας της Βόρειας Αφρικής (Cartwright, 2018). Το παράδειγμα αυτό ενστερνίστηκαν και οι Φοίνικες, και παλαιότερα οι Αιγύπτιοι. Οι λόγοι ήταν προφανείς: η ανάπτυξη του εμπορίου και η συνεπακόλουθη ανάπτυξη της ναυτιλίας και της οικονομίας , η γοητεία για την εξερεύνηση του αγνώστου και η επίδειξη της ναυτικής ισχύος που τότε ήταν βασικός πυλώνας του διαχρονικού όρου «Μεγάλη Δύναμη». Αντίστοιχα ήταν και τα αίτια που εκτόξευσαν την πορεία του Βυζαντίου, ειδικά αν αναλογιστούμε την διορατικότατη κίνηση περί μεταφοράς της πρωτεύουσας του από την Ρώμη στην Κωνσταντινούπολη. Ωστόσο, ήταν λογικό μία αναδυόμενη Αυτοκρατορία, όπου και να βρισκότανε, να προκαλούσε αντίπαλα δέη. Όπερ και εγένετο αφού περί τις αρχές του 7ου αιώνα π.Χ. εμφανίστηκαν οι Άραβες, στα όρια των Αυτοκρατοριών των Βυζαντινών και των Σασσανιδών. Ξεκίνησαν ως θρησκευτικό κίνημα που κήρυττε πίστη στον Αλλάχ και στην συνέχεια εξαπλώθηκε στο μισό δυτικό κόσμο μέσω δύο χαλιφάτων. Οι διαμάχες με τους Βυζαντινούς ήταν συχνές όπως και με τους Ίβηρες (Hourani, 2013, σελ.36). Η διαμάχη Αράβων-Βυζαντινών αποτελεί μία παλαιά εκδοχή της «Θουκυδίδειας Παγίδας» μιας και η χωρίς προηγούμενο ανάπτυξη των Βυζαντινών αποκόπτει τους δρόμους των αντιπάλων τους προς τη θάλασσα, προς την Δύση και προς τη Μεσόγειο, εξ΄ου και η όλη αντίδραση των Αράβων. Το Βυζάντιο μπορεί να γλύτωσε από τους Άραβες, όχι όμως και από τους Οθωμανούς, οι οποίοι κατάφεραν μετά από καιρό εκμεταλλευόμενοι την φθίνουσα πορεία του Βυζαντίου να το κατακτήσουν, το 1453.
Η Μεσόγειος, όμως έχασε το ενδιαφέρον της κατά την περίοδο των Ανακαλύψεων για τουλάχιστον δύο αιώνες. Το διάστημα αυτό υπήρξε, παραδόξως, ισορροπία δυνάμεων αφού από τη μία οι Οθωμανοί κυριαρχούσαν κατά κράτος στην Ανατολική Μεσόγειο και από την άλλη, το Βασίλειο της Ισπανίας κυριαρχούσε στη Δυτική – μετά και την επιτυχή εκδίωξη των Αράβων από την Ιβηρική (Talha, 1990, σελ.3). Η ισχύς των Βενετών αν και υπαρκτή, δεν ήταν υπολογίσιμη, περισσότερο φαινόταν να έχει ρόλο κομπάρσου στα γεωπολιτικά.
Οι υπόλοιποι αιώνες τουλάχιστον μέχρι το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου αφορούσαν τη διαρκή σύγκρουση Αγγλίας-Γαλλίας με κύριο λόγο το ποιος θα αποκτούσε πρόσβαση στην Ανατολική Μεσόγειο που συνεπάγεται στροφή προς τις Ινδίες και τη Μέση Ανατολή. Ανάμεσά τους, αντιπαραβάλλονταν και η ανερχόμενη Ρωσία που έβρισκε πρόσφορο έδαφος λόγω της παρακμής της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Η όποια κυριαρχία των Γάλλων στην Μεσόγειο κονιορτοποιήθηκε μεμιάς στη Ναυμαχία του Νείλου, στην οποία ο Ναύαρχος Νέλσονας συνέτριψε τους Γάλλους, με τους τελευταίους να χάνουν όποιες ελπίδες είχαν περί κατάληψης της Αιγύπτου. Η ναυμαχία αυτή δικαίως θεωρείται η «ταφόπλακα» της Γαλλικής Επανάστασης, με τη Μεσόγειο να κινείται σε Βρετανική τροχιά και επίσημα. Οι Γάλλοι προσπάθησαν να αντισταθμίσουν κάπως την κατάσταση ανεπιτυχώς, αφού η διάνοιξη της διώρυγας του Σουέζ το 1859 και η μετέπειτα εθνικοποίησή της από τους Βρετανούς, η κατάληψη της Αιγύπτου από τους Βρετανούς αλλά και η παραχώρηση της Κύπρου στους Άγγλους από τους Οθωμανούς έκαναν ακόμα πιο επικίνδυνη την Μ. Βρετανία όχι μόνο στο Μεσογειακό χώρο (Παρίσης,2013,σελ.43-44).
