Γράφει η Ελευθερία Βλάχου
Η άνοδος των ενδοοικογενειακών κρουσμάτων βίας σε ολόκληρο τον κόσμο δεν είναι απλώς ο τύμβος της πανδημίας του κορωνοϊού, αλλά η χαλεπή διαπίστωση ότι η φραστική αναγνώριση της έμφυλης ισότητας δεν επαρκεί πια να συγκαλύψει τις κεφαλαιώδεις παραβιάσεις της.
Μέχρι να τελειώσει αυτό εδώ το κείμενο, μυριάδες γυναίκες από κάθε γωνιά του κόσμου θα έχουν τρομοκρατηθεί για την ζωή των ίδιων ή/και των παιδιών τους, αντιμέτωπες με καταστάσεις ενδοοικογενειακής τυραννίας, που οι συνθήκες οικιακού εγκλεισμού καθιστά ανηλεείς και αφόρητες. Ορθότερα: θα έχουν ανησυχήσει με τα περιοριστικά μέτρα που τις εγκλωβίζουν στην ενδοοικογενειακή τρομοκρατία, θα έχουν ελπίσει να κολλήσουν τον ιό αρκεί να ξεφύγουν από την κακοποίηση και θα έχουν διανύσει νοερά χιλιάδες χιλιόμετρα σε αναζήτηση ενός τόπου – καταφυγίου ∙ μακρυά από ατέρμονα σωματικά και ψυχολογικά βασανιστήρια, προσωπικά βάρη, εσωτερικευμένα αισθήματα ενοχής και τύψεις για κάτι το οποίο – φυσικά και δεν – «άξιζαν να πάθουν».
Για πολλές το νοερό ταξίδι μετουσιώνεται σε πραγματικότητα. Στο επίκεντρο βρίσκεται πάλι η «ελλιπής αλλά αξιοθαύμαστη» εισφορά των μη κυβερνητικών οργανώσεων. Χωρίς όρια, αλλά όχι και χωρίς χαρακώματα κατά τον ποιητή, δίνουν μία καλή μάχη για την ευαισθητοποίηση του κόσμου πάνω στην Έμφυλη βία, φωνάζοντας «Καμία Μόνη – Καμία Απροστάτευτη» στα Μέσα Κοινωνικής Δικτύωσης. Σε απόκριση, οι κυβερνήσεις στη Γαλλία και στην Ισπανία έχουν ήδη επιτάξει ξενοδοχεία προκειμένου να στεγαστούν οι επιζώσες ενδοοικογενειακής βίας, εφόσον οι ξενώνες των αντίστοιχων δομών προστασίας έχουν ήδη κορεστεί. Στην Νέα Ζηλανδία επιτάσσονται μοτέλ, στο Ηνωμένο Βασίλειο, στην Αυστραλία και στις ΗΠΑ χρηματοδοτούνται με διόλου ευκαταφρόνητα ποσά οργανώσεις και προγράμματα για την προστασία των θυμάτων. Κέντρα υποδοχής των οργανώσεων, εύκαιρα ξενοδοχεία, αχρησιμοποίητα μοτέλ, όποια κι αν είναι η μορφή τους, οι δομές υποστήριξης θυμάτων έμφυλης βίας αποτελούν μες την αταξία της πανδημίας για πολλές γυναίκες αναφορά ανάτασης, ένα καταφύγιο απέναντι στην καθημερινή κακοποίηση. Με την προϋπόθεση, βέβαια, ότι θα φτάσουν εκεί. Για αυτό, αξιοποιείται η τεχνολογία και η πεποίθηση ότι ανθρωπιά «υπάρχει ακόμα».
