Γράφει ο Θάνος Αϊβαλιώτης
Σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες οι αγρότες έχουν βγει στους δρόμους και εξεγείρονται ενάντια στην Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) αλλά και στις εθνικές κυβερνήσεις τους, καθώς επιθυμούν να ανακληθούν τα μέτρα και οι πολιτικές που πλήττουν τον κλάδο τους. Ναι μεν σε κάθε κράτος τα αιτήματα των αγροτών μοιάζουν να είναι διαφορετικά στην αφετηρία τους, ωστόσο όλα έχουν ως κοινό παρονομαστή, είτε την Κοινή Αγροτική Πολιτική (ΚΑΠ) της ΕΕ και την «πράσινη μετάβαση» είτε τον πόλεμο στην Ουκρανία.
Στην Ανατολική Ευρώπη, οι αγρότες διαμαρτύρονται κυρίως για τις αποφάσεις που έχει λάβει η ΕΕ αναφορικά με το εμπόριο αγροτικών προϊόντων με την Ουκρανία.
Πριν την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, το 90% των Ουκρανικών αγροτικών προϊόντων έφταναν μέσω των ουκρανικών λιμανιών στη Μαύρη Θάλασσα. Μετά τον αποκλεισμό αυτών των λιμανιών από τη Ρωσία, η Ουκρανία αναζήτησε νέες εμπορικές οδούς μέσω του Δούναβη και δια ξηράς μέσω των χωρών της ΕΕ.
Για την αναζωογόνηση της ουκρανικής οικονομίας, η οποία είχε ζημιωθεί αρκετά κατά τα πρώτα στάδια του πολέμου, η ΕΕ έλαβε μέτρα για να ενισχύσει τις εμπορικές ροές από και προς την Ουκρανία. Τα μέτρα αυτά περιελάμβαναν την πλήρη απελευθέρωση του εμπορίου μεταξύ της Ουκρανίας και της ΕΕ, την αναστολή των εισαγωγικών δασμών, των ποσοστώσεων και των μέτρων εμπορικής άμυνας. Η εφαρμογή των εν λόγω μέτρων προγραμματίστηκε αρχικά για διάστημα ενός έτους, δηλαδή μέχρι τον Ιούνιο του 2023, αλλά εν τέλει η ισχύς τους ανανεώθηκε για ένα ακόμη έτος, μέχρι τον Ιούνιο του 2024.
Με την απελευθέρωση του εμπορίου μεταξύ της ΕΕ και της Ουκρανίας, τα αγροτικά προϊόντα, ως το κύριο εξαγώγιμο αγαθό της Ουκρανίας, άρχισαν να εισρέουν στην αγορά της ΕΕ. Η μεγαλύτερη συσσώρευση αγροτικών προϊόντων έγινε κατά κύριο λόγο στα κράτη εκείνα που συνορεύουν με την Ουκρανία, δηλαδή στην Πολωνία, στην Ουγγαρία, στη Σλοβακία, στη Ρουμανία και στα κοντινότερα κράτη όπως στη Βουλγαρία. Σε θεωρητικό επίπεδο τα προϊόντα αυτά έπρεπε να καταλήγουν στις αγορές των κρατών της Κεντρικής και Δυτικής Ευρώπης. Στην πράξη όμως, αυτά άρχισαν να συσσωρεύονται και να πωλούνται στις αγορές των ανατολικοευρωπαϊκών κρατών σε πολύ χαμηλότερες τιμές από τα αντίστοιχα ντόπια προϊόντα. Οι Ουκρανοί αγρότες μπορούν να έχουν μεγαλύτερα κέρδη στις αγορές των χωρών της Ανατολικής Ευρώπης σε σχέση με άλλα κράτη της ΕΕ που βρίσκονται πιο μακριά και επιβαρύνονται με το κόστος μεταφοράς τους. Το σκηνικό που έχει διαμορφωθεί κάνει τους εγχώριους παραγωγούς να υποστηρίζουν ότι αδυνατούν να παραμείνουν ανταγωνιστικοί.