Ο Α’ Παγκόσμιος έφερε περισσότερο στο προσκήνιο ζητήματα αποικιών και σφαιρών επιρροής των Αγγλογάλλων στην Μέση Ανατολή, την ίδια στιγμή που η Οθωμανική Αυτοκρατορία καταρρέει. Φασιστικά και εθνικιστικά κινήματα υπάρχουν σε όλο το μήκος της Μεσογείου. Η Ιταλία προσπαθεί κατά κάποιο τρόπο με την άνοδο του Μουσολίνι να εμποδίσει τους Αγγλογάλλους, στην ουσία όμως όταν εμφανίζεται το Τρίτο Ράιχ και η Ναζιστική Γερμανία, ξεκινά ο Β’ Παγκόσμιος και το ζήτημα πλέον γίνεται Αγγλογερμανικό με σαφέστατες επιρροές όχι μόνο στη Μεσόγειο αλλά και στο ευρύτερο Maghreb (Σακκάς, 2014,σελ.18-19). Μετέπειτα, η από-αποικιοποίηση αποδυναμώνει χώρες, όπως την Αγγλία και την Γερμανία. Παρόλα αυτά η Γαλλία υπό τις κινήσεις του Στρατηγού De Gaulle καταφέρνει να αποκαταστήσει την όποια αρνητική εικόνα είχε σχηματιστεί. Πλέον διανύουμε την 5η Γαλλική Δημοκρατία (Nuschi, 2003, σελ.362). Το τέλος του Β’ Παγκοσμίου και η έναρξη του Ψυχρού Πολέμου, φέρνουν για τα καλά στο προσκήνιο τις ΗΠΑ, που πλέον καθιστούν τη Μεσόγειο λίμνη των δικών τους συμφερόντων, περιορίζοντας τους Σοβιετικούς στα Βαλκάνια, μέσω της πιστής εφαρμογής του δόγματος Containment (σ.σ. δόγματος του περιορισμού/συγκράτησης, ελληνιστί) από το 1947, με κύριο πρωτεργάτη τον Αμερικανό διπλωμάτη και ιστορικό George F. Kennan (Office of the Historian, n.d.). Η Μεσόγειος αποτελεί τη νότια πτέρυγα του NATO και η Μεσογειακή διεύρυνση της πάλαι Ε.Ο.Κ. , νυν Ε.Ε. , επισφραγίζει το δυτικό προσανατολισμό της. Η αμερικανική εξωτερική πολιτική βρίσκεται στο ζενίθ της, μετά τη κατάρρευση της ΕΣΣΔ, όπου περίτρανα οι ΗΠΑ γίνονται παγκόσμια ηγεμονία. Τουλάχιστον έτσι φαινότανε.
Ο 21ος αιώνας, όμως αλλάζει για τα καλά το γεωπολιτικό παιχνίδι παγκοσμίως. Το χτύπημα στους Δίδυμους Πύργους από την Al Qaeda, αρχικά σήμαινε ευθεία αμφισβήτηση στη Δύση και την παγκόσμια ηγεμονία των ΗΠΑ. Εν συνεχεία, η παράλληλη εκκωφαντική οικονομική – κυρίως – ανάπτυξη της Κίνας, οι θεσμικές αλλαγές που προώθησαν την Ευρωπαϊκή Ολοκλήρωση, η Αραβική Άνοιξη, τα κράτη-παρίες αλλά και ακόμα μία πληθώρα κυρίως περιφερειακών γεγονότων «σμίλευσαν» τον τρέχοντα αιώνα, κάνοντας τον πολυπολικό και όχι ηγεμονικό. Άξιο μνείας είναι και το γεγονός ότι και η δομή του διεθνούς συστήματος άλλαξε. Ειδικότερα, ακόμα και αν το διεθνές σύστημα διατηρεί την κρατοκεντρική δομή, δεν εκλείπει η ύπαρξη και άλλων μορφωμάτων, όπως οι Διεθνείς Οργανισμοί, οι Μ.Κ.Ο., οι πολυεθνικές, ακόμα και οι μη κρατικοί δρώντες. Το προαναφερθέν πλαίσιο εγείρει ευκαιρίες και για συνεργασία και για διαμάχες(Stolberg, 2012, σελ.137). Μια από τις γνωστότερες διαμάχες είναι αυτή του ενεργειακού ζητήματος και ιδίως στην Ανατολική Μεσόγειο.