Έτσι, ειδικές ψηφιακές εφαρμογές και ομάδες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ειδοποιούν για περιστατικά κακοποίησης, τηλεφωνικές γραμμές βοήθειας αποκρίνονται πυρετωδώς σε κλήσεις και ανακύπτουν συνεχώς με τεχνάσματα ώστε οι απόπειρες να μην γίνουν αντιληπτές, όπως το βρετανικό τέχνασμα της «Σιωπηλής Λύσης», της σιωπηλής, δηλαδή, παραμονής στην κλήση μέχρι να κινητοποιηθεί η αρχή, και, τέλος ∙ κωδικές ονομασίες σε φαρμακεία και σούπερ μάρκετ, όπως το γαλλικό «Μάσκα 19», χρησιμοποιούνται για να εντοπίσουν θύματα ενδοοικογενειακής βίας και να καλέσουν βοήθεια. Αλλού, οι αστυνομικές αρχές έχουν ρητές οδηγίες να δείξουν κατανόηση εάν κάποιος σπάσει την καραντίνα λόγω ενδοοικογενειακής βίας. Ωστόσο, η ιδέα ότι αρκούν από μόνες τους οι κινητοποιήσεις των ΜΚΟ και η ευαισθησία της Αστυνομικής αρχής στην φυγάδευση από το σπίτι των θυμάτων βίας προκειμένου να μειώσουν τα κρούσματα της έμφυλης βιαιότητας, είναι τόσο αφελής, όσο η ψευδεπίγραφη πεποίθηση ότι τα έκτακτα μέτρα της κυβέρνησης που μισθώνει ξενοδοχεία, χόστελ και χρηματοδοτεί προγράμματα στήριξης και διεθνείς οργανισμούς για την πάταξη της ενδοοικογενειακής βίας είναι αρκετά.
Ταυτόχρονα, όλοι στα διαγγέλματά τους επιρρίπτουν ευθύνες στην «λαίλαπα του κορονωϊού» και στην «πολύωρη απομόνωση στους ίδιους χώρους», κατά άλλους «στην ψυχική πίεση που επιφέρει ο εγκλεισμός», ή στο «άγχος και στον φόβο της επόμενης ημέρας, με την οικονομική και επαγγελματική αβεβαιότητα να επιφορτίζει με ένταση τις οικογένειες». Δεν λησμονάται η μερίδα εκείνη που κατηγορεί,- χαριτολογώντας φυσικά αφού δεν «έχουν ίχνος σεξισμού»-, τις ίδιες τις γυναίκες για την δύσμοιρη κατάστασή τους. «Γιατί δεν έφευγε νωρίτερα; Γιατί δεν το είπε σε κανέναν; Ποιος της φταίει;», ακούγονται από όλους όσους θέλουν να αποποιηθούν τις παράπλευρες απώλειες της υγειονομικής κρίσης. Αλλά το ζήτημα δεν είναι η επίρριψη ατομικής ευθύνης αμιγώς στο θύμα ή στον θύτη. Όταν η Μαλαισιανή κυβέρνηση, θορυβημένη από τα κρούσματα ενδοοικογενειακής βίας ξεκίνησε την αμφιλεγόμενη εκστρατεία που συμβούλευε τις γυναίκες «να βάφονται στην καραντίνα, να ντύνονται με καλά ρούχα, να μην παραπονιούνται για τις δουλειές του σπιτιού, να ‘μαλακώνουν’ τους άνδρες τους και να αποφεύγουν τα ‘σαρκαστικά’ σχόλια», ακόμη κι αν την απέσυρε μετά τις αντιδράσεις, απέδειξε για άλλη μία φορά ότι το ζήτημα της έμφυλης ενδοοικογενειακής βίας είναι πολύ βαθύτερο.
