Γράφει η Πηνελόπη Λιάκου
Η μοναδική πόλη του κόσμου που φέρει τον τίτλο της «Ιεράς Πόλης», χωρίς το προσωνύμιο αυτό να συνδέεται με θρησκευτικούς λόγους (βλέπε Μέκκα) είναι η Ιερή Πόλη του Μεσολογγίου. Η μετέπειτα γενέτειρα πόλη πέντε πρωθυπουργών της Ελλάδας, πάμπολλων ποιητών και του απαράμιλλου φυσικού κάλλους απετέλεσε ορόσημο για την εξέλιξη της ελληνικής επανάστασης, ενώ η θυσία των Μεσολογγιτών συμβολίζει διαχρονικά τον αγώνα για ελευθερία και την αυταπάρνηση. Το κορυφαίο γεγονός της εξόδου του Μεσολογγίου ευαισθητοποίησε τους απανταχού φιλέλληνες και προκάλεσε τεράστιο κύμα στήριξης για τον αγώνα των Ελλήνων που οδήγησε στην παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων στη ναυμαχία του Ναυαρίνου και τελικά στην ανεξαρτησία της Ελλάδας, το 1830.
Το χρονικό της δεύτερης (και τελευταίας) πολιορκίας του Μεσολογγίου
Μετά την αποτυχημένη πρώτη πολιορκία του Μεσολογγίου από τον Ομέρ Βρυώνη, τα Χριστούγεννα του 1822, ο Σουλτάνος γνωρίζοντας τη στρατηγική θέση της πόλης, γνωστής την εποχή εκείνη ως «πύλη της Χερσονήσου», προβαίνει σε μια δεύτερη, κατά πολύ, σφοδρότερη πολιορκία το 1825 με επικεφαλής τον Κιουταχή.
Η ηρωική αντίσταση των Μεσολογγιτών, οι γεωμορφολογικές ιδιομορφίες της περιοχής, λόγω των ρηχών νερών της λιμνοθάλασσας, και ο ανεφοδιασμός τους από τον Μιαούλη, καθιστούσε δυσχερές το έργο των Τούρκων και τους απομάκρυνε από τον αρχικό τους σκοπό, δηλαδή την κατάληψη του Μεσολογγίου και την επακόλουθη καθυπόταξη της Πελοποννήσου. Όλα άλλαξαν όταν οι τουρκικές δυνάμεις ενισχύθηκαν με στρατεύματα του Ιμπραήμ (Η Μηχανή του Χρόνου, χ.χ.).
Ο κλοιός είχε αρχίσει να στενεύει επικίνδυνα ειδικά με τη διακοπή ανεφοδιασμού των κατοίκων και την κατάληψη στρατηγικών νησίδων της λιμνοθάλασσας, όπως ο Ντολμάς και το Βασιλάδι. Η πείνα μαστίζει το Μεσολόγγι. Μετά τα αρμυρίκια, τους σκύλους, τις γάτες και τα ποντίκια σειρά έχουν οι ίδιοι οι άνθρωποι, όπως σημειώνει ο ιστορικός της εξόδου Νικόλαος Κασομούλης. (Η Μηχανή του Χρόνου, χ.χ.). Οι «Ελεύθεροι Πολιορκημένοι» του εθνικού μας ποιητή παίρνουν τότε την ηρωική απόφαση της Εξόδου. Πολεμιστές και ανάμεσα τους γυναίκες με αντρικά ρούχα έχοντας στην αγκαλιά τους τα ναρκωμένα με όπιο παιδιά τους αποφασίζουν να επιχειρήσουν την ηρωική έξοδο στις 10 Απριλίου 1826, το Σάββατο του Λαζάρου, ξημερώματα της Κυριακής των Βαΐων.
Οι δύο ανατινάξεις που ακολούθησαν την έξοδο, μία στο σπίτι του δημογέροντα Καψάλη αμέσως μετά την εισβολή των Τούρκων στην πόλη και μία στον ανεμόμυλο με πρωτοστάτη τον επίσκοπο, Ιωσήφ Ρωγών, τα ξημερώματα της Μεγάλης Δευτέρας στο τέλος της λεηλασίας της, με τις οποίες πέθαναν οι τελευταίοι Μεσολογγίτες, κυρίως παιδιά, ηλικιωμένοι και άρρωστοι, προκάλεσαν μεγάλες απώλειες στους Οθωμανούς (Galanis, 2001) και αποτελούν τεκμήριο της συναίσθησης χρέους απέναντι στην πατρίδα και της ανθρώπινης αξιοπρέπειας.