H Μεσόγειος μπορεί να μην αποτελεί το κέντρο του ενεργειακού κόσμου, ωστόσο μέσα στα ταραγμένα έτη του 21ου αιώνος δεν θα απέκλειε κανένας το ενδεχόμενο να γινόταν. Η ενεργειακή μετάβαση από το πετρέλαιο και τον άνθρακα, στο φυσικό αέριο ξεκίνησε από τα τέλη της δεκαετίας του 20ου αιώνα και συνέχισε δυναμικά στον παρόντα αιώνα. Επιστέγασμα αυτών των προσπαθειών, αποτέλεσε η εξεύρεση κοιτασμάτων φυσικού αερίου στις ΑΟΖ του Ισραήλ (λ.χ. κοίτασμα Leviathan το 2010) αλλά και της Κύπρου (λ.χ. κοίτασμα Aphrodite το 2011). Γνωστό είναι και το κοίτασμα Zohr στην ΑΟΖ της Αιγύπτου που ανακαλύφθηκε το 2015 και μπορεί να προσφέρει μόνο του δυνητικά έως και 850 δισεκατομμύρια κυβικά μέτρα φυσικού αερίου! Οι εκτιμήσεις κάνουν λόγο για πεντηκονταετή έως και εκατονταετή ενεργειακή αυτονομία, με την προϋπόθεση τα κοιτάσματα να είναι εκμεταλλεύσιμα. Δημιουργείται έτσι μία προοπτική εμπορίου μεταξύ των χωρών αυτών και μαζί με την Ελλάδα μπορούν να γίνουν εξαγωγείς ενέργειας, καλύπτοντας μεγάλο μέρος των ενεργειακών αναγκών της Ευρώπης γενικότερα και της Μεσογείου ειδικότερα (Prontera, & Ruszel, 2017). Η εμπορική πολιτική αυτή – δηλαδή η εξαγωγή του φυσικού αερίου, στο οποίο οι Μεσογειακές χώρες διαθέτουν πλεονεκτική θέση – αδιαμφισβήτητα, περατώνεται με πολλούς τρόπους. Ο καλύτερος δυνατός τρόπος δεν είναι ούτε οι πλείστοι αγωγοί φυσικού αερίου της Βόρειας Αφρικής, ούτε οι αγωγοί πετρελαίου που ακολουθούν τους διαδρόμους της Μέσης Ανατολής αλλά ο EastMed.
Ο East Mediterranean Pipeline είναι ένα φιλόπνοο σχέδιο σύνδεσης των κοιτασμάτων φυσικού αερίου του Ισραήλ, της Κύπρου, της Ελλάδας και της Ιταλίας με στόχο την τροφοδότηση της ΕΕ. Αν και πρόκειται για ένα πρώτο βήμα ενεργειακής απεξάρτησης, εντούτοις, φαίνεται έστω και μετά-Ψυχροπολεμικά, η παρέμβαση της Αμερικής, που αρχικά με non paper «πάγωσε» τις διαδικασίες υλοποίησης του σχεδίου. Στη συνέχεια, προσπάθησε τεχνηέντως να αναδιαμορφώσει τη θέση της αλλά όπως και να έχει το ζητούμενο είναι ότι το σχέδιο περί EastMed έχει «μπει στη ναφθαλίνη». Ίσως, η στάση των ΗΠΑ προς το σχέδιο αυτό να μπορεί να ερμηνευθεί λογικά, αν ληφθεί υπόψη η διαρκής πολιτική επιτήδειου ουδέτερου της Washington προς Αθήνα και Άγκυρα, κυρίως λόγω της οξυμένης έντασης στην Ανατολική Μεσόγειο. Βέβαια, τόσο η Ελλάδα όσο και η Τουρκία που μονοπωλούν το ενδιαφέρον στην Ανατολική Μεσόγειο θεωρούνται γεωπολιτικοί καθώς και γεωστρατηγικοί εταίροι των ΗΠΑ, που με τη σειρά τους δυσκολεύονται να πάρουν μία ξεκάθαρη θέση, τηρώντας έτσι την πολιτική των «ίσων αποστάσεων». Επιπλέον, το άκυρο και ανυπόστατο τουρκολυβικό μνημόνιο (null and void στην ξενόγλωσση βιβλιογραφία του Διεθνούς Δικαίου), αναπόδραστα τίκτει προβλήματα και συσκοτίζει περαιτέρω την ήδη ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα (Soylu, 2022). Το ενδιαφέρον, βέβαια, είναι ότι, ακόμα δεν έχουν ξεκινήσει οι γεωτρήσεις στα οικόπεδα των ΑΟΖ που έχουν «οριοθετηθεί».