Και πριν τον κορωνοϊό γνωρίζαμε ότι 1 στις 3 γυναίκες στον κόσμο γίνεται θύμα έμφυλης βίας τουλάχιστον μία φορά στη ζωή της, με τις γυναίκες στις περισσότερες χώρες της Αφρικής και της Μέσης Ανατολής να στενάζουν αιώνες τώρα σε καθημερινές συνθήκες ματσισμού και ταπείνωσης, ή ∙ ότι αυτή η κακοποίηση για το ¼ των χωρών του πλανήτη εξακολουθεί να μην θεωρείται παράνομη πράξη. Ακόμη, γνωρίζαμε καλά ότι λιγότερο από το 40% των θυμάτων αναφέρει την κακοποίηση ή ότι το έτος 2017 σημείωσε 87.000 γυναικοκτονίες από οικεία ανδρικά πρόσωπα. Ωστόσο, το 2017 δεν είχε γίνει καμία παγκόσμια ευαισθητοποίηση, ίσως, γιατί ήταν στην Ασία και στην Αφρική που άγγιξαν μαζί οι δολοφονίες τις 40.000, ενώ στην Ευρώπη ήταν μόνο 3.000. Ούτε όμως και το 2015 η ραγδαία έξαρση της ενδοοικογενειακής βίας στην Αφρική με την πανδημία του ιού Έμπολα έκανε τόση αίσθηση. Φαίνεται ότι όφειλε να ξεσπάσει υγειονομική καταστροφή και έξαρση της βίας σε ολόκληρη την Υφήλιο για να υπάρξει συλλογική ευαισθητοποίηση και να ακουστούν με προσοχή τα λόγια του Γενικού Γραμματέα του ΟΗΕ, António Guterres, που καλεί «όλες τις κυβερνήσεις να θέσουν πρώτα την ασφάλεια των γυναικών καθώς ανταποκρίνονται στην πανδημία», θίγοντας την ανάγκη πάταξης της έμφυλης ανισότητας και ενδοοικογενειακής βίας σε όλο τον κόσμο.
Αναδεικνύεται, ίσως, δικαιολογημένα, ο φόβος ότι η κινητοποίηση κατά της έμφυλης βίας δεν θα έχει μόνο ημερομηνία λήξης μέχρι την αποσόβηση της ανθρωπιστικής κρίσης του κορωνοιού, αλλά και γεωγραφική εμβέλεια με όρια αρχής και τέλους εκείνα τα σύνορα εντός των οποίων δεν νιώθουμε εκτεθειμένοι. Ως καλοί κοινωνοί των υψηλών ιδεωδών και όταν όλα αυτά θα έχουν τελειώσει, θα εξακολουθούμε βέβαια να καταδικάζουμε πάλι τη βία, – συνεχίζοντας να θέτουμε για παράδειγμα την έμφυλη ισότητα μείζονα Στόχο Βιώσιμης Ανάπτυξης-, αλλά θα την ανεχόμαστε ίσως, με την δικαιολογία ότι πρόκειται για πράξεις σύμφωνες με εθνοτικές παραδόσεις και ήθη, πράξεις, που τελούνται σε αγαστή αρμονία με τα φονταμενταλιστικά ισλαμιστικά κινήματα και θα είναι σχεδόν αδύνατο να επέμβουμε και να ταχθούμε ενάντια τίνος; Του ίδιου του πολιτισμού τους; Αδύνατον! Θα αντίκειται στα δημοκρατικά ιδεώδη μας μία τέτοια ηχηρή παρέμβαση! Κι έπειτα θα μετατοπίζεται μία τέτοια κρίση στο χώρο της λήθης μέχρι την επόμενη φορά, τον επόμενο ιό Κορώνα, ιό Έμπολα, τσουνάμι Κατρίνα, μεγάλο μουντιάλ, και κάθε άλλο συνταρακτικό γεγονός, που θα έρχεται να υπενθυμίζει στον άνθρωπο ότι λειτουργεί πολύ πιο ζωωδώς από ό, τι θα ήθελε και ότι «είναι πολύ πιο εύκολο να γίνει μέγας ανήρ παρά να γίνει μέγας άνθρωπος», κατά τον Ι.Μ. Παναγιωτόπουλο .