Στην Κύπρο και στην Ελλάδα οι αγρότες ζητούν την αναστολή εφαρμογής και επαναδιαπραγμάτευση της ΚΑΠ η οποία εισάγει νέα γραφειοκρατικά εμπόδια και απαιτήσεις για την προστασία των ζώων και του περιβάλλοντος, όπως η περίοδος και οι εκτάσεις αγρανάπαυσης. Επίσης, πολλά από τα αιτήματα των Ελλήνων αγροτών αφορούν στην μείωση του κόστους παραγωγής και της φορολογίας. Ορισμένα από τα μέτρα που ζητούν να λάβει η πολιτική ηγεσία είναι η επιστροφή του ειδικού φόρου κατανάλωσης στο πετρέλαιο, η μείωση του κόστους παροχής ρεύματος, η αύξηση των επιδοτήσεων και η κατάργηση του ΦΠΑ.
Μεγάλες κινητοποιήσεις λαμβάνουν χώρα επίσης στην Κεντρική και Δυτική Ευρώπη για διαφορετικούς λόγους. Στη Γερμανία οι αγρότες έχουν βγει στους δρόμους για να αντισταθούν στις περικοπές των επιχορηγήσεων ντίζελ που προγραμματίζει η κυβέρνηση Σολτς, αποσκοπώντας στην κάλυψη ενός κενού 17 δισεκατομμυρίων ευρώ που υπήρχε στον κρατικό προϋπολογισμό. Στις αρχές Φεβρουαρίου, το Γερμανικό Συνταγματικό Δικαστήριο αποφάσισε ότι η κυβέρνηση δεν μπορούσε να ανακατανείμει δεκάδες δισεκατομμυρίων ευρώ από το σχέδιο ανάκαμψης που τέθηκε σε εφαρμογή επί της πανδημίας Covid για την εξυπηρέτηση άλλων σκοπών. Ως εκ τούτου, προωθήθηκε το σχέδιο για τις περικοπές των επιχορηγήσεων ντίζελ.
Στη Γαλλία, εκτός από τις περικοπές των επιχορηγήσεων και την εισαγωγή των ουκρανικών σιτηρών στην αγορά, το μεγαλύτερο ζήτημα που απασχολεί τους αγρότες είναι αφενός η ταχεία απαγόρευση χρήσης ζιζανιοκτόνων και εντομοκτόνων σε σχέση με άλλες χώρες της ΕΕ. Αφετέρου η επικείμενη συμφωνία της ΕΕ με την Mercosur (Mercado Común del Sur). Στόχος της συμφωνίας, η οποία βρίσκεται υπό διαπραγμάτευση για πάνω από δύο δεκαετίες, είναι να δημιουργηθεί μία ζώνη ελεύθερων συναλλαγών μεταξύ των χωρών της ΕΕ και της Mercosur (Αργεντινή, Βραζιλία, Ουρουγουάη, Παραγουάη). Ωστόσο, η συμφωνία αυτή βρίσκει αντίθετη τη Γαλλία, η οποία επιμένει στη συμπερίληψη των λεγόμενων «ρητρών καθρέπτη». Με τις «ρήτρες καθρέπτη» θα εξασφαλίζεται η ταύτιση των περιβαλλοντικών προτύπων για τα προϊόντα της ΕΕ και της Mercosur. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, ως αρμόδια για τις εμπορικές πτυχές των συμφωνιών ελεύθερων συναλλαγών, πρότεινε τη συμπερίληψη ενός πρόσθετου πρωτοκόλλου που θα εισήγαγε κοινωνικές και περιβαλλοντικές ρήτρες. Εντούτοις, το πρωτόκολλο αυτό δεν θα είναι δεσμευτικό με συνέπεια να θεωρείται ανεπαρκές για τις χώρες της ΕΕ. Επιπλέον, έχει οδηγήσει τη Mercosur να κατηγορεί την ΕΕ για παρέμβαση στις εσωτερικές της υποθέσεις (Messad, 2024).