Ήδη αρκετά χρόνια πριν την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, ακόμα και πριν την προσάρτηση της Κριμαίας δια μέσω του «δημοψηφίσματος» που διεξήχθη, ακαδημαϊκοί και ερευνητές επισημαίνουν την ενεργειακή εξάρτηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης από τη Ρωσία. Η εξάρτηση αυτή, σίγουρα δεν θα επέφερε θετικά αποτελέσματα. Άμεσα, προϋποτίθετο ενεργειακή ανεξαρτητοποίηση και παράλληλος πολλαπλασιασμός των δυνατών πηγών ενέργειας μέσω κατάλληλων ενεργειακών-μεσογειακών προγραμμάτων. Τα τελευταία, θα έθεταν τα θεμέλια για την σταδιακή δημιουργία μίας «Κοινής Ενεργειακής Πολιτικής» (Παρίσης 2013, σελ. 111-114, Grigoriadis, I. N. 2014, σελ. 130, Giannakopoulos, A. 2016,σελ.11, Πλατιάς, Α. Γ. 2019,σελ.71, Asderaki, F. 2021,σελ.31-35). Το ζήτημα της εξάρτησης βέβαια δεν είναι μόνο στρατηγικό/πολιτικό, αλλά και περιβαλλοντολογικό. Ιδιαίτερη αναφορά οφείλουμε να κάνουμε στην πρωτοβουλία της Ursula von der Layer, προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία εισηγήθηκε μέσω πρότασης το 2019- γνωστής και ως European Green Deal – ότι η ΕΕ πρέπει να εγκαταλείψει σταδιακά το απαρχαιωμένο μοντέλο των ορυκτών καυσίμων, που μόνο κακό έχει να προσφέρει για την Ένωση αλλά και για τον πλανήτη (Grigoriadis, I. N., & Levoyannis, C.,2021).
Πίσω στο σήμερα, βλέπουμε πως η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία άλλαξε για τα καλά τις ισορροπίες ισχύος και στον τομέα της ενέργειας, επιβεβαιώνοντας τις σκέψεις και τους προβληματισμούς ποικίλων ακαδημαϊκών. Με μία πολιτική προσέγγιση σκληρούς ισχύος, ο Πούτιν εργαλειοποιεί την Ένωση στο σημείο που πονάει. Και δεν πονάει απλά, αλλά αιμορραγεί. Η επιρροή των ΗΠΑ φαίνεται και εδώ, αφού τα επόμενα έτη θα πρωτοστατεί στις εξαγωγές LNG προς την Ευρώπη, για τον περιορισμό των αρνητικών επιπτώσεων του Ρωσσο-Ουκρανικού πολέμου, άρα και θα έχει επίδραση στη λεκάνη της Μεσογείου. Και όλα αυτά χάρη στην περίφημη σχιστολιθική μέθοδο που ανακάλυψαν στις αρχές του αιώνος και προσέδωσε ενεργειακή ασφάλεια στις ΗΠΑ, οι οποίες μέχρι τότε εξαρτώνταν σε μεγάλο βαθμό από την Ρωσία!
