Γράφει ο Νίκος Βακάλης
Το παρόν άρθρο κάλλιστα θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως μία σύντομη αναδρομή σε παρελθόντα γεγονότα, μία προσπάθεια αναζήτησης ενός σχεδίου που κάποτε, για λίγους μόνο μήνες, μονοπώλησε το ενδιαφέρον των εγχώριων -και όχι μόνο- μέσων μαζικής ενημέρωσης. Ο λόγος, στο σχέδιο σύνδεσης των ποταμών Αξιού, Μοράβα και Δούναβη, ένα φιλόδοξο εγχείρημα το οποίο μέχρι και σήμερα έμεινε στα χαρτιά και ουδέποτε φάνηκε να υπάρχει -από καμία πλευρά- ειλικρινής προσπάθεια υλοποίησης του έργου. Επιπλέον, στόχος του γράφοντος, είναι να αρθεί το εν λόγω έργο από τον «κάλαθο των αχρηστών» και να κατανοηθεί η μεγάλη σημασία που αυτό δύναται να έχει για την ελληνική οικονομία και εξωτερική πολιτική.
Αρχικά, έπειτα από την έναρξη των διαπραγματεύσεων και ιδιαίτερα μετά την υπογραφή της Συμφωνίας των Πρεσπών, το διάστημα 2016-2017, ξεκίνησε στα εγχώρια και διεθνή μέσα ενημέρωσης μία έντονη συζήτηση για τις ζημίες, αλλά και τα πολλαπλά οφέλη που θα μπορούσε να έχει αυτή η συμφωνία για τη χώρα μας. Αποφεύγοντας σε αυτό το σημείο την είσοδο σε έναν ατέρμονα φαύλο κύκλο περί των θετικών και αρνητικών της εν λόγω συμφωνίας, θα περιοριστώ απλώς να αναφέρω, πως η συμφωνία στο σύνολο της βρίθει αντιφατικών σημείων και λανθασμένων εκτιμήσεων ως προς την εξισορρόπηση των συμφερόντων των δύο μερών, ήτοι Ελλάδος και Βόρειας Μακεδονίας. Για την ιστορία του πράγματος, το επίκεντρο αυτών των αδυναμιών, εύκολα εντοπίζεται στο ζήτημα της ονομασίας της εθνικότητας των βορείων γειτόνων, καθώς είναι πρωτοφανές γεγονός στα χρονικά, το πρόθεμα «Βόρεια» του κράτους να εξαφανίζεται από την ονομασία της εθνικότητας των ίδιων του των πολιτών (βλ. Νέα Ζηλανδία – Νεοζηλανδοί) και να υπάρχει αποδοχή και συμβιβασμός από πλευράς ελληνικής κυβέρνησης.
Παρόλα αυτά, ένα από τα διόλου ευδιάκριτα θετικά που θα μπορούσε να αξιοποιήσει η χώρα μας και εμφανίστηκε έντονα εκείνη την εποχή στο δημόσιο διάλογο, είναι η -από εποχή Γιουγκοσλαβίας ήδη αναφερόμενη- σύνδεση τριών μεγάλων ποταμών, του Αξιού από τη Θεσσαλονίκη έως τα βόρεια σύνορα της Βόρειας Μακεδονίας και από εκεί η τεχνητή σύνδεση του με τον Μοράβα που διασχίζει τη Σερβία έως και την απόληξη του στον ποταμό Δούναβη. Ένα σχέδιο φιλόδοξο, μεγαλεπήβολο και ιδιαίτερα καινοτόμο, το οποίο όμως για χρόνια προσέκρουε στον τοίχο, καθώς ουδένα εκ των δύο όμορων και άμεσα ενδιαφερομένων κρατών δεν έκανε το πρώτο βήμα για την προσέγγιση με το άλλο. Κάτι που άλλαξε, όμως, την επομένη της πολυσυζητημένης συμφωνίας.
Το σχέδιο αυτό της σύνδεσης των τριών ποταμών -κατ’ουσίαν δύο, Αξιού και Μοράβα, οι οποίοι και δεν φέρουν καμία φυσική μεταξύ τους σύνδεση, σε αντίθεση με τον Μοράβα που εκβάλει στον Δούναβη- επανέρχεται πλέον στο προσκήνιο, έπειτα από τις εξαγγελίες του Ρ. Τ. Ερντογάν για τη διάνοιξη διώρυγας στην Κωνσταντινούπολη, προκειμένου να την καταστήσει ένα ιδιόμορφο νησί και να αξιοποιήσει τοιούτω τον τρόπο το διεθνές δίκαιο της θάλασσας που ισχύει για τα Στενά του Βοσπόρου και των Δαρδανελίων -ένεκα της ελεύθερης ναυσιπλοΐας που ισχύει για τα Στενά, με βάση και την 85 πλέον ετών Συνθήκη του Μοντρέ (1936). Επομένως, η επιστροφή αυτής της ιδέας του ιδιόμορφου «βαλκανικού διαδρόμου», αποτελεί μία κίνηση στρατηγικής σημασίας στην περιοχή.
