Γράφει ο Αθανάσιος Παπαδόπουλος
Από τον Οκτώβριο του 2023, οι αντάρτες Χούθι που εδρεύουν στην Υεμένη έχουν κλιμακώσει τις επιθέσεις τους σε πλοία στη νότια Ερυθρά Θάλασσα, προκαλώντας σημαντικές διαταραχές στο παγκόσμιο εμπόριο. Οι επιθέσεις στην Ερυθρά Θάλασσα σε συνδυασμό με τον συνεχιζόμενο πόλεμο μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς συνιστούν ένα πολύπλευρο ζήτημα ασφάλειας που πρέπει να αντιμετωπίσουν οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους. Ο αντίκτυπος αυτών των επιθέσεων στο παγκόσμιο εμπόριο έχει αποδειχθεί σημαντικός. Η ναυτιλία μέσω της διώρυγας του Σουέζ έχει μειωθεί δραματικά, με την Κίνα να παρουσιάζει σημαντική πτώση στο θαλάσσιο εμπόριο με την Ευρώπη. Οι κίνδυνοι που ενέχουν οι επιθέσεις ώθησαν τις ναυτιλιακές εταιρείες να ακολουθήσουν μια μακρύτερη διαδρομή γύρω από το Ακρωτήριο της Καλής Ελπίδας, οδηγώντας σε αυξημένο κόστος ασφάλισης φορτίου, μεγαλύτερους χρόνους παράδοσης και πιθανές ελλείψεις που οδηγούν σε αυξήσεις τιμών (Hassenstab, 2024).
Ως εκ τούτου, για να διασφαλιστεί η ελευθερία της ναυσιπλοΐας, που αποτελεί μακροχρόνιο και πρωταρχικό στόχο της εξωτερικής πολιτικής των ΗΠΑ, οι Ηνωμένες Πολιτείες ηγήθηκαν μιας ναυτικής ομάδας είκοσι χωρών για την προστασία των εμπορικών πλοίων στην Ερυθρά Θάλασσα και τον γειτονικό Κόλπο του Άντεν και ανέπτυξαν αεροπλανοφόρα στην περιοχή. Στις 11 Ιανουαρίου, οι Ηνωμένες Πολιτείες και το Ηνωμένο Βασίλειο βομβάρδισαν περισσότερους από εξήντα στόχους των Χούθι στην Υεμένη (Berman, 2024).
Ακολούθως, η Ευρωπαϊκή Ένωση ξεκίνησε τη δική της ναυτική επιχείρηση στον βορειοδυτικό Ινδικό Ωκεανό στις 19 Φεβρουαρίου. Η επιχείρηση με την ονομασία EUNAVFOR Aspides, έχει αρχικές συνεισφορές από επτά κράτη μέλη: Βέλγιο, Δανία, Γαλλία, Γερμανία, Ελλάδα, Ιταλία και Ισπανία. Ήδη, τέσσερις φρεγάτες πολλαπλών χρήσεων αποτελούν μέρος της αποστολής: μία από τη Γαλλία, τη Γερμανία, την Ιταλία και την Ελλάδα. Έχει την έδρα της στην Ελλάδα, ενώ η Ιταλία έχει την επιχειρησιακή ηγεσία της (EUNAVFOR OPERATION ASPIDES | EEAS, 2024).
Στο γενικότερο πλαίσιο των αυξανόμενων πιέσεων από τη ναυτιλιακή βιομηχανία, οι ενέργειες των ΗΠΑ και του Ηνωμένου Βασιλείου δεν έχουν καταφέρει να σταματήσουν τις επιθέσεις των Χούθι. Συνεπώς, η ΕΕ έπρεπε να ανταποκριθεί και να αναλάβει πρωτοβουλία σε έναν γεωγραφικό χώρο που είναι καθοριστικής σημασίας για το ευρωπαϊκό εμπόριο και η Ένωση έχει μακροχρόνια στρατιωτική δραστηριότητα. Αναλυτικότερα, κατά τη δρομολόγηση της επιχείρησης Aspides, η ΕΕ φαίνεται ότι προτίθεται να διεκδικήσει την ευρωπαϊκή ηγεσία, με τα δικά της επιχειρησιακά μέσα και τους δικούς της κανόνες εμπλοκής, σύμφωνα με τα δικά της συμφέροντα που βασίζονται στην οικοδόμηση εμπιστοσύνης με τα περιφερειακά κράτη. Η απάντηση της ΕΕ στην τρέχουσα κρίση θα μπορούσε να είχε έρθει νωρίτερα, αλλά η νέα επιχείρηση θα δώσει ώθηση για την ενίσχυση της εμπλοκής, ιδίως δεδομένης της μεγάλης επιχειρησιακής περιοχής που καλύπτει την Ερυθρά Θάλασσα, τον Κόλπο του Άντεν, την Αραβική Θάλασσα, τον Κόλπο του Ομάν, και τον Κόλπο (Allard κ.ά., 2024). Εάν η Ευρώπη θέλει να ληφθεί σοβαρά υπόψη και να έχει θετικό αντίκτυπο, πρέπει να διατυπώσει ένα σαφές όραμα για τη βάση των μελλοντικών της διπλωματικών πρωτοβουλιών και πρωτοβουλιών ασφάλειας, εκτός από την επένδυση σε κατάλληλα μέσα για την υλοποίηση των πρωτοβουλιών της.