Τα οικονομικά/ενεργειακά συμφέροντα τροφοδοτούν και τα στρατιωτικά /γεωστρατηγικά συμφέροντα. Πράγματι, η Θουκυδίδεια ρήση, στο έργο του «Η Ιστορία του Πελοποννησιακού Πολέμου», ότι ο πόλεμος δηλαδή γίνεται περισσότερο με χρήματα και λιγότερο με όπλα, κάτι που προάγει την οικονομική ισχύ, που ο ίδιος ήταν θιασώτης της (Πλατιάς, 2020,σελ.48-49), έχει σημαντικό αντίκρισμα και στο παρόν εξεταζόμενο ζήτημα. Δεν είναι τυχαίο ότι, οι Μεγάλες Δυνάμεις αλλά και οι περιφερειακές, επικεντρώνουν το στρατιωτικό τους ενδιαφέρον σε περιοχές πλούσιες σε ενεργειακά κοιτάσματα. Η εκμετάλλευση των πλουτοπαραγωγικών πηγών, αλλά και η αποκόμιση κερδών από αυτές, δεν είναι τίποτα άλλο παρά μέρος ενός μεγαλύτερου (πολεμικού) σχεδίου, το οποίο για να διεκπεραιωθεί προϋποθέτει οικονομικούς πόρους. Ίσως και να μας θυμίζει την αποικιοκρατία των τότε Μεγάλων Δυνάμεων στην Αφρική, Λατινική Αμερική και Ασία, περιοχές πλούσιες και σε ενεργειακά αποθέματα αλλά και σε μεταλλεύματα. Εννοείται πως, στην σήμερον εποχή δεν νοείται ο όρος της αποικιοκρατίας, υφίσταται όμως ο όρος της soft και smart power στο νέο διεθνές σύστημα.
Οι διμερείς συμμαχίες που έχει υπογράψει η Ελλάδα με ΗΠΑ και με Γαλλία, η τριμερής συμμαχία Γαλλίας-Ελλάδας-Σαουδικής Αραβίας (Halit,2021) αλλά και η συνεργασία Ελλάδας-Ισραήλ στο στρατιωτικό τομέα (Blavoukos,2021), έχουν στόχο να περιορίσουν την ρεβιζιονιστική/ρεβανσιστική πολιτική της Τουρκίας. Οι παραπάνω συμμαχίες σε συνδυασμό με τον EastMed -αν και εφόσον υλοποιηθεί- ενδέχεται να αποτελέσουν ένα περαιτέρω ανάχωμα για την Τουρκία. Η Τουρκία από την πλευρά της, δεν φαίνεται να πτοείται, καθώς πέρα από τις σχέσεις της με την Λιβύη, έχει «ανοίξει τα φτερά της» στην Βόρεια Συρία, όπου κατέχει ένα μέρος της, στο οποίο όλως τυχαίως υπάρχουν αγωγοί φυσικού αερίου και πετρελαίου, απειλώντας να αναζωπυρώσει τον Συριακό Εμφύλιο (Cambanis,2022).
Η ΕΕ σε συνεργασία με το NATO προσπαθούν, μέσω κοινών ασκήσεων, επιχειρήσεων αλλά και συντονισμένης δράσης, να παγιώσουν τον ήδη δυτικό προσανατολισμό της Μεσογείου. Κύρια μελήματά τους η προώθηση της ασφάλειας, την ειρήνης, του διεθνούς δικαίου, όχι μόνο ως σύνολο νομικών δεσμεύσεων αλλά και ως τρόπο ζωής. Χαρακτηριστικότερο υπόδειγμα, τέτοιας δράσης είναι η «Operation Irini» που συνδράμει έμπρακτα στην αποτροπή της παράνομης μετανάστευσης και την καταπολέμηση της εργαλειοποίησής της (Borrell,2020). Η εν προκειμένω χρήση του υδάτινου στοιχείου, επιβεβαιώνει τα λεγόμενα του Ναυάρχου Mahan, ο οποίος έναν αιώνα πριν διατεινόταν ότι, η ναυτική δύναμη προϋποθέτει προσήκουσα κατάσταση/θέση, ουσιαστικά να υπάρχουν πλείστοι θαλάσσιοι-εμπορικοί δρόμοι αλλά και στενές θάλασσες, οι οποίες ευνοούν τους ήδη κυρίαρχούς της (Mahan,1918,σελ.69-70). Ουσιαστικά, το NATO εκμεταλλεύεται τα δύο προαναφερθέντα στοιχεία της Μεσογείου και καθιερώνει τη κυριαρχία του, στρατιωτική και διπλωματική-πολιτική στη θάλασσα. Να σημειωθεί ότι και οι χώρες της Δυτικής Ευρώπης συμπεριλαμβάνουν στη σφαίρα επιρροής τους την Ανατολική Μεσόγειο, κάτι που δεν το συνηθίζουν. Ειδικότερα, η Γαλλία, η Ιταλία όπως και η Γερμανία δραστηριοποιούνται εντόνως στη Λιβύη, γνωστή για τις πετρελαιοπαραγωγικές πηγές της. Ίσως να αποτελεί μία στρατηγική μετριασμού της ισχύς της Τουρκίας πάνω στη Λιβύη, με την τελευταία να εξακολουθεί, δικαίως, να θεωρείται ότι «αναπνέει με τουρκικά βράγχια» (Μάζης,2020,σελ.45-46).
