Έρευνα και διάσωση στη θάλασσα: η υπόθεση της Sarah Mardini

γράφει η Γεωργία Αρχοντή,
Από το 2015 η Ευρώπη έχει έρθει αντιμέτωπη με ένα ζήτημα εξαιρετικής σημασίας, εκείνο της διαχείρισης των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών. Το πλήθος των ανθρώπων που εγκαταλείπουν τη χώρα προέλευσης τους βαίνει διαρκώς αυξανόμενο με αποτέλεσμα να αντιμετωπίζεται από τη διεθνή πολιτική σκηνή ως «κρίση». Παράγοντες όπως η οικονομική ύφεση, η εμπόλεμη κατάσταση στις χώρες προέλευσης, ο φόβος διώξεων για πολιτικούς, θρησκευτικούς και λοιπούς λόγους, αύξησε κατακόρυφα τις ροές προς τις χώρες της Ευρώπης και έφερε τους αρμόδιους φορείς προ των ευθυνών τους, καλώντας τους να αντιμετωπίσουν ένα ζήτημα, εν τέλει, ανθρωπιστικής φύσης. Μεταξύ των προσπαθειών που καταβάλει η Ευρωπαϊκή Ένωση και τα αρμόδια όργανα πρωτοβουλία ανέλαβαν και ιδιώτες, είτε ατομικά είτε οργανωμένοι σε ομάδες, συχνά υπό την αιγίδα Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων. Ωστόσο, τον τελευταίο καιρό προσπάθειες σαν αυτές φαίνεται να αποθαρρύνονται με κάθε δυνατό τρόπο.
Πριν από μερικούς μήνες, εντύπωση προκάλεσε η σύλληψη της Σάρα Μαρντίνι, η οποία αντιμετωπίζει κατηγορίες όπως αυτή της διευκόλυνσης εισόδου παράτυπων μεταναστών, συγκατηγορούμενων και πολλών άλλων, λόγω της συμμετοχής τους στη ΜΚΟ ERCI (Emergency Response Center International). Αν και δεν είναι η πρώτη φορά που μία ΜΚΟ αντιμετωπίζει κατηγορίες τέτοιου είδους, το ενδιαφέρον στην επίμαχη περίπτωση είναι πως η συλληφθείσα έχει αποτελέσει και η ίδια πρόσφυγας, καθώς εγκατέλειψε τη Συρία λόγω της εμπόλεμης κατάστασης και αναγκάστηκε να ταξιδέψει υπό αντίξοες συνθήκες, με την ελπίδα μίας νέας αρχής για την ίδια και την αδερφή της. Έκτοτε, έχει διακριθεί για το ανθρωπιστικό της ενδιαφέρον, καθώς με δική της πρωτοβουλία αποφάσισε να αφήσει τη Γερμανία όπου και διέμενε πλέον και να έρθει στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στη Λέσβο προκειμένου να προσφέρει εθελοντικά τη βοήθεια της σε όσους αναζητούν άσυλο.
Η σύλληψη της Sarah ανέδειξε για μία ακόμα φορά όχι μόνο τη δυσπιστία των αρμοδίων σε τέτοιου είδους ατομικές πρωτοβουλίες, αλλά και την ανέλεγκτη πορεία που έχει λάβει η διαχείριση των προσφύγων και μεταναστών. Ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στον τρόπο που εκδηλώνεται το φαινόμενο στο θαλάσσιο χώρο, όπου τους τελευταίους μήνες ολοένα και αυξάνεται η εμφάνιση λέμβων ή και πλοίων, υπό την αναζήτηση χώρας αποβίβασης. Στο πλαίσιο αυτό οι ΜΚΟ που ασχολούνται με το έργο της έρευνας και διάσωσης, έχουν κατηγορηθεί ότι λειτουργούν ως σημείο έλξης για όσους θέλουν να εγκαταλείψουν τη χώρα τους. Με τον τρόπο αυτό, καθιστούν τη διέλευση των θαλάσσιων μέσω επικίνδυνη, καθώς λόγω της έκρηξης στη ζήτηση, τα εγκληματικά δίκτυα διακίνησης ανθρώπων αναζητούν νέες διόδους. Δυστυχώς, οι νέες διαδρομές συχνά συνοδεύονται από φθηνότερα μέσα μεταφοράς και οργάνωση της διαδρομής συχνά υπό αντίξοες συνθήκες. Ιδιαίτερα συχνές είναι οι εικόνες στα παράλια της χώρας μας, με τη σωρεία πλαστικών λέμβων που καταφτάνουν με πλήθος ταλαιπωρημένων ανθρώπων, καθώς και η συχνότητα των θανάτων κατά τη διάρκεια της μεταφοράς προσφύγων και μεταναστών στα ύδατα της Μεσογείου.
