Loading...
Latest news
Διεθνές και Ευρωπαϊκό Δίκαιο

Αντίρρηση συνείδησης: Αμφισβήτηση ή Ευσυνειδησία;

Γράφει η Μιχαέλα Φουρναράκου

Κάθε κοινωνία έχει την υποχρέωση να διασφαλίσει την ύπαρξη και την άσκηση του θεμελιώδους δικαιώματος της ελευθερίας συνείδησης και, επακολούθως, της ελευθερίας σκέψης και θρησκείας. Η οικουμενικότητα του «τριπτύχου» αυτού, γίνεται ολοφάνερη καθώς κατοχυρώνεται με την υπογραφή του ΔΣΑΠΔ (Διεθνές Σύμφωνο Ατομικών και Πολιτικών Δικαιωμάτων). Κάθε άνθρωπος, ατομικά ή συλλογικά, έχει το νόμιμο δικαίωμα της αυτόβουλης και απεριόριστης δράσης σύμφωνα με τις επιθυμίες του, υπό τη βασική προϋπόθεση του σεβασμού απέναντι στις ελευθερίες και τα δικαιώματα των άλλων. Βάσει του ΔΣΑΠΔ, άρθρο 19, παράγραφος 1 κανείς δεν πρέπει να υπόκειται σε διακριτική μεταχείριση και να παρενοχλείται για τις απόψεις του. Η θέση αυτή αναγνωρίζει και προάγει σαφώς, ανάμεσα σε άλλα, το δικαίωμα των «ευσυνείδητων ενιστάμενων» σχετικά με την άρνηση εκτέλεσης της υποχρεωτικής στρατιωτικής θητείας, με πραγματική αιτιολογία ή πρόσχημα θρησκευτικές ή άλλες πεποιθήσεις.

Η «ευσυνείδητη αντίρρηση» ως αντίληψη δεν συνιστά μια μη παραδοχή του κύρους ή της αξίας που έχει κάποιος κοινωνικός, θρησκευτικός ή πολιτικός θεσμός και παράλληλα δεν αποσκοπεί στον μηδενισμό, τη ρήξη ή την υποβάθμιση οποιασδήποτε ιδεολογίας. Απεναντίας, η «ευσυνείδητη αντίρρηση» αποτελεί ανθρώπινο δικαίωμα, διόλου ευκαταφρόνητο και, μάλιστα, με τεράστια (θεμελιωμένη, αναγνωρισμένη, θεσμοθετημένη) υπόσταση, με βάση το άρθρο 18 του  ΔΣΑΠΔ. Συνάμα, μεγάλος αριθμός ανεπτυγμένων κρατών έχει απαλλάξει τους «προσφεύγοντες» από την υπηρεσία σε ένοπλες δυνάμεις ή τη συμμετοχή σε πολέμους και γενικότερα τέτοιου είδους υποχρεώσεις, χωρίς να τους υποβάλει σε δίωξη ή στέρηση άλλων δικαιωμάτων. Στις χώρες αυτές συγκαταλέγεται και η Ελλάδα, η οποία, ύστερα από επανειλημμένες προσπάθειες της Διεθνούς Αμνηστίας καθώς και του Συμβουλίου της Ευρώπης, εντέλει θεσπίζει το 1977 το νόμο 731. O νόμος αυτός, ουσιαστικά επιτρέπει μια πιο εναλλακτική μορφή «ευσυνείδητης αντίρρησης» βάσει της οποίας οι ευσυνείδητοι ενιστάμενοι έχουν την επιλογή είτε τετραετούς άοπλης θητείας σε στρατόπεδο, είτε τετραετούς φυλάκισης σε στρατιωτικές φυλακές. Μετά από μια δεκαετία και συγκεκριμένα το 1986-87 η έννοια της «ευσυνείδητης αντίρρησης» στην Ελλάδα λαμβάνει χώρα εμφανίζεται στο προσκήνιο των εξελίξεων της χώρας και αποκτά μεγάλη δημοσιότητα με τους πρώτους μη θρησκευτικούς αντιρρησίες συνείδησης, τον Μιχάλη Μαραγκάκη και τον Θανάση Μακρή. Η πρωτοβουλία των δύο αυτών «ευσυνείδητων ενιστάμενων» προκαλεί τη σύλληψή τους, η οποία και συνιστά πηγή ανάπτυξης με αποτέλεσμα την οργάνωση διεθνούς καμπάνιας καθώς και άλλων εκδηλώσεων, ως ένδειξη υποστήριξης και αλληλεγγύης. 