Η Βρετανία αδιαμφισβήτητα μετά το Brexit πέρασε από το κέντρο στην περιφέρεια του παγκόσμιου συστήματος. Εξακολουθεί όμως, να έχει μία «ζώνη» επιρροής μεταξύ 36ου και 32ου παραλλήλου, που βρίσκεται στην ευρύτερη περιοχή του Maghreb, ώστε να έχει τον καλύτερο δυνατό έλεγχο σε περίπτωση μεταφοράς φυσικού αερίου μέσω του EastMed ή εν πάσει περιπτώσει κάποιου άλλου αγωγού (Μάζης, 2006,σελ.46-47). Η Ρωσία φαίνεται να πιέζει την Μεσόγειο ενεργειακά, με τον πολιτικό αντίκτυπο των κυρώσεων της Ευρώπης να οδηγούν την Ρωσία στην «αγκάλη» της Κίνας και της Ινδίας, επιβεβαιώνοντας τον συλλογισμό που έκανε ο Halford J. Mackinder , το μακρινό 1904, περί παγκόσμιας ηγεμονίας για όποιον ελέγχει το αποκαλούμενο “Heartland”. Στην πραγματικότητα το “Heartland” αποτελεί ένα γεωγραφικό σύμπλεγμα χωρών, συγκεκριμένα της Ρωσίας αλλά και άλλων πρώην Σοβιετικών Δημοκρατιών, με σπουδαία γεωστρατηγική δύναμη λόγω της αφθονίας φυσικών πόρων της Κεντρικής Ασίας. Για τον Mackinder θεωρείται το κέντρο ή ακόμα και η Αυτοκρατορία του κόσμου! Τέλος, η Κίνα αν και βρίσκεται μακριά από τη Μεσόγειο, αυτό δεν την αποτρέπει από το να αναπτύσσει σχέσεις σ’αυτή, κυρίως την Ανατολική αλλά και στην περιοχή του Maghreb. Η εκλογή του Xi Jinping το 2012 αλλά και το προσπέρασμα της Κίνας έναντι των ΗΠΑ στο τομέα του παγκοσμίου εμπορίου, την επόμενη χρονιά την «έδεσε στο άρμα» του δρόμου του Μεταξιού. Η Κίνα, αύξησε τις εξαγωγές της προς την Ευρωπαϊκή Ένωση και γενικά προς τη Μεσόγειο, αλλά και τις άμεσες ξένες επενδύσεις της (Tran, & Zoubir,2022,σελ.1-3).
Συμπερασματικά, μπορούμε να υποστηρίξουμε ότι η Μεσόγειος ήταν, είναι και θα είναι παρούσα στα γεωπολιτικά και γεωοικονομικά τεκταινόμενα, τουλάχιστον όσο το επιτρέπουν οι συνθήκες. Εκτός από σταυροδρόμι τριών ηπείρων, είναι και μητέρα τριών θρησκειών και δη, αβρααμικών, αφού περικλείει τον Χριστιανισμό, τον Ισλαμισμό και τον Ιουδαϊσμό (Αρβελέρ, 2009). Μόνο με την ύπαρξη ισορροπίας ισχύος εκλείπουν οι διαμάχες. Ωστόσο, κάτι τέτοιο δεν έχει συμβεί για μεγάλο χρονικό διάστημα, άρα και ο ανταγωνισμός υπάρχει σε όλες του τις μορφές για το ποιος θα ελέγχει τη Μεσόγειο. Πλέον δεν κάνουμε λόγο για mare clausum αλλά για mare liberum. Η ιστορία περίτρανα απέδειξε ότι ο όρος «mare nostrum» είναι σχετικός. Δεν είναι η θάλασσα των Ευρωπαίων αλλά η θάλασσα της ανθρωπότητος. Ο χαρακτηρισμός mare nostrum για την Μεσόγειο έχει πλέον καθολικό και παγκόσμιο χαρακτήρα. Η κατ’άλλα «κλειστή θάλασσα» μόνο κλειστή αποδεικνύεται πως δεν είναι…
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ ΑΡΘΡΟΥ/ΑΝΑΛΥΣΗΣ:
Α)ΒΙΒΛΙΑ-ΕΓΧΕΙΡΙΔΙΑ(Ελληνόγλωσσα και ξενόγλωσσα, έντυπα και σε ηλεκτρονική μορφή):
Αρβελέρ, Ε. Γ. (2009). Γιατί το Βυζάντιο; Εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, Αθήνα. ISBN: 978-960-190-326-2
Μάζης, Ι. Θ. (2006). Γεωπολιτική προσέγγιση για ένα Νέο Εθνικό Αμυντικό Δόγμα. Εκδόσεις Παπαζήσης, Αθήνα. ISBN:978-960-02-1995-1
Παρίσης, Ι. (2013). Η καθ΄ημάς θάλασσα: Γεωστρατηγική ανάλυση της Μεσογείου. Εκδόσεις Λιβάνης, Αθήνα. ISBN: 978-960-14-2619-8