Ωστόσο, μία προσεκτικότερη ανάλυση φαίνεται πως καταρρίπτει τα ως άνω επιχειρήματα. Εξετάζοντας χρονικά την ανάπτυξη των ΜΚΟ που βοηθούν στη διάσωση στο θαλάσσιο χώρο, με τις αυξανόμενες μετακινήσεις αλλοδαπών, διαπιστώνουμε πως δε συμβαδίζουν χρονικά. Συγκεκριμένα, από το 2015 παρατηρήθηκε μια σταδιακή αύξηση των προσφυγικών ροών, ξεκινώντας από τη Δυτική Αφρική, όπου και το 2016 σημειώθηκε το θλιβερό ρεκόρ σε θανάτους, λόγω των ένοπλων συρράξεων στη Λιβύη. Το ποσοστό αυτό φαίνεται να μειώθηκε με την εμφάνιση των ως άνω οργανώσεων, δεδομένης της μεγάλης βοήθειας που προσέφεραν μέσω των εθελοντών τους. Επιπλέον, πρέπει να συνεκτιμηθούν και οι νέες συνθήκες που διαμορφώθηκαν με την υπογραφή της συμφωνίας μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης – Τουρκίας, η οποία εισήγαγε την επιβολή γεωγραφικού περιορισμού, πολιτική που έχει επικριθεί από το σύνολο των ΜΚΟ, καθώς όχι μόνο επιβάρυνε τις ήδη υπερπλήρεις δομές φιλοξενίας, αλλά και δυσχέρανε ιδιαίτερα το έργο των αρχών ως προς τη διαδικασία χορήγησης ασύλου. Πριν από τη συμφωνία αυτή είχε προηγηθεί μία σειρά πολιτικών των οποίων κοινός παρονομαστής ήταν η αυξημένη επιτήρηση των συνόρων με τη συνδρομή της FRONTEX.
Η έρευνα και η διάσωση στη θάλασσα φαίνεται, εν τέλει, πως είναι ένα μόνο τμήμα του προσφυγικού ζητήματος. Η σημερινή πρόκληση αφορά την καταπολέμηση του εγκληματικού φαινομένου της λαθραίας διακίνησης (migrant smuggling), που λόγω της δραματικής αύξησης των ποσοστών μετακίνησης έχει δώσει την ευκαιρία σε εγκληματικές οργανώσεις να σχηματίσουν και δίκτυα εμπορίας ανθρώπων, εκμεταλλευόμενοι την ανάγκη όσων αναζητούν να διαφύγουν από τη χώρα τους. Με βάση τα πιο πρόσφατα στοιχεία της έρευνας του Γραφείου των Ηνωμένων Εθνών για τον ‘Έλεγχο των Ναρκωτικών και την Πρόληψη του Εγκλήματος, έχουν καταγραφεί 2,5 εκατομμύρια θύματα διακίνησης, αποφέροντας κέρδος που εκτιμάται σε 5,5 – 7 δισεκατομμύρια δολάρια. Τα εγκληματικά δίκτυα επωφελούνται της ανάγκης μετακίνησης λόγω των ένοπλων συγκρούσεων, διώξεων, της ύπαρξης δυσμενούς πολιτικής και κοινωνικής κατάστασης, των περιορισμών στη μετακίνηση, διαμορφώνοντας τακτικές προώθησης και προσέλκυσης.
Όσο αυξάνεται η αναζήτηση παράνομων διαβάσεων λόγω των αυξημένων εμποδίων που περιλαμβάνει ένα ασφαλές ταξίδι, οι προληπτικές επιχειρήσεις διάσωσης, είτε προέρχονται από ιδιωτική πρωτοβουλία είτε από τους αρμόδιους κρατικούς φορείς, θα αποτελούν μία αναγκαιότητα. Το μοναδικό μέτρο που θα μπορούσε να αναχαιτίσει σημαντικά τόσο την εξάπλωση των εγκληματικών δικτύων όσο και το επικίνδυνο ταξίδι όσων αναζητούν καταφύγιο, είναι η αλλαγή προσανατολισμού από πλευράς της ΕΕ, με την υιοθέτηση ανθρωπιστικών πολιτικών, που προτεραιότητα θα έχουν τη διασφάλιση των κατοχυρωμένων δικαιωμάτων όσων αναζητούν άσυλο και γενικότερα αιτούνται προστασίας.
 
 
Βιβλιογραφία:
Ενημερωτικό Δελτίο Παρατηρητηρίου: Για τη σύλληψη μελών της ΜΚΟ Emergency Response Centre International (E.R.C.I.), διαθέσιμο εδώ: https://refugeeobservatory.aegean.gr/el/ενημερωτικό-δελτίο-παρατηρητηρίου-για-τη-σύλληψη-μελών-της-μκο-emergency-response-centre
Blaming the rescuers, criminalizing solidarity, re-enforcing deterrence, διαθέσιμο εδώ: https://blamingtherescuers.org
Global Study on Smuggling of Migrants, UNODC (2018), διαθέσιμο εδώ: https://www.unodc.org/documents/data-and-analysis/glosom/GLOSOM_2018_web_small.pdf