Επιπλέον, σημαντικό παράγοντα αποτελεί το γεγονός ότι η Ένωση έχει μακροχρόνια παρουσία και επιχειρησιακή εμπειρία στην ευρύτερη θαλάσσια περιοχή της Ερυθράς και της Αραβικής Θάλασσας, καθώς και του Κόλπου. Το 2008, η ΕΕ ξεκίνησε την Επιχείρηση Atalanta για την καταπολέμηση της πειρατείας που είχε ως βάση τη Σομαλία και την ασφάλεια της εμπορικής διαδρομής στον Βορειοδυτικό Ινδικό Ωκεανό. Η επιχείρηση ήταν επιτυχής στην καταστολή των περιστατικών πειρατείας, αλλά όχι στα βασικά αίτια της (Dombrowski & Reich, 2019). Η Επιχείρηση Aspides, από την άλλη πλευρά, δρα σε διαφορετικό περιβάλλον, καταπολεμώντας τη θαλάσσια τρομοκρατία που στοχεύει το εμπόριο και χρησιμοποιεί προηγμένα επιχειρησιακά μέσα. Η επιτυχία της θα εξαρτηθεί από την ικανότητά της να προστατεύει τους εμπορικούς δρόμους κοντά στο στενό Μπαμπ-ελ-Μαντέμπ.
Η ναυτική αποστολή Aspides που διενεργεί η ΕΕ για την προστασία των πλοίων από τις επιθέσεις των Χούθι στην περιοχή της Ερυθράς Θάλασσας, διαφέρει από τις επιχειρήσεις κατά της πειρατείας όπως η Atalanta, καθώς οι Χούθι στοχεύουν να επιτεθούν και να βυθίσουν πλοία με σκοπό να αποθαρρύνουν το εμπόριο. Η Aspides θέτει υψηλότερες απαιτήσεις για την αντιμετώπιση των drones και των πυραύλων κατά των πλοίων που εκτοξεύουν οι Χούθι. Η αποστολή αντιμετωπίζει προκλήσεις συνεργασίας και ανταγωνισμού με άλλες ναυτικές επιχειρήσεις και διαφορετικούς εθνικούς στόχους. Η ΕΕ επιθυμεί να αποδείξει την ικανότητά της να επιδιώκει ανεξάρτητα τα συμφέροντά της και να γίνει παγκόσμιος πάροχος θαλάσσιας ασφάλειας, αλλά η επιτυχία αυτού του διακυβεύματος είναι αβέβαιη λόγω των πολλαπλών προκλήσεων και της αυξημένης έντασης στην ευρύτερη Μέση Ανατολή (Barlucchi, 2024).
Ένα ακόμη κρίσιμο ερώτημα είναι εάν η Aspides θα μπορέσει να περιοριστεί σε αμυντικές επιχειρήσεις ή αν θα στρατιωτικοποιήσει περαιτέρω την Ερυθρά Θάλασσα – ένα αποτέλεσμα που οι ευρωπαϊκές χώρες επιδιώκουν να αποφύγουν, δεδομένης της σημασίας της περιοχής για τις δικές τους οικονομίες. Ωστόσο, τα δικά τους διαφορετικά συμφέροντα έχουν δημιουργήσει διχασμούς σχετικά με τη συμμετοχή στην αποστολή και το μέγεθος της ναυτικής παρουσίας της ΕΕ (Hussein, 2024).
Η εξασφάλιση της συμμετοχής χωρών της Μέσης Ανατολής στην Επιχείρηση Aspides θα ήταν μια ουσιαστική διπλωματική επιτυχία – πολλές περιφερειακές κυβερνήσεις είναι επιφυλακτικές σχετικά με την ανάμειξη σε ζητήματα θαλάσσιας ασφάλειας από τις 7 Οκτωβρίου, φοβούμενοι ότι μπορεί να θεωρηθούν ότι προδίδουν την παλαιστινιακή υπόθεση ή ανταγωνίζονται το Ιράν, με το οποίο εξακολουθούν να επιδιώκουν να εκτονωθούν οι εντάσεις. Το να πειστούν οι απρόθυμες περιφερειακές χώρες και τα κράτη μέλη της ΕΕ για τη χρησιμότητα της αποστολής πέρα από την τρέχουσα κρίση θα την καθιστούσε πραγματικό ορόσημο στην προσπάθεια ενίσχυσης της διπλωματίας της Ευρώπης απέναντι στους Άραβες εταίρους της, τη ναυτική της παρουσία στον Βορειοδυτικό Ινδικό Ωκεανό και τη νέα στρατηγική της για τον Ινδο-Ειρηνικό (Uysal, 2024).