Πλατιάς, Α. Γ. (2019). Γεωπολιτικές προκλήσεις στην Ανατολική Μεσόγειο στο Μπαμπανάσης, Σ. (Επιμέλεια), Οι γεωστρατηγικές αλλαγές στη Μεσόγειο και οι επιπτώσεις τους(1η έκδοση, σελίδες 69-83). Εκδόσεις Παπαζήσης, Αθήνα. ISBN: 978-960-02-3577-7
Πλατιάς, Α. Γ. (2020). Διεθνείς Σχέσεις και στρατηγική στον Θουκυδίδη(8η έκδοση). Εκδόσεις Εστία, Αθήνα. ISBN:978-960-05-0842-0
Σακκάς, Ι. (2014). Εισαγωγή: Η Μεσόγειος στη νεότερη και τη σύγχρονη εποχή στο Τμήμα Μεσογειακών Σπουδών Πανεπιστημίου Αιγαίου(Επιμέλεια), Η Μεσόγειος, η Ελλάδα και ο κόσμος: Χθες και σήμερα(1η έκδοση, σελίδες 15-24). Εκδόσεις Παπαζήσης, Αθήνα. ISBN: 978-960-02-2985-1
Asderaki, F. (2021). The EU in the Eastern Mediterranean; Multilateral and Bilateral Relations In Tziampiris, A., & Asderaki F.(Eds), The New Eastern Mediterranean Transformed; Emerging Issues and New Actors(pp.31-67). Springer. ISBN:978-3-030-70553-4
Giannakopoulos, A. (February 2016). Introduction; The Eastern Mediterranean In Light of Recent Energy Developments and Their Impact Energy In Giannakopoulos, A.(Eds), Cooperation and Security in the Eastern Mediterranean: A Seismic Shift towards Peace or Conflict?(pp. 11-21). The S. Daniel Abraham University Center for International and Regional Studies, Tel Aviv University. ISBN:978-965-7440-05-6
Houreni, A. (2013). A history of Arab peoples. OpenMaktaba. Retrieved on Friday 10th June 2022, from https://openmaktaba.com/a-history-of-the-arab-peoples/
Mahan, A. T. (1918). Mahan On Naval Warfare: Selections From The Writing Of Rear Admiral Alfred T. Mahan(Edited by Westcott Allan F.), pp 68-69. HathiTrust Digital Library. Retrieved on Friday 10th June 2022, from https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015031486858&view=2up&seq=1&skin=2021
Nouschi, A. (2003). Η Μεσόγειος στον 20ο αιώνα(Μετάφραση: Κώστας Τσικερδάνος). Εκδόσεις Μεταίχμιο, Αθήνα. ISBN: 978-960-375-273-8
Stolberg, A. G. (2012). The International System in the 21st century In Bartholomees, J. B.(Eds.), U.S. Army War College Guide to National Security Issues- Volume II; National Security Policy & Strategy(5th edition). Strategic Studies Institute, U.S. Army War College. Retrieved on Tuesday 21st June 2022, from https://www.jstor.org/stable/pdf/resrep12027.12.pdf
B)ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΕΣ ΠΗΓΕΣ(Ακαδημαϊκά/Επιστημονικά Περιοδικά, Άρθρα κ.ο.κ.):
Μάζης, Ι. Θ., & Σγουρός, Γ. Α. (Ιανουάριος 2020). Γεωπολιτική ανάλυση στο ενεργειακό σύμπλοκο της Ανατολικής Μεσογείου. Research Gate.Ανακτήθηκε την Τρίτη 28 Ιουνίου 2022 από το https://www.researchgate.net/publication/339777705_Geopolitike_analyse_sto_energeiako_symploko_tes_Anatolikes_Mesogeiou
Blavoukos, S. (2021, April 29). The Greek-Israeli Relationship: Joining Forces to Tackle Turkey. Institut Montaigne. Retrieved on Tuesday 28th June 28, 2022, from https://www.institutmontaigne.org/en/blog/greek-israeli-relationship-joining-forces-tackle-turkey