Στη σημερινή εποχή οι “προσφεύγοντες” δεν υποβάλλονται σε καμία ποινή που να ευτελίζει και να προσβάλλει την ανθρώπινη οντότητα και αξιοπρέπεια, γεγονός που επιβεβαιώνεται και στο άρθρο 3 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης ‘δια την Προάσπισιν των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών’, στην οποία αναφέρεται πως «Κανένας δεν επιτρέπεται να υποβάλεται σε βασανιστήρια ή σε απάνθρωπη και εξευτελιστική μεταχείριση ή τιμωρία». Αντ’ αυτής της καταναγκαστικής υπηρεσίας, η επιλογή «ευσυνείδητης αντίρρησης» μπορεί να αντικατασταθεί πλήρως από μια εναλλακτική εθνική υπηρεσία. Συγκεκριμένα, ο «αντιρρησίας συνείδησης» καλείται να υπηρετήσει σε δημόσιους φορείς και σε μη μάχιμες θέσεις του στρατού, και η στρατιωτική του θητεία έχει μεγαλύτερη διάρκεια από τη προκαθορισμένη θητεία . Φυσικά το γεγονός πως αυτή η εναλλακτική διαρκεί περισσότερο δεν εγείρει προβληματισμό στους «ευσυνείδητους ενιστάμενους». Η επιτροπή Ελευθερίας Σκέψης, Συνείδησης και Θρησκείας του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (ΟΗΕ) προσκαλεί τα συμβαλλόμενα κράτη-μέλη να υποβάλουν σχετική έκθεση, στην οποία οφείλουν να διευκρινίζουν κάτω από ποιούς όρους οι «προσφεύγοντες» μπορούν να απαλλαχθούν από την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία, αλλά και ποιά εναλλακτική εθνική υπηρεσία θα ακολουθήσουν. Παράλληλα, βάσει των διεθνών προτύπων, ορίζεται ότι η εναλλακτική υπηρεσία, θα υφίσταται μόνο κάτω από πολιτικό έλεγχο και φυσικά δεν θα έχει χαρακτήρα τιμωρητικής φύσεως ή διάρκειας.  

Η ελευθερία συνείδησης, σε γενικότερο πλαίσιο, προάγει την αξία της δημοκρατίας και δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες για την εξέλιξη της ανθρώπινης σκέψης και του πολιτισμού. Ειδικότερα, η «ευσυνείδητη αντίρρηση» εδράζεται ως δικαίωμα στα πλαίσια μίας γενικότερης θεώρησης της Ηθικής, ενώ οι άνθρωποι που ασπάζονται αυτήν την ιδεολογία, σέβονται την αντίπερα όχθη και δεν προσβάλλουν με τις πεποιθήσεις τους άλλες απόψεις. Η αντίρρηση αυτή, δεν καταλήγει σε υπερβολές που οδηγούν σε εξαλλοσύνη ή βιαιοπραγίες και βανδαλισμούς. Αντιθέτως, είναι γόνιμη, καθώς γίνεται με γνώση, περίσκεψη, ευγένεια και πίστη στις αξίες που έχει υιοθετήσει ο «αντιρρησίας συνείδησης». Στις σύγχρονες κοινωνίες είναι ανεπίτρεπτο και αναχρονιστικό να ασκείται οποιαδήποτε μορφή βίας ή καταναγκασμού. Η ανθρώπινη ιστορία έχει αποδείξει περίτρανα πως μόνο η ελευθερία οδηγεί στην πρόοδο και την ευημερία. Και είναι χρέος του κάθε ανθρώπου να αγωνίζεται για τη διασφάλιση και την προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, ως εξ ορισμού απαραίτητης συνθήκης για τη διαρκή εξέλιξη.

ΠΗΓΕΣ

  • ΔΙΕΘΝΗΣ ΑΜΝΗΣΤΙΑ, 20 χρόνια συνειδητή άρνηση στράτευσης για μη θρησκευτικούς λόγους, 2007, διαθέσιμο στο: https://www.amnesty.gr/en/node/3008