Στη Ισπανία και στην Ιταλία, οι αγρότες διαμαρτύρονται εναντίον των φθηνών εισαγωγών από τρίτες, εκτός ΕΕ χώρες. Οι χώρες αυτές είναι πρωτίστως το Μαρόκο και δευτερευόντως η Ουκρανία. Η ΕΕ έχει υπογράψει συμφωνία ελεύθερου εμπορίου με το Μαρόκο από το 2000, η οποία το 2012 τροποποιήθηκε ώστε να περιλαμβάνει και το ελεύθερο εμπόριο αγροτικών, επεξεργασμένων αγροτικών και αλιευτικών προϊόντων. Οι Ισπανοί αγρότες διαμαρτύρονται ότι τα μαροκινά προϊόντα δεν υπόκεινται στους ίδιους περιβαλλοντικούς και υγειονομικούς ελέγχους που ισχύουν για τους Ευρωπαίους παραγωγούς, με συνέπεια να πωλούνται φθηνότερα από τα ευρωπαϊκά προϊόντα εντός της ευρωπαϊκής αγοράς. Άλλες αιτίες των διαδηλώσεων περιλαμβάνουν τον πληθωρισμό, το ενεργειακό κόστος και την ΚΑΠ της ΕΕ (Hedgecoe, 2024).
Από τις 6 έως και τις 9 Ιουνίου οι Ευρωπαίοι πολίτες καλούνται να αναδείξουν τους νέους εκπροσώπους τους στο Ευρωκοινοβούλιο ψηφίζοντας στις 27 χώρες της ΕΕ.. Το μεγάλο ερώτημα που προκύπτει είναι: πώς οι τρέχουσες εξελίξεις αναμένεται να επηρεάσουν την ψήφο των Ευρωπαίων πολιτών;
Οι αγροτικές κινητοποιήσεις είναι ένας ακόμη κρίκος στην αλυσίδα των προβλημάτων που μαστίζουν τις ευρωπαϊκές κοινωνίες και οικονομίες. Η προσπάθεια ενεργειακής απεξάρτησης της ΕΕ από τη Ρωσία και η συνεπαγόμενη αύξηση του κόστους ενέργειας, ο πληθωρισμός και το μεταναστευτικό είναι μερικά από τα προβλήματα που ήδη απασχολούσαν τους Ευρωπαίους ηγέτες. Το αγροτικό ζήτημα ήρθε να προστεθεί σε αυτά τα προβλήματα. Ως αποτέλεσμα των ανωτέρω, παρατηρείται μία άνοδος της ακροδεξιάς, της ακροαριστεράς και των λεγόμενων «λαϊκιστών» πολιτικών σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες (Wax, 2024).
Στη Γερμανία, το κυβερνών Σοσιαλδημοκρατικό κόμμα του Όλαφ Σολτς (κυβέρνηση συνεργασίας με το Κόμμα των Πρασίνων και το Ελεύθερο Δημοκρατικό Κόμμα) βρίσκεται στην τρίτη θέση με βάση τις δημοσκοπήσεις. Πρώτο είναι το Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα, ενώ στη δεύτερη θέση βάσει των δημοσκοπήσεων είναι το ακροδεξιό κόμμα «Εναλλακτική για τη Γερμανία», το οποίο εδώ και χρόνια επιδιώκει την έξοδο της Γερμανίας από το ευρώ και τώρα στηρίζει τις διαδηλώσεις των αγροτών έναντι της κυβέρνησης.
Στη Γαλλία, βάσει πρόσφατων δημοσκοπήσεων, η πλειοψηφία των Γάλλων ψηφοφόρων θα στηρίξει το ακροδεξιό κόμμα «Εθνική Συσπείρωση» (Rassemblement Νational) του Τζορντάν Μπαρντελά στις επερχόμενες ευρωεκλογές. Στις πρόσφατες αγροτικές κινητοποιήσεις η «Εθνική Συσπείρωση» έχει στηρίξει τα αιτήματα των αγροτών ενάντια στην κυβέρνηση. Ο κεντρώος συνασπισμός «Ensemble!» που περιλαμβάνει το κόμμα του Γάλλου Προέδρου Εμανουέλ Μακρόν βρίσκεται με μεγάλη διαφορά πίσω από τον Μπαρντελά στις εν λόγω δημοσκοπήσεις.