Το μοναδικό, στην παγκόσμια ιστορία, γεγονός αυτό συνιστά απαύγασμα του αγόγγυστου αγώνα των Ελλήνων για ελευθερία και ανεξαρτησία. Ο Βρεττάκος, σε ομιλία του, καλούσε όλους τους Έλληνες να «διατηρήσουν ηθική συγγένεια με τους Μεσολογγίτες» και να «συνδιαλλαγούν» μαζί τους. Οι Μεσολογγίτες δεν δραπέτευσαν, αλλά θυσιάστηκαν αυτοβούλως και έχοντας πλήρη συνείδηση. Πέθαναν για τα ιδανικά τους, για τη σωτηρία της πατρίδας τους και για την ελευθερία. Έκαναν πράξη «το δε ελεύθερον το εύψυχον» του Θουκυδίδη, το «θέλει αρετή και τόλμη η ελευθερία» του Κάλβου. Η έξοδος υποδηλώνει εσαεί την αντίσταση σε κάθε μορφή υποδούλωσης, τη μέχρι τέλους και ανεξάρτητα από τις συνθήκες διατήρηση της αξιοπρέπειας, της ηθικής ακεραιότητας και του ψυχικού σθένους.
Οι Μεσολογγίτες Φιλέλληνες
Η δράση των Φιλελλήνων πριν αλλά και κατά την ηρωική έξοδο υπήρξε ακρογωνιαίος λίθος του αγώνος. Όταν το 1824, ο Λόρδος Βύρων, ρομαντικός ποιητής με ταραχώδη πρότερο βίο, κατέφθασε στην Ελλάδα και αποβιβάσθηκε στο Μεσολόγγι, δεν ήξερε ότι αυτός ο τόπος έμελλε να είναι ο τόπος προσωπικής «αναγέννησης» αλλά και θανάτου του. Η τεράστια κληρονομιά και ο τίτλος που κληρονόμησε από τον θείο του, εξασφάλισε στον George Gordon Byron, όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, πλούσια μόρφωση καθώς και μια θέση στους αριστοκρατικούς κύκλους του Λονδίνου (Lampedusa).
Η αγάπη του για την Ελλάδα, την ελληνική γλώσσα, την οποία και είχε διδαχθεί, και την ελληνική μυθολογία, τον ώθησαν κατά το πρώτο του ταξίδι στην Ευρώπη, να προβεί στο παράτολμο εγχείρημα να διασχίσει τον Ελλήσποντο κολυμπώντας, εμπνεόμενος από το κατόρθωμα του Λέανδρου και αψηφώντας τη φυσική του αδυναμία. (Lampedusa). Το δεύτερο ταξίδι του στην Ευρώπη και η γνωριμία του στην Ιταλία με τον Αλέξανδρο Μαυροκορδάτο, στη μυστική λέσχη των καρμπονάρων, ενίσχυσαν την επιθυμία του Βύρωνα να εγκατασταθεί στην Ελλάδα και να συμβάλει στον αγώνα των Ελλήνων.
Ο Βύρωνας, ως εκπρόσωπος πλέον της φιλελληνικής οργάνωσης του Λονδίνου έγινε δεκτός με τιμές στο Μεσολόγγι, στο οποίο επέλεξε να εγκατασταθεί λόγω της στρατηγικής του θέσης. Ο ποιητής, παρά την εύθραυστη υγεία του, ήθελε να είναι ενεργός και ορίστηκε επικεφαλής των Σουλιωτών της πόλης. Η παρουσία του Βύρωνα στο Μεσολόγγι ήταν καταλυτική. Συνέδραμε με την προσωπική του περιουσία και τις διπλωματικές του επαφές και γνωριμίες επικοινωνώντας με ηγεμόνες και εκπροσώπους ευρωπαϊκών χωρών. Με πρωτοβουλία και διαμεσολάβηση του Βύρωνα, ο Βρετανός πυροτεχνουργός Γουίλιαμ Πάρεϊ ανέλαβε την οχύρωση της πόλης και την κατασκευή μηχανουργείου (Η Μηχανή του Χρόνου, χ.χ.).