Borrell, J. (2020, April 1). A new EU military operation in the Mediterranean: Irini is born to enforce Libya arms embargo.European Union External Action. Retrieved on Tuesday 28th June 2022, from https://www.eeas.europa.eu/eeas/new-eu-military-operation-mediterranean-irini-born-enforce-libya-arms-embargo_en
Cambanis, T. (2022, June 7). Turkey Is Playing With Fire in Syria Again. World Politics Review. Retrieved on Tuesday 28th June 2022, from https://www.worldpoliticsreview.com/trend-lines/30591/a-turkish-incursion-could-re-escalate-the-syria-civil-war
Cartwright, M. (2018, May 07). Greek Colonization. World History Encyclopedia. Retrieved on Sunday 12th June 2022, from https://www.worldhistory.org/Greek_Colonization/
Halit, Y. F. (2021, December 24). France-Greece-Saudi Arabia Alliance in the Eastern Mediterranean. Politics Today. Retrieved on Tuesday 28th June 2022, from https://politicstoday.org/france-greece-saudi-arabia-alliance-in-the-eastern-mediterranean/
Grigoriadis, I. N. (2014). Energy Discoveries in the Eastern Mediterranean: Conflict or Cooperation? Middle East Policy, 21(3), pp.124-131. Retrieved on Wednesday 22nd June 2022, from https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/mepo.12087
Grigoriadis, I. N., & Levoyannis, C. (September 2021). Winds of Change in the Eastern Mediterranean; Between Hydrocarbons and Renewable Energy Geopolitics. Policy paper #80. ELIAMEP. Retrieved on Friday 17th June 2022, from https://www.eliamep.gr/en/publication/%CE%AC%CE%BD%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CE%B9-%CE%B1%CE%BB%CE%BB%CE%B1%CE%B3%CE%AE%CF%82-%CF%83%CF%84%CE%B7%CE%BD-%CE%B1%CE%BD%CE%B1%CF%84%CE%BF%CE%BB%CE%B9%CE%BA%CE%AE-%CE%BC%CE%B5%CF%83%CF%8C%CE%B3%CE%B5/
Grygiel, J. (2020, January 10). The Importance of the Mediterranean Sea. Issue 62. Hoover Institution. Retrieved on Thursday 09th June 2022, from https://www.hoover.org/research/importance-mediterranean-sea
Merriam-Webster. (n.d.). Mediterranean. In Merriam-Webster. Retrieved on Thursday 09th June 2022, from https://www.merriam-webster.com/dictionary/Mediterranean
Prontera, A., & Ruszel, M. (2017). Energy Security in the Eastern Mediterranean. Middle East Policy, (24)3, pp.145-162. Retrieved on Wednesday 22nd June 2022, from https://onlinelibrary.wiley.com/doi/epdf/10.1111/mepo.12296
Soylu, R. (2022, January 11). US quietly ditches Greece’s EastMed pipeline project to ship Israeli gas to Europe. Middle East Eye. Retrieved on Monday 27th June 2022, from https://www.middleeasteye.net/news/us-greece-eastmed-gas-pipeline-ditched
Talha, M. M. (1990, March 26). The Strategic Importance of the Mediterranean. United States Army War College. Retrieved on Friday 17th June 2022, from https://apps.dtic.mil/sti/pdfs/ADA223276.pdf
Tran, Ε., & Zoubir, Υ. Η. (2022). Introduction to the Special Issue China in the Mediterranean; An Arena of Strategic Competition? Mediterranean Politics, Retrieved on Wednesday 29th June 2022, from https://doi.org/10.1080/13629395.2022.2035125