Αύξηση της απήχησης των ακροδεξιών, των ακροαριστερών και λαϊκιστικών κομμάτων καταγράφουν αντίστοιχες δημοσκοπήσεις στην Ιταλία και στην Ολλανδία.
Αξιοσημείωτη ήταν επίσης η κίνηση του Ούγγρου Πρωθυπουργού να δείξει τη στήριξή του προς τους αγρότες που διαδήλωναν στις Βρυξέλλες. Στην τελευταία Σύνοδο Κορυφής και ενώ ήταν αποκλεισμένο το κτίριο της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ο Βίκτορ Όρμπαν κατέβηκε στον δρόμο, άρχισε να συνομιλεί με τους διαδηλωτές και να τους εκφράζει την πλήρη συμπαράστασή του στον αγώνα τους (Thorpe, 2024) . Το κόμμα του «λαϊκιστή», όπως αποκαλείται συχνά, Όρμπαν (Fidesz) αυτή τη στιγμή δεν είναι ενταγμένο σε κάποια ευρωπαϊκή πολιτική ομάδα, αφότου αποχώρησε από το Ευρωπαϊκό Λαϊκό Κόμμα το 2021. Εντούτοις, ενδέχεται να ενταχθεί στους Ευρωπαίους Συντηρητικούς και Μεταρρυθμιστές, αν και υπάρχουν αντιδράσεις από το εσωτερικό της ευρωπαϊκής πολιτικής ομάδας.
Χαρακτηριστικό δείγμα για την κατανόηση των κινητοποιήσεων είναι οι απόψεις που εκφράζονται από τους ίδιους τους αγρότες που διαδηλώνουν και από τους εκπροσώπους τους. Μολονότι οι ίδιοι ουδέποτε εναντιώθηκαν στον στόχο για προστασία του περιβάλλοντος, θεωρούν ότι τα γραφειοκρατικά εμπόδια και οι περιορισμοί που τους έχουν τεθεί είναι υπερβολικοί και καθιστούν εξαιρετικά δύσκολο να εκπληρώσουν το έργο τους. Επιπλέον, εκτιμούν ότι το χάσμα που έχει δημιουργηθεί μεταξύ της αγροτικής και της αστικής κοινωνίας έχει οδηγήσει σε έναν ακραίο περιβαλλοντικό φονταμενταλισμό, ο οποίος δυνητικά προστατεύει τον πλανήτη αλλά αφήνει απροστάτευτο τον πρωτογενή τομέα (Κιτσικόπουλος, 2024). Ταυτόχρονα όμως, τρίτα, εκτός ΕΕ προϊόντα που δεν πληρούν τις περιβαλλοντικές και υγειονομικές προϋποθέσεις της ΕΕ κατακλύζουν την ευρωπαϊκή αγορά και πωλούνται φθηνότερα έναντι των ντόπιων προϊόντων.
Ολοκληρώνοντας, η άνοδος των αντισυστημικών, των ακραίων δυνάμεων και του λαϊκισμού σε πολλές χώρες της ΕΕ καταδεικνύει την δυσαρέσκεια μεγάλου τμήματος των Ευρωπαίων πολιτών για τις υφιστάμενες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, τον υψηλό πληθωρισμό και την ακρίβεια. Θεωρούν ότι είναι το αποτέλεσμα των πολιτικών της ΕΕ αλλά και γεωπολιτικών παραγόντων.