Η παραμονή του Λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι, αν και ιδιαίτερα σύντομη, ωφέλησε πολύπλευρα τον αγώνα των Ελλήνων και συνετέλεσε στη διάδοση των ελληνικών επιδιώξεων στην Ευρώπη. Το κλίμα της πόλης που ο Βύρωνας αγάπησε απέβη δυσμενές για την υγεία του και ο φιλέλληνας άφησε την τελευταία του πνοή το 1824, έχοντας δώσει, όπως είχε πει και ο ίδιος, «τον καιρό, την περιουσία και τη ζωή του. Τι άλλο θα μπορούσε να κάνει περισσότερο;» (Η Μηχανή του Χρόνου, χ.χ.).
Εξίσου σημαντική ήταν η συμβολή του Ελβετού φιλέλληνα Ιάκωβου Μάγιερ και της Μεσολογγίτισσας συζύγου του Αλτάνης. Όταν ο Μάγιερ αποβιβάσθηκε το 1821 στο Μεσολόγγι από τη Ζυρίχη για να βοηθήσει την εξεγερμένη πόλη, δεν φανταζόταν ότι θα βρισκόταν σε λίγα χρόνια να συμμετέχει και να πεθαίνει ηρωικά στην έξοδο, αφήνοντας το στίγμα του και διεκδικώντας επάξια μια θέση στο πάνθεον των Ελλήνων αγωνιστών.
Η δράση του Μάγιερ ήταν πολυδιάστατη, με κύρια πεδία δράσης την ιατρική και τη δημοσιογραφία. Έχοντας γνώσεις ιατρικής ανέλαβε την περίθαλψη των τραυματιών, των πολεμιστών και των οικογενειών προσφύγων που κατέφθασαν στην περιοχή κατατρεγμένοι από το Σούλι και άλλες περιοχές. Ο Μάγιερ έφερε στην Ελλάδα την καινοτομία, για την εποχή, της έντυπης εφημερίδας. Το μεγαλόπνοο και ρηξικέλευθο σχέδιό του είχε ως αποτέλεσμα την έκδοση της εφημερίδας «Ελληνικά Χρονικά», που από τη μικρή πόλη του Μεσολογγίου κυκλοφόρησε σε πολλά μέρη της Ελλάδας και του εξωτερικού αφυπνίζοντας και ευαισθητοποιώντας τους Ευρωπαίους για τον αγώνα των Μεσολογγιτών (Μάγιερ, 2002). Αρωγοί στο πρωτοποριακό εγχείρημα του Μάγιερ στάθηκαν ο λόρδος Βύρων, ο Άγγλος συνταγματάρχης και φιλέλληνας Στάνχοπ και ο τυπογράφος Δημήτρης Μεσθενέας. Στην Εφημερίδα αυτή φιλοξενήθηκε για πρώτη φορά ο «Ύμνος εις την ελευθερίαν», μετέπειτα εθνικός ύμνος της Ελλάδας.
Ο Ελβετός φιλέλληνας που μαχόταν «ψυχή τε και σώματι» και … «γραφίδι» θα έλεγε κανείς, για την ελευθερία μίας πόλης που απετέλεσε πνευματική του γενέτειρα, μιας και σε αυτή αναδείχθηκε ως πνευματικός ταγός και διεκδίκησε υψηλά ιδανικά κάνοντας το Μεσολόγγι γνωστό στην Ευρώπη. Συμμετείχε ως αξιωματικός και πέθανε με την οικογένεια του την νύχτα της εξόδου. Ενταφιάστηκαν από Έλληνες αιχμαλώτους στην «Ιερή Πόλη» με μέρος του τυπογραφείου του.
Από την Έξοδο του Μεσολογγίου στη Ναυμαχία του Ναυαρίνου
Η αναφορά του προξένου της Αυστρίας στην Πάτρα, αβά Don Vincenzo Micarelli, προς τον προϊστάμενο του μετά την πτώση του Μεσολογγίου, κάνει λόγο για 3.100 αυτιά που συγκεντρώθηκαν μετά την έξοδο (Galanis, 2001). Η κυνική αυτή δήλωση χαροποίησε, όπως ήταν φυσικό τη φιλοτουρκική Αυστρία, αλλά παράλληλα προκάλεσε κύμα στήριξης και οργής για τα δεινά των Ελλήνων, ενώ πολλοί Ευρωπαίοι μέσα από την τέχνη αλλά και την πολιτική τους δράση προσπάθησαν να αφυπνίσουν τη Δύση και δεσμεύτηκαν για την ελευθερία της Ελλάδας.