Από τη μία, η ένωση των τριών προαναφερθέντων ποταμών αποτελεί κίνηση ιδιαίτερης στρατηγικής σημασίας, καθώς αναβαθμίζει τον ρόλο και τη θέση των Βαλκανίων στη διεθνή γεωπολιτική σκακιέρα, δίνοντας τη δυνατότητα επιλογής στην ευρωπαϊκή ενδοχώρα, ενός δρόμου που ούτε τις τουρκικές αξιώσεις αντιβαίνει, ούτε υφίσταται άμεσα τις τουρκικές πιέσεις στην περιοχή. Αυτό γιατί, αυτός ο «βαλκανικός διάδρομος» σπάει το μονοπώλιο των Στενών που απολαμβάνει τώρα η Τουρκία και δίνει τη δυνατότητα μίας εναλλακτικής εμπορικής οδού σύνδεσης με τη Μαύρη Θάλασσα, δια μέσω Ελλάδος-Βόρειας Μακεδονίας-Σερβίας και Βουλγαρίας, όπως επίσης συνδέει τα λιμάνια του Αιγαίου με τα αντίστοιχα της κεντρικής Ευρώπης που βρίσκονται στον Δούναβη. Επιπρόσθετα, δίνεται η δυνατότητα στα κράτη των Δυτικών Βαλκανίων, τηρουμένων και των προϋποθέσεων που έχει θέσει η Ευρωπαϊκή Ένωση, να αποτελέσουν έμμεσα κομμάτι της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, αφού θα έχουν τη δυνατότητα, πέραν της αποδοχής και της ενσωμάτωσης του ενωσιακού δικαίου στην εσωτερική τους έννομη τάξη, να αποτελέσουν και τμήμα της οικονομικής συνεργασίας και ολοκλήρωσης στην περιοχή, επιταχύνοντας σημαντικά τις ενταξιακές τους διαπραγματεύσεις.
Από την άλλη, μία τέτοια σύνδεση τριών μεγάλων ποταμών, εγκυμονεί και κινδύνους για τις χώρες από τις οποίες θα διέρχεται. Ένα εξ αυτών των προβλημάτων που ενδεχομένως να προκύψουν, είναι ο αυξημένος περιβαλλοντικός κίνδυνος και ο κίνδυνος φυσικών καταστροφών. Αυτό προκύπτει από μελέτες που δείχνουν την κατάσταση στον Μοράβα και στον Δούναβη να μην είναι η καλύτερη δυνατή για τη δημόσια υγεία, καθώς στα νερά των ποταμών αυτών, πολλές επιχειρήσεις των κρατών από τα οποία διέρχονται αποβάλλουν εδώ και χρόνια τα απορρίμματα τους και μολύνουν τα νερά τους. Κάτι που σημαίνει ότι όλα τα απορρίμματα και οι ρύποι των ποταμών αυτών, ακόμη και από την κεντρική Ευρώπη, θα διέρχονται από αυτόν τον «υδάτινο διάδρομο» και θα καταλήγουν στον Θερμαϊκό Κόλπο, μπροστά από τη Θεσσαλονίκη, δημιουργώντας μία αποπνικτική ατμόσφαιρα -εν της ήδη υπάρχουσας- και μολύνοντας την περιοχή. Ακόμη, τυχόν αύξηση των ποσοτήτων νερού των δύο παραπάνω ποταμών, λόγω της ύπαρξης πολλών και έντονων βροχοπτώσεων -πράγμα καθόλου ασυνήθιστο για τα καιρικά δεδομένα της κεντρικής Ευρώπης- δύναται να αυξήσει τα κυβικά εκατοστά νερού που θα υπάρχουν στον Αξιό, με αποτέλεσμα αυτός να πλημμυρίζει και να δημιουργεί καταστροφές σε πολλές από τις περιοχές εκ των οποίων διέρχεται εντός της ελληνικής επικράτειας. Δημιουργούνται έτσι, εν ολίγοις, δύο καίρια περιβαλλοντικά προβλήματα που δύνανται να επηρεάσουν αρνητικά τις ζωές των πολιτών.