Εν κατακλείδι, μέσα από τις κινητοποιήσεις τους οι αγρότες αναδεικνύουν τις αγωνίες που βιώνουν στην καθημερινότητά τους λόγω των δυσμενών συνθηκών εργασίας που έχουν διαμορφωθεί. Οι συνθήκες αυτές έχουν ως κοινό παρονομαστή τον πόλεμο στην Ουκρανία, την ΚΑΠ της ΕΕ και την «πράσινη μετάβαση», στόχος της οποίας είναι η Ευρώπη να καταστεί «κλιματικά ουδέτερη» μέχρι το 2050. Τέλος, αναμφισβήτητα το αγροτικό ζήτημα αναμένεται να επηρεάσει σημαντικά την ψήφο των Ευρωπαίων πολιτών στις εκλογές του Ιουνίου. Για τον λόγο αυτό, οι Ευρωπαίοι ηγέτες καλούνται να βρουν αποτελεσματικές λύσεις για να προστατεύσουν τον πρωτογενή τομέα, ο οποίος αν και συνήθως δεν βρίσκεται στην κορυφή της πολιτικής ατζέντας, εντούτοις είναι ζωτικός για την καθημερινότητά όλων.
Πηγές
Centre for Eastern Studies. (2023). Neighbourly feuds. The problem with Ukrainian grain on the Central European markets. Διαθέσιμο σε: https://www.osw.waw.pl/en/publikacje/osw-commentary/2023-10-26/neighbourly-feuds-problem-ukrainian-grain-central-european
European Commission (n.d.). EU trade relations with Ukraine. Facts, figures and latest developments. Διαθέσιμο σε: https://policy.trade.ec.europa.eu/eu-trade-relationships-country-and-region/countries-and-regions/ukraine_en
European Commission (n.d.). Green Transition. Διαθέσιμο σε: https://reform-support.ec.europa.eu/what-we-do/green-transition_en
Η Καθημερινή. (2024). Κλιμακώνουν τις κινητοποιήσεις οι αγρότες – Τα έξι αιτήματα. Διαθέσιμο σε: https://www.kathimerini.gr/society/562869061/klimakonoyn-tis-kinitopoiiseis-toys-oi-agrotes-ta-exi-aitimata/
Ηλιάδη Θ. (2024). Πολιτική της ΕΕ. Συνεχίζουν τις κινητοποιήσεις τους στην Ευρώπη οι αγρότες. Euronews. Διαθέσιμο σε: https://gr.euronews.com/2024/02/06/synexizoun-tis-kinhtopoihseis-toys-sthn-evropi-oi-agrotes
Κιτσικόπουλος Π. (2024). Ισπανία: Κοινό μέτωπο αγροτών, κτηνοτρόφων και οδηγών φορτηγών. Euronews. Διαθέσιμο σε: https://gr.euronews.com/2024/02/07/spanish-farmers
Cokelaere H., Brzezinski B. (2024). Europe’s farmer protests are spreading. Here’s where and why. POLITICO. Διαθέσιμο σε: https://www.politico.eu/article/farmer-protest-europe-map-france-siege-paris-germany-poland/
Deutsche Welle. (2024). German farmers’ protest sparks chaos. Διαθέσιμο σε: https://www.dw.com/en/farmers-protest-in-germany-causes-major-traffic-disruptions/a-67924540
Hedgecoe G. (2024). Spanish farmers join wave of protests. BBC. Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/world-europe-68216353
Messad P. Μετάφραση: Πελεκανάκη Μ. (2024). Προς αναβολή για μετά τις εκλογές η συμφωνία ΕΕ-Mercosur. EURACTIV Greece. Διαθέσιμο σε: https://www.euractiv.gr/section/emporio/news/pros-anavoli-gia-meta-tis-eyroekloges-i-symfonia-ee-mercosur/
Thorpe N. (2024). Hungary’s Orban picks his next EU battle – farmers’ protests. BBC. Διαθέσιμο σε: https://www.bbc.com/news/world-europe-68171911
Wax E. (2024). This time the far-right threat is real. POLITICO. Διαθέσιμο σε: https://www.politico.eu/article/brussels-braces-for-far-right-wave-as-eu-election-looms/
Πηγή εικόνας
Licoppe C. (2024). Farmers’ protest in Brussels. European Union. Διαθέσιμο σε: https://audiovisual.ec.europa.eu/en/photo-details/P-062988~2F00-14