Πέρα από τις πολύπλευρες προκλήσεις που η Ένωση καλείται να αντιμετωπίσει στην νέα της εμπλοκή στον Βορειοδυτικό Ειρηνικό Ωκεανό, η Επιχείρηση Ασπίδες αποτελεί μία μοναδική ευκαιρία για την Ευρώπη. Σε περίπτωση επιτυχίας της επιχείρησης, η Ευρώπη θα έχει καταφέρει αυτό που οι ΗΠΑ σε συνεργασία με το Ηνωμένο Βασίλειο δεν μπόρεσαν να πετύχουν. Μία τέτοια επιτυχία λοιπόν, όχι μόνο θα αναδείξει τις επιχειρησιακές δυνατότητες της Ένωσης, αλλά θα θέσει και νέες βάσεις για την ανάδειξη της ΕΕ σε σημαντικό γεωπολιτικό δρώντα και εγγυητή της θαλάσσιας και εμπορικής ασφάλειας, ιδιαίτερα στην ευρύτερη περιοχή του Κόλπου. Το ενδεχόμενο της κατάρτισης σχεδίων, της θέσπισης στόχων, της επιδίωξης και της υλοποίησης τους με ευρωπαϊκά μέσα και κυρίως με ανεξάρτητη ευρωπαϊκή πρωτοβουλία θα αποτελέσει αφορμή για την έναρξη μίας νέας συζήτησης σε επίπεδο σκληρής ευρωπαϊκής ισχύος. Το κενό μεταξύ των προσδοκιών και των ικανοτήτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης στο οποίο αναφερόταν ο Christopher Hill το 1993 (Hill, 1993) και η συζήτηση γύρω από αυτό θα πρέπει να γίνει σε εντελώς νέα βάση.
Βιβλιογραφία
Allard, L., Bianco, C., & Droin, M. (2024, Μάρτιος 7). With Operation Aspides, Europe is charting its own course in and around the Red Sea. Atlantic Council. https://www.atlanticcouncil.org/blogs/new-atlanticist/with-operation-aspides-europe-is-charting-its-own-course/
Barlucchi, P. (2024, Μάρτιος 19). From Atalanta to Aspides: Old and New Challenges for EU Maritime Operations [Text]. IAI Istituto Affari Internazionali. https://www.iai.it/en/pubblicazioni/atalanta-aspides-old-and-new-challenges-eu-maritime-operations
Berman, N. (2024, Ιανουάριος 12). How Houthi Attacks in the Red Sea Threaten Global Shipping. Council on Foreign Relations. https://www.cfr.org/in-brief/how-houthi-attacks-red-sea-threaten-global-shipping
Dombrowski, P., & Reich, S. (2019). The EU’s maritime operations and the future of European Security: Learning from operations Atalanta and Sophia. Comparative European Politics, 17(6), 860–884. https://doi.org/10.1057/s41295-018-0131-4
EUNAVFOR OPERATION ASPIDES | EEAS. (2024, Φεβρουάριος 19). https://www.eeas.europa.eu/eeas/eunavfor-operation-aspides_en
Hassenstab, N. (2024, Φεβρουάριος 16). Global Trade, Security, and Diplomacy Amid the Red Sea Crisis. American University. https://www.american.edu/sis/news/20240215-global-trade-security-and-diplomacy-amid-the-red-sea-crisis.cfm
Hill, C. (1993). The Capability-Expectations Gap, or Conceptualizing Europe’s International Role. Journal of Common Market Studies, 31(3), 305–328.
Muhammed Hussein. (2024, Μάρτιος 5). A Shield or a Weapon: Aspides’ Role in Red Sea Security. Carnegie Endowment for International Peace. https://carnegieendowment.org/sada/91864
Uysal, S. (2024, Φεβρουάριος 16). The EU’s New Red Sea Naval Mission: Implications and Challenges | The Washington Institute. https://www.washingtoninstitute.org/policy-analysis/eus-new-red-sea-naval-mission-implications-and-challenges
Πηγή εικόνας: https://www.navalnews.com/naval-news/2024/02/launch-of-eunavfor-aspides-eu-red-sea-mission-to-protect-shipping/