Η ηρωική αυτή πράξη συγκλόνισε την Ευρώπη. Όταν η τραγική είδηση έφτασε στο Παρίσι, γύρω από τα ανάκτορα του Κεραμικού ακουγόταν μία μόνο φράση: «Το Μεσολόγγι δεν υπάρχει πια!». Φράση που βροντοφώναζαν φοιτητές και εργάτες και που ανάγκασε τον βασιλιά να δεσμευθεί να βοηθήσει την Ελλάδα (Κορδόση, 2001). Η φράση αυτή έφτασε στην «Ιερή Συμμαχία» και οδήγησε στη συμμετοχή των Μεγάλων Δυνάμεων στη ναυμαχία του Ναυαρίνου και τελικά στην ανεξαρτησία της Ελλάδας. Το μήνυμα του Μέτερνιχ όταν ο σουλτάνος ζήτησε βοήθεια αποδεικνύει περίτρανα τη σημασία του γεγονότος: «Δεν θα μπορέσουμε στο μέλλον να σας βοηθήσουμε όπως πριν… Δυστυχώς μεσολάβησε το Μεσολόγγι» (Κορδόση, 2001).
Πλέον οι Ευρωπαίοι δεν χρειαζόταν να ανατρέξουν στην αρχαιότητα και στα επιτεύγματα του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού για να εκφράσουν τον θαυμασμό τους για την Ελλάδα. Η πόλη των «Ελεύθερων Πολιορκημένων» νοηματοδότησε τις πανανθρώπινες αξίες που αργότερα απετέλεσαν θεμέλιο του ευρωπαϊκού πολιτισμού και απέδειξε περίτρανα ότι η προμελετημένη θυσία μιας μικρής και άγνωστης πόλης μπορεί να αποβεί πιο αποτελεσματική από μακροχρόνιες διαπραγματεύσεις και διπλωματικές επαφές.
Στην τέχνη, το πιο πρόσφορο μέσο για μετάδοση μηνυμάτων και αφύπνιση, το Μεσολόγγι κυριάρχησε. O Γάλλος ζωγράφος Eugene Delacroix, συνεπαρμένος από το αρχαιοελληνικό μεγαλείο, όπως είναι φανερό και στους πίνακές του άλλωστε, και από την τόλμη και το σθένος των Ελλήνων, επιχείρησε μέσω της τέχνης του να κινητοποιήσει τους φιλότεχνους πολίτες του δυτικού κόσμου, για τις θηριωδίες που λαμβάνουν χώρα στην Ελλάδα. Μετά τον γνωστό του πίνακα για τη σφαγή των Ψαρών, σειρά είχε η «Βάρκα του Δάντη», έργο σχετικό με την τελευταία πολιορκία του Μεσολογγίου και λίγους μήνες αργότερα ακολούθησε το έντονα αλληγορικό έργο «Η Ελλάδα στα ερείπια του Μεσολογγίου». Η έκθεση των έργων αυτών στο Σαλόνι του Παρισιού προξένησε θύελλα αντιδράσεων και έκανε γνωστό στην Ευρώπη τον αγώνα των Ελλήνων, παρακινώντας και άλλους φιλέλληνες Ευρωπαίους να συνδράμουν. Τα χνάρια του δασκάλου του φαίνεται να ακολούθησε ο μαθητής του Emille De Lansac που με το έργο του «Επεισόδιο από την πολιορκία του Μεσολογγίου» αποτυπώνει γλαφυρά την αυτοθυσία μιας Μεσολογγίτισσας μάνας και κατ’ επέκταση την αυτοθυσία και την ανάγκη αξιοπρεπούς θανάτου όλης της πόλης του Μεσολογγίου, «της μητέρας της Νέας Ελλάδας».
Η Ευρώπη της εποχής κατακλύζεται από όπερες και θεατρικές παραστάσεις για την «Έξοδο», από μικροαντικείμενα και διακοσμητικά με σκηνές από το Μεσολόγγι. Λίγους μήνες αργότερα, κυκλοφορεί η πρώτη ιστορία των πολιορκιών του Μεσολογγίου από τον Auguste Fabre. Ακόμα και ο Victor Hugo, o σπουδαίος λογοτέχνης με μεγάλη επιρροή στους λογοτεχνικούς κύκλους της εποχής, αφιέρωσε στο Μεσολόγγι το ποίημα του «Τα κεφάλια του Σαραγιού», έναν μόλις μήνα μετά την έξοδο, ενώ ασχολήθηκε επίσης με τον θάνατο του Βύρωνα (National Historical Museum, χ.χ.),
Η έξοδος του Μεσολογγίου» κατάφερε να στρέψει το ενδιαφέρον του δυτικού κόσμου στην Ελλάδα και να επιφέρει μεταστροφή της στάσης των Ευρωπαίων απέναντι στο ελληνικό ζήτημα. Η ισχυρή παρουσία της εξόδου στην τέχνη, την πολιτική και την καθημερινή ζωή των Ευρωπαίων υπήρξε καταλυτική για την επίλυση του ζητήματος και την πορεία του αγώνα, καθώς έβαλε τέλος στην αδράνεια των Ευρωπαίων της εποχής και τους ώθησε να ασχοληθούν σοβαρά με το μέλλον της χώρας, με αποκορύφωμα την παρέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων στη ναυμαχία του Ναυαρίνου.
Το requiem του Μεσολογγίου δεν υπήρξε παρά το θεμέλιο για την οικοδόμηση μιας Ελλάδας ανεξάρτητης και ελεύθερης. Η συνειδητή θυσία μιας άγνωστης, μικρής πόλης «εν τω μέσω των λιμνών», μονοπώλησε το ενδιαφέρον των Ευρωπαίων και άνοιξε τον δρόμο για τις διπλωματικές σχέσεις της Ελλάδας. Το μικρό αυτό «αλωνάκι», όπως εύστοχα τονίζει ο εθνικός μας ποιητής απέδειξε ότι ο αγώνας για ελευθερία δεν περιορίζεται από νούμερα και ότι ο ηρωισμός δεν είναι αυτοσκοπός αλλά χρέος. Μετά από σχεδόν 200 χρόνια, η ιστορία του Μεσολογγίου δεν πρέπει να πέσει στο πηγάδι της λήθης, αλλά να αποτελεί οδοδείκτη για όλους τους «Ελεύθερους Πολιορκημένους» αυτού του κόσμου.
Βιβλιογραφία
Galanis, G. (2001). Το δόντι του λύκου. Μεσολόγγι: Μεσολογγίτικα Χρονικά.
Lampedusa, G. T. (χ.χ.). Byron. ALLIA.
National Historical Museum. (χ.χ.). Did you know that Victor Hugo, the great writer of French Romanticism. Διαθέσιμο στο: https://nhmuseum.gr/en/blogs-en/item/17280-ikseres-oti-o-megalos-logotexnis-tou-gallikoy-romantismoy-viktor-ougko-did-you-know-that-victor-hugo
Η Μηχανή του Χρόνου. (χ.χ.). “Έδωσα τα πάντα για την Ελλάδα, τώρα της δίνω και τη ζωή μου”. Ο θάνατος του λόρδου Βύρωνα στο Μεσολόγγι, ενώ πολεμούσε για την απελευθέρωση της Ελλάδας. Διαθέσιμο στο: https://www.mixanitouxronou.gr/edosa-ta-panta-gia-tin-ellada-tora-tis-dino-ke-ti-zoi-mou-o-36chronos-lordos-viron-petheni-sto-mesolongi-eno-polemouse-gia-tin-apeleftherosi-tis-elladas-vinteo/
Η Μηχανή του Χρόνου. (χ.χ.). Η ηρωική έξοδος των υπερασπιστών του Μεσολογγίου όταν τελείωσαν όλες οι τροφές, τα ζώα και τα χόρτα. Οι πολιορκημένοι κυνηγούσαν ακόμα και ποντίκια, ενώ υπήρξαν κρούσματα νεκροφαγίας. Διαθέσιμο στο: https://www.mixanitouxronou.gr/i-iroiki-exodos-ton-yperaspiston-toy-mesologgioy-otan-teleiosan-oles-oi-trofes-ta-zoa-kai-ta-chorta-oi-poliorkimenoi-kynigoysan-akoma-kai-pontikia-eno-ypirxan-kroysmata-nekrofagias/
Κορδόση, Α. (2001). Το Μεσολόγγι της ομορφίάς και του πνεύματος. Μεσολόγγι: Ασημακόπουλος.
Μάγιερ, Ι. Ι. (2002). Ημερολόγιο της Πολιορκίας του Μεσολογγίου 1825-1826. επιμέλεια Γ.Δροσίνη.
Πηγή Εικόνας: portraits.gr, «Επεισόδιο από την πολιορκία του Μεσολογγίου», (1828), Emille De Lansac