Ολοκληρώνοντας, το μήνυμα είναι σαφές. Για να διαρραγεί ο φαύλος κύκλος της ενδοοικογενειακής βίας, δεν ευθύνεται ο κορωνοϊός. Ευθύνεται η απροσμέτρητη ικανότητα του ανθρώπου να δικαιώνει την επιθετικότητα του, να εξιδανικεύει τις αδικίες του, να ωραιοποιεί την σκληρότητά του, να ολιγωρεί ενσυνείδητα για την επίλυση κοινωνικών προβλημάτων «μακρυά από αυτόν» και να απέχει πλήρως από συλλογικά οράματα, εάν δεν εξασφαλίσει ότι επωφελείται περισσότερο. Τελικά, το λάθος βρίσκεται στην παραβίαση του ηθικού νόμου, απ’ τον οποίο απορρέει ένας ξεχασμένος ρυθμιστικός κανόνας του ανθρώπινου βίου, ο σεβασμός και η ενσυναίσθηση, που εξισορροπούν όλες τις εξωτερικές και εσωτερικές αντιθέσεις και ωμότητες της ύπαρξής μας. Κι αυτό γιατί ο ηθικός νόμος, που θα έπρεπε να κυβερνά τον κόσμο και να συγκρατεί τις ζωώδεις παρορμήσεις, εξαπατάται ακόμα από ιδεολογίες οικογενειακής τιμής, θρησκευτικά σκευάσματα, πνευματική χωλότητα, χρησιμοθηρικά κίνητρα και βαθιά ριζωμένα σεξιστικά στερεότυπα, που κατά κάποιον μαγικό τρόπο, εθελοτυφλούν και διαιωνίζουν το Δίκαιο της ανδρικής πυγμής.
Πηγές
Η φωτογραφία είναι έργο τέχνης με τίτλο: “Άτιτλο” της Θεοδώρας Τσιλίκα, φοιτήτρια της Σχολής Καλών Τεχνών του ΑΠΘ, κάρβουνο, πενάκι σε χαρτί. [ 14.8×21cm ] 2020, διαθέσιμο στο: https://www.instagram.com/p/B-xLkhbJlZ5/?igshid=x5hs3l519gmj&fbclid=IwAR2dou7dliq2tgQVcdrpbIKUw2v0dND4j6-YucT6AnvdsDb2j1eJBR4qQaw
Διαδικτυακή καμπάνια φεμινιστικής Συλλογικότητας: Καμία Ανοχή./ Available at: https://www.facebook.com/KamiaAnohi/
The New York Times, Amanda Taub, 6 April 2020: A New Covid-19 Crisis: Domestic Abuse Rises Worldwide./ Available at:https://www.nytimes.com/2020/04/06/world/coronavirus-domestic-violence.html
US Department of Health and Human Services,Administration of Childern and Families, ACF-COVID-19 Stimulus./ Available at: https://www.acf.hhs.gov/coronavirus/acf-covid-19-stimulus
National Partnership to End Interpersonal Violence Across the Lifespan, Hotline Numbers and Web Accessible Services. Available at: https://www.npeiv.org/crisis-and-outreach
CNN, Ivana Kottasová and Valentina Di Donato,6 April 2020: Women are using code words at pharmacies to escape domestic violence during lockdown./ Available at: https://edition.cnn.com/2020/04/02/europe/domestic-violence-coronavirus-lockdown-intl/index.html
CNN, Joshua Berlinger, 2 April 2020: Malaysian government apologizes after advising wives to avoid ‘nagging’ during coronavirus lockdown./ Available at: https://edition.cnn.com/2020/04/02/asia/malaysia-womens-advice-controversy-coronavirus-intl-scli-hnk/index.html
World Health Organisation, 29 November 2017: Violence against women- Key facts./ Available at:https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/violence-against-women
United Nation Women, last updated November 2019: Facts and figures: Ending violence against women- Various forms of violence./ available at: https://www.unwomen.org/en/what-we-do/ending-violence-against-women/facts-and-figures
Press Release, International Rescue Committee (IRC): Women and girls in DRC facing an increased risk of violence and higher exposure to Ebola since start of the outbreak./ Available at: https://www.rescue.org/press-release/women-and-girls-drc-facing-increased-risk-violence-and-higher-exposure-ebola-start
United Nations News, Women, 6 April 2020: UN chief calls for domestic violence ‘ceasefire’ amid ‘horrifying global surge’./ Available at:https://news.un.org/en/story/2020/04/1061052