Από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι, όπως με κάθε ζήτημα, έτσι και με την επιχείρηση σύνδεσης των τριών ποταμών, υπάρχουν θετικά και αρνητικά, καθένα από τα οποία βαραίνει με διαφορετικό τρόπο τη ζυγαριά της πολιτικής απόφασης υλοποίησης του έργου. Κατά την άποψη του γράφοντος, «το ζύγι» φαίνεται να γέρνει προς την υλοποίηση του προαναφερθέντος έργου, καθώς τα προτερήματα από μία τέτοια σύνδεση είναι περισσότερα από τα μειονεκτήματα. Ειδικότερα, δίνεται με αυτό το φιλόδοξο σχέδιο η δυνατότητα στη χώρα μας να παρεμβαίνει ρυθμιστικά κατά μήκος των βορείων συνόρων της και ιδίως στα Δυτικά Βαλκάνια, τα οποία αποτελούν και το διακύβευμα της περιοχής, αφού αυτά ακροβατούν μεταξύ του κοινού ευρωπαϊκού οράματος και της παρεμβατικότητας τρίτων κρατών, που θέλουν την περιοχή αποκλειστικό παίγνιο στα δικά τους χέρια. Ακόμη, πλήττονται καίρια συμφέροντα της Τουρκίας, η οποία πασχίζει να διατηρήσει το μονωπώλιο της άμεσης πρόσβασης και διέλευσης από και προς τη Μαύρη Θάλασσα.
Εν κατακλείδι, η Ελλάδα οφείλει να επιλέξει, μεταξύ μίας «μικρής και φοβικής» εκδοχής του εαυτού της ή ενός κυρίαρχου κράτους, σημαίνοντος δρώντος της γεωπολιτικής σκακιέρας της Νοτιοανατολικής Ευρώπης και ρυθμιστή των υποθέσεων της χερσονήσου του Αίμου.
Βιβλιογραφικές Πηγές
Αυγερινός, Θ. (2019). Μπροστά στην πρόκληση του νέου «δρόμου του Μεταξιού». Ανακτήθηκε Δεκέμβριος 18, 2021, από https://www.tovima.gr/2019/11/09/opinions/mprosta-stin-proklisi-tou-neou-dromou-tou-metaksiou/
Γερακαρίτου, Κ. (2017). Κινεζικό ενδιαφέρον για την πλωτή σύνδεση Θεσσαλονίκης – Δούναβη. Ανακτήθηκε Δεκέμβριος 18, 2021, από https://www.voria.gr/article/kineziko-endiaferon-gia-ti-sindesi-thessalonikis-dounavi
Μάζης, Ι. (2018). Ανάλυση Μάζη: Το ζήτημα της Συμφωνίας των Πρεσπών και ο Αξων Αξιού – Βαρδάρη – Μοράβα – Δούναβη. Ανακτήθηκε Δεκέμβριος 18, 2021, από https://www.tanea.gr/2018/09/29/politics/to-zitima-tis-symfonias-ton-prespon-kai-o-akson-aksiou-vardari-morava-dounavi/
Μανδαλίδης, Γ. (2021). Ερντογάν: Η Διώρυγα της Κωνσταντινούπολης θα γίνει «είτε σας αρέσει είτε όχι». Ανακτήθηκε Δεκέμβριος 18, 2021, από https://www.cnn.gr/kosmos/story/261238/erntogan-h-dioryga-tis-konstantinoypolis-tha-ginei-eite-sas-aresei-eite-oxi
Μπρεδήμα, Ά. (2018). Η βαλκανική και ευρωπαϊκή διάσταση του καναλιού Μοράβα-Αξιού. Ανακτήθηκε Δεκέμβριος 18, 2021, από https://www.foreignaffairs.gr/articles/71626/dr-anna-mpredima/o-plotos-diadromos-apo-to-aigaio-os-ton-doynabi
Πώς μπορεί να φθάσει ο Δούναβης στη Θεσσαλονίκη. (2017, Αύγουστος 3). Ανακτήθηκε Δεκέμβριος 18, 2021, από https://www.protothema.gr/greece/article/702551/pos-borei-na-fthasei-o-dounavis-sti-thessaloniki-/
Τζίμας, Στ. (2021). Η συνθήκη του Μοντρέ, ο Ερντογάν και η… Αλεξανδρούπολη. Ανακτήθηκε Δεκέμβριος 18, 2021, από https://www.kathimerini.gr/opinion/561315994/to-emfragma-sto-soyez-kai-ta-stena-toy-vosporoy/
Πηγή εικόνας: http://danube-cooperation.com/danubius/2013/09/26/project-construct-danube-morava-vardar-aegean-